تاریخچه نارنگی، این میوه‌ی ملس محبوب
پایگاه خبری داوان نیوز: نارنگی یکی از قدیمی‌ترین مرکبات جهان است و براساس پژوهش‌های گیاه‌شناسی و ژنتیکی، خاستگاه اولیه‌ی آن جنوب و جنوب شرقی آسیاست. جد اولیه‌ی این نارنگی و مرکبات دیگر حدود 8 هزار سال پیش در جنوب شرقی آسیا وجود داشته، اما نخستین شواهد کشت و اهلی‌سازی آن به 2200 تا 2500 سال پیش در چین باز می‌گردد. در این نوشته به تاریخچه‌ی کشت این میوه در قاره‌های جهان و به‌ویژه ایران می‌پردازیم.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی(داوان نیوز)، خاستگاه اصلی نارنگی، این میوه‌ی ملس محبوب، به منطقه‌ی جنوب چین، شمال میانمار و شمال شرقی هند بازمی‌گردد. در متون کهن چینی (مانند متون هم‌عصر سلسله‌ی هان) به اهلی‌سازی، کاشت و مصرف نارنگی اشاره شده است. در این دوره باغ‌های مرکبات (ازجمله نارنگی) در جنوب چین ایجاد شد. نارنگی از چین به ژاپن و آسیای جنوب شرقی منتقل شد و در قرن‌های بعد، از طریق جاده‌ی ابریشم و مسیرهای دریایی به غرب آسیا و درنهایت به مدیترانه راه یافت.
در حدود 1500 تا 2000 سال پیش، این میوه به ژاپن راه یافت و گونه‌های محلی آن پرورش یافت. این میوه همچنین از چین به ویتنام، تایلند و اندونزی رفت، با شرایط آب‌وهوایی گرمسیری هماهنگ شد و انواع محلی آن با طعم‌ها و پوست‌های متفاوت به وجود آمد.
در حدود 500 تا 1000 سال پیش این میوه ازطریق تجارت دریایی و جاده‌ی ابریشم به شبه‌قاره‌ی هند رسید و با گونه‌های بومی مرکبات این منطقه درآمیخت. سپس از مسیرهای تجاری به سمت ایران و سرزمین‌های غرب آسیا برده شد.
کشت نارنگی در ایران
واژه‌ی نارنگی از زبان سانسکریت وارد زبان فارسی شده است. نارنگه (Naranga) در این زبان به معنی درخت نارنج یا میوه‌ی مرکبات بوده و تقریباً به همین شکل در فارسی رایج شده است. امروزه نارنج و نارنگی دو میوه‌ی جداگانه محسوب می‌شوند، اما در گذشته یک نام به هردو اطلاق می‌شده است.
احتمالاً نارنگی نخستین بار در اوائل دوره‌ی اسلامی ازطریق چین یا هند به ایران منتقل شده است. در قرون میانه (دوره‌های تیموری و صفوی) کشت مرکبات ازجمله نارنگی در جنوب ایران رونق گرفت و در شهرهایی مانند میناب، جیرفت، بندرعباس و داراب گسترش یافت.
در دوران قاجار کشت نارنگی در مازندران و گیلان توسعه یافت، زیرا آب‌وهوای شمال ایران برای کشت گونه‌های محلی نارنگی و پرتقال بسیار مناسب بود. امروزه ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان نارنگی جهان است و استان مازندران قطب تولید آن در ایران است. گونه‌ی مشهور اونشو، میوه‌ی مخصوص این استان است. استان‌های گیلان، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان مراکز اصلی کشت نارنگی در ایران هستند.
نارنگی در قاره‌ی اروپا
نام علمی لاتین نارنگی Citrus Reticulata است که جزء اول آن به معنی مرکبات و بخش دوم آن به معنای گونه‌ای است که شامل نارنگی سنتی شیرین می‌شود. در لاتین کلاسیک سیتروس به درختان مرکبات اشاره داشته که میوه‌هایی معطر با پوست سخت داشته‌اند.
اروپایی‌ها در دوران باستان با نارنج آشنا بودند، زیرا ایرانیان و اعراب در قرن‌های 9 و 10 میلادی آن را از هند و چین به مدیترانه برده بودند. اما نارنگی شیرین خیلی دیرتر در اروپا شناخته شد.
نارنگی شیرین در جریان سفرهای دریایی پرتغالی‌ها و اسپانیایی‌ها به آسیا، از چین و هند به اروپا منتقل شد. اما گسترش آن در اروپا به قرن 17 میلادی بازمی‌گردد که کشت نارنگی در جنوب فرانسه و ایتالیا آغاز شد. این میوه در ابتدا میوه‌ای رایج در میان اشراف و درباریان بود.
در سده‌های 18 و 19 نارنگی به یکی از محصولات مهم کشورهای اروپایی حوزه‌ی مدیترانه تبدیل شد و کشت آن در سیسیل ایتالیا، اسپانیا و جنوب فرانسه رونق یافت.
امروزه اسپانیا بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده‌ی نارنگی در اروپاست و ایتالیا و یونان نیز از مراکز مهم تولید آن هستند. این میوه بخشی از اقتصاد کشاورزی مدیترانه و صادرات اروپاست.
نارنگی چگونه به قاره‌ی آفریقا رفت؟
اعراب در دوران بازرگانی اسلامی (قرن 9 و 10) نارنج و نارنگی ترش را از آسیا به سواحل شمالی آفریقا (مصر، تونس، مراکش، الجزایر) بردند و نخستین باغ‌های مرکبات و به‌خصوص نارنگی در همین مناطق ایجاد شد. نارنگی شیرین تا پیش از قرن 15 میلادی در آفریقا شناخته‌شده نبود و در قرن 15 و 16 میلادی به واسطه‌ی حضور اسپانیایی‌ها و پرتقالی‌ها از چین و هند به اروپا و سپس شمال آفریقا رفت.
در قرن‌های 17 و 18 میلادی بازرگانی مدیترانه سبب شد کشت نارنگی در مصر، تونس، مراکش و الجزایر گسترش پیدا کند.
در قرن 19 میلادی و همزمان با دوره‌ی استعمار فرانسه و اسپانیا در شمال آفریقا، کشت تجاری و صادرات نارنگی آفریقا به اروپا گسترش یافت.
امروزه مصر و مراکش بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نارنگی در آفریقا هستند. مصر بخش عمده‌ی صادرات نارنگی به اروپا و خاورمیانه را در دست دارد. آفریقای جنوبی نیز با ورود گونه‌های تجاری نارنگی و پرتقال، به یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان مرکبات در آفریقا تبدیل شده است.
نارنگی در قاره‌ی آمریکا
در قرن 16 میلادی استعمارگران اسپانیایی و پرتغالی نارنگی و دیگر مرکبات را از قاره‌ی اروپا به آمریکا بردند و نخستین نهال‌های نارنگی در فلوریدا و برزیل کاشته شد. در قرن‌های 17 و 18 باغ‌های نارنگی در مستعمرات اسپانیا (مکزیک و کاراییب) شکل گرفتند و پرتغالی‌ها نیز نارنگی را به برزیل منتقل کردند که به‌سرعت با آب‌هوای آن کشور سازگار شد. در آن زمان کشت نارنگی فقط برای مصرف محلی صورت می‌گرفت و صادراتی نداشت.
در قرن 19 میلادی نارنگی در ایالات متحده به یک محصول تجاری تبدیل شد. مهاجران اروپایی و آسیایی گونه‌های جدیدی از نارنگی را از ژاپن و الجزایر به آمریکا وارد کردند. در همین دوران باغ‌های وسیع نارنگی در آرژانتین و مکزیک نیز شکل گرفت.
امروزه برزیل و ایالات متحده بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این میوه در قاره‌ی آمریکا هستند و مکزیک، آرژانتین و کوبا نیز از مراکز مهم تولید این میوه محسوب می‌شوند. این میوه هم‌اکنون بخشی اساسی از کشاورزی و صادرات کشاورزی این قاره است.
نارنگی چگونه به اقیانوسیه راه یافت؟
در قرن 18 میلادی همزمان با کاوش‌های اروپاییان، بذر نارنگی و سایر مرکبات به استرالیا، نیوزیلند و جزایر اقیانوس آرام برده شد. آب‌وهوای گرم و نیمه‌گرمسیری استرالیا و جزایر جنوبی اقیانوس آرام برای پرورش مرکبات مناسب بود و باغ‌های نارنگی در کویینزلند و نیوساوت‌ولز استرالیا توسعه یافت، اما کشت این میوه بیشتر جنبه‌ی محلی و خانوادگی داشت تا تجاری. در قرن 20 میلادی با توسعه‌ی حمل‌ونقل و بازارهای شهری در استرالیا باغ‌های تجاری نارنگی ایجاد شد.
امروزه استرالیا بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی نارنگی در اقیانوسیه است، ولی تولید این میوه در نیوزیلند و جزایر اقیانوس آرام محدود است و به مصرف بازارهای داخلی می‌رسد.