گزارش
بارش آذر؛ قطرهای در دریای تشنگی
آیا بارانهای شدید هفته گذشته میتواند سالها خشکسالی و مدیریت ناکارآمد آب در ایران را جبران کند؟ پاسخ کارشناسان قاطعانه است: خیر؛ این بارشها فقط یک اخطار اقلیمی و یک فرصت محدود برای جبران گذشته است.
پایگاه خبری داوان نیوز: رودخانههای خشکیده دوباره جاری شدند و سدهای نیمهخالی نفسهای تازه کشیدند، اما پشت این تصاویر امیدبخش، نمودارهای قرمزی قرار دارد که حکایت از تشنگی عمیقتر سرزمین ایران میکند؛ تشنگی که یک دهه بارش مداوم را میطلبد.
به گزارش خبرنگار داوان نیوز، بارشهای سیلآسای دهه سوم آذر ۱۴۰۴، اگرچه چهره خشکیده بسیاری از مناطق ایران را شستشو داد، اما بر اساس تحلیل دادههای رسمی و نظر کارشناسان، تنها یک وقفه کوتاهمدت در بحران کمآبی مزمن کشور است. این بارشها قادر به جبران کسری ۱۳۰ میلیارد مترمکعبی آبهای زیرزمینی و خشکسالیهای پیاپی دو دهه اخیر نیست.
طی ده روز گذشته، استانهای غربی، جنوبی و مرکزی ایران شاهد بارشهای شدیدی بودند که در برخی مناطق تا ۳۰۰ درصد بیشتر از نرمال بلندمدت گزارش شده است. در حالی که تصاویر پرآب شدن رودخانههای خشکیده و افزایش نسبی حجم سدها امیدهایی ایجاد کرده، تحلیلهای هیدرولوژیک نشان میدهد این رویداد یک «تنفس موقت» است و خروج از بحران آب، مستلزم تغییرات ساختاری در مدیریت منابع است.
آمار کلیدی: بینش عددی از یک رویداد اقلیمی
* حجم بارش: تأمین حدود ۸ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب آب جدید.
* میزان افزایش ذخیره سدها: رشد ۱۰ تا ۲۰ درصدی در مخازن اصلی.
* کسری انباشته آب زیرزمینی: حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب (معادل مصرف آب کشور در ۷-۸ سال).
* تأثیر بر کشاورزی: کاهش موقت نیاز آبی در کشت پاییزه و بهبود نسبی مراتع.
دوگانگی میان شادی آنی و نگرانی پایدار
در حاشیه رودخانههای خوزستان و لرستان، شادی مردم از پرآب شدن مجدد رودخانهها مشهود است. کشاورزان از کاهش فشار آبیاری میگویند. با این حال، در دفتر مدیران آبهای زیرزمینی، نمودارهای قرمز رنگ افت سطح چاههای مشاهدهای، حکایت دیگری دارد. یک کارشناس ارشد منابع آب در شیراز به خبرنگار ما گفت: «این بارانها مانند تزریق سرم به بیمار بدحال است؛ حیات بخش اما درمانکننده نیست. بسیاری از این آبها به دلیل نبود زیرساختهای مناسب ذخیرهسازی و تغذیه مصنوعی کارآمد، از دسترس خارج میشوند.»
تحلیل تخصصی: چرا این بارشها «جبرانکننده» نیستند؟
پژوهشگران حوزه آب و اقلیم چهار دلیل اصلی برای موقتی بودن اثرات این بارشها برمیشمارند:
۱. عدم تناسب مقیاس: حجم آب ورودی ناشی از بارشهای اخیر در مقایسه با کسری عظیم و انباشتهشده منابع آبی کشور ناچیز است. برای جبران کسری آب زیرزمینی، به دههها بارش مطلوب و مداوم نیاز است.
۲. الگوی نامناسب توزیع: بارشها متمرکز و گاهی سیلآسا بود. این الگو برای تغذیه آرام و عمیق سفرههای زیرزمینی مناسب نیست و بخش عمدهای به صورت رواناب از دست میرود.
۳. فرسودگی زیرساختها: شبکههای آبیاری، سدها و سیستمهای آبخیزداری کشور ظرفیت مهار و بهرهبرداری بهینه از این حجم ناگهانی آب را ندارند.
۴. تداوم الگوی مصرف ناپایدار: بدون اصلاح روشهای کشاورزی پرمصرف، مدیریت تقاضا در شهرها و صنعت، هر آبی جدید نیز به سرعت مصرف میشود.
فرصت طلایی از دست رفته؟
کارشناسان تأکید میکنند این بارشها اگرچه بحران را حل نمیکند، اما یک «فرصت استراتژیک» محسوب میشود. این فرصت شامل:
* پر کردن مخازن سدها برای تأمین آب شرب و صنعت در ماههای آینده.
* اجرای سریع پروژههای تغذیه مصنوعی در دشتهای ممنوعه.
* آزمایش و بهینهسازی سیستمهای کنترل سیلاب برای رویدادهای مشابه آینده.
* افزایش حساسیت اجتماعی و سیاسی نسبت به فوریت مسأله آب.
نگاه به آینده: راه برونرفت از بنبست آبی
پژوهش ما نشان میدهد نجات ایران از خشکسالی ساختاری، منوط به اقدامات بلندمدت است:
* تغییر الگوی کشت: توسعه کشاورزی کمآببر و منطبق با اقلیم هر منطقه.
* افزایش راندمان آبیاری: نوسازی شبکههای فرسوده.
* مدیریت یکپارچه حوضههای آبریز: فراتر از مرزهای استانی.
* تصفیه و بازچرخانی آب: استفاده از پساب برای مصارف غیرشرب.
* قیمتگذاری واقعی آب: به عنوان ابزاری برای مدیریت مصرف.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، بارانهای آذر ۱۴۰۴، هدیه آسمانی بود که خشکی دریاچه چشمهای ایرانیان را به طور موقت فرو نشاند. اما این هدیه، چک سفیدامضایی برای ادامه روندهای غلط گذشته نیست. این رویداد به وضوح نشان داد که ایران در آستانه «نرمال جدید» اقلیمی قرار گرفته است: دورههای طولانی خشکسالی، به هم پیوسته با رویدادهای بارشی شدید و کوتاهمدت. آینده آبی کشور نه در انتظار برای باران، که در «مدیریت هوشمند آب» تعریف میشود. اگر این فرصت نیز از دست برود، باید خود را برای تنشهای آبی شدیدتر در سالهای پیشرو آماده کنیم.
منابع: سازمان هواشناسی، وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب ایران، مرکز ملی خشکسالی.