آموزش
راهنمای جامع پرورش بادام: از انتخاب رقم تا برداشت و فرآوری
بادام یکی از قدیمیترین درختان میوه خشکباری است که خاستگاه آن مناطق مرکزی و جنوب غربی آسیا میباشد. کشت و تولید بادام به هزاره سوم قبل از میلاد بازمیگردد. این محصول از آسیا به اروپا (از طریق کاروانها به یونان) و سپس توسط یونانیها به سایر کشورهای حوزه مدیترانه، شمال آفریقا و نهایتاً به آمریکا منتقل شده است.
پایگاه خبری داوان نیوز: بادام، یکی از قدیمیترین و ارزشمندترین خشکبارهای جهان، با سابقه کشت چندین هزارساله در ایران، جایگاه ویژهای در کشاورزی و اقتصاد کشور دارد. ایران با کسب رتبه سوم سطح زیر کشت و رتبه چهارم تولید جهانی، از پیشگامان تولید این محصول است. این راهنمای جامع آموزشی، بر اساس آخرین یافتههای علمی و تجربیات عملی، کلیه مراحل پرورش بادام – از اصول اولیه اقلیمشناسی و انتخاب رقم مناسب تا مدیریت باغ، مبارزه با آفات و بیماریها، و نهایتاً برداشت و فرآوری – را بهطور سیستماتیک و کاربردی ارائه میدهد.
به گزارش خبرنگار داوان نیوز، هدف این آموزش، تجهیز باغداران، کارشناسان و علاقهمندان به دانش روز باغبانی بادام است تا با بهکارگیری روشهای صحیح، ضمن افزایش کمی و کیفی محصول، بهرهوری و درآمدزایی این بخش را به حداکثر برسانند. از انتخاب پایه و رقم سازگار تا مدیریت بحرانهایی مانند سرمازدگی بهاره و تأمین گردهافشانی مؤثر، همهآنچه برای احداث و مدیریت یک باغ پربازده بادام نیاز است، در این مجموعه گنجانده شده است.
ایران به عنوان یکی از قدیمیترین تولیدکنندگان بادام، با سابقهای چندین هزارساله، جایگاه ویژهای در بین کشورهای تولیدکننده دارد. در حال حاضر ایران از نظر سطح زیر کشت رتبه سوم و از نظر میزان تولید رتبه چهارم جهانی را دارا میباشد.
مناطق عمده کشت بادام در ایران:
– خراسان
– فارس
– آذربایجان شرقی
– چهارمحال و بختیاری
– یزد
– کرمان
– اصفهان
با توجه به وجود شرایط آب و هوایی مناسب و ارقام مختلف اهلی و وحشی، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه کشت این محصول و ایجاد درآمد ارزی برای کشور وجود دارد.
فصل ۱: شرایط اقلیمی مناسب برای کشت بادام
۱.۱ عوامل کلیدی اقلیمی
اقلیم مهمترین عامل در احداث باغ بادام است که بر رشد درخت، جمعیت آفات و بیماریها تأثیر مستقیم دارد.
محدوده بهینه:
– ارتفاع از سطح دریا: ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متر
– عرض جغرافیایی: ۲۷ تا ۴۵ درجه شمالی و جنوبی
– دمای بهینه رشد: ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد (حداکثر ۳۵ درجه)
۱.۲ محدودیتهای دمایی
۱.۳ نیازهای سرمایی و حرارتی
– نیاز سرمایی: ۱۰۰-۵۰۰ ساعت دمای ۰ تا ۷ درجه سانتیگراد (مؤثرترین دما: ۲-۴ درجه)
– نیاز گرمایی: برای شکوفایی جوانههای گل پس از تأمین نیاز سرمایی
۱.۴ زمان گلدهی ارقام
۱.۵ سایر عوامل اقلیمی
– نور: نیاز به ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ ساعت تابش خورشید با شدت ۴۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰ لوکس
– رطوبت نسبی: ۲۰ تا ۴۵ درصد (پرهیز از مناطق با رطوبت بالای ۶۰٪ یا کمتر از ۲۰٪)
– باد: بادهای ملایم مفید، اما بادهای با سرعت بیش از ۲۰ متر/ثانیه مضر هستند
فصل ۲: نیازهای خاک و آب
۲.۱ ویژگیهای خاک مناسب
۲.۲ مدیریت آب
– نیاز آبی سالانه: ۸-۱۲ هزار مترمکعب در هکتار (بسته به سیستم آبیاری)
– آبیاری قطرهای: ۶-۸ هزار مترمکعب
– آبیاری سطحی: ۹-۱۲ هزار مترمکعب
– کیفیت آب آبیاری:
– EC مطلوب: کمتر از ۱٫۵ دسیزیمنس/متر
– حداکثر مجاز: ۲ دسیزیمنس/متر
– EC بالای ۲ باعث کاهش ۲۰٪ عملکرد میشود
فصل ۳: ارقام و پایههای تجاری
۳.۱ معیارهای انتخاب رقم
۱. زمان گلدهی (ترجیحاً دیرگلی)
۲. عملکرد بالا
۳. سازگاری گرده
۴. زمان رسیدن
۵. سهولت برداشت و پوستکنی
۶. بازارپسندی مغز (شکل، رنگ، چروکیدگی)
۷. تکمغز بودن
۸. قابلیت عرضه به بازار
۳.۲ ارقام مهم تجاری در ایران
مامایی، ربیع، سفید (منقا)، شکوفه، سهند، آذر، یلدا، صبا، آیدین، آراز، اسکندر و ارقام سری شاهرود (۶، ۷، ۸، ۱۲، ۱۳، ۱۶، ۲۱)
۳.۳ پایههای مورد استفاده
توصیه: استفاده از نهالهای گواهیشده و سالم از نهالستانهای معتبر
فصل ۴: الگوی کشت و گردهافشانی
۴.۱ سیستمهای کشت
۴.۲ آمادهسازی زمین و کاشت نهال
مراحل احداث باغ:
۱. گودالبرداری با ابعاد ۱×۱×۱ متر
۲. اختلاط خاک سطحی با کود دامی و شیمیایی (بر اساس آزمون خاک)
۳. پر کردن گودال تا نیمه با مخلوط تهیهشده
۴. پرالیناژ ریشه: ضدعفونی ریشه با محلول دوغابی (کود حیوانی + خاک رس + قارچکش)
۵. کاشت نهال در اواخر پاییز (مناطق معتدل) یا اواخر زمستان (مناطق سردسیر)
۶. توجه به عمق کاشت (یقه همسطح زمین، محل پیوند ۱۰-۱۵ سانتیمتر بالاتر)
۴.۳ مدیریت گردهافشانی
– خودناسازگاری: بیشتر ارقام تجاری نیاز به گردهزای دیگر دارند
– نسبت کاشت: ۱:۱ یا ۲:۱ (یک یا دو ردیف اصلی به ازای هر ردیف گردهزا)
– عامل گردهافشانی: زنبورعسل (باد نقشی ندارد)
– مدیریت کندوها: زمان ورود، تعداد و توزیع مناسب در باغ
نمونه ترکیبهای سازگار:
– رقم اصلی مامایی ← گردهزای ربیع
– رقم اصلی شاهرود ۱۲ ← گردهزای شکوفه
فصل ۵: هرس درختان بادام
۵.۱ هرس فرم (تربیت)
هدف: ایجاد فرم جامی برای نفوذ نور بهتر
مراحل:
۱. سال اول: سربرداری نهال از ارتفاع ۸۰-۱۲۰ سانتیمتر (ارقام با رشد گسترده) یا ۶۰-۱۰۰ سانتیمتر (ارقام با رشد افراشته)
۲. سالهای دوم تا چهارم: انتخاب ۳-۴ شاخه اصلی به عنوان بازو با زوایای ۴۵ درجه و فاصله حداقل ۲۰ سانتیمتر
۳. حذف مستمر پاجوشها و نرکها
۵.۲ هرس باردهی
اقدامات مشترک در هرس باردهی:
– حذف شاخههای خشک، بیمار و آفتزده
– حذف نرکها
– تعویض تدریجی شاخههای مسن با جوان
فصل ۶: تغذیه و کوددهی
۶.۱ اصول کلی
– تغذیه بر اساس آزمون خاک و برگ
– استفاده از روشهای چالکود یا کانال کود
– تأکید بر مصرف کودهای آلی
۶.۲ توصیه کودی برای درختان جوان (قبل از باردهی)
– نیترات آمونیوم: ۱۰۰ گرم در دو نوبت (اواسط اردیبهشت و خرداد)
– به طور کلی: N-P-K به ترتیب ۴۰، ۲۰، ۳۰ کیلوگرم در هکتار در سال
۶.۳ توصیه کودی برای درختان بارده (هر دو سال یکبار)
فصل ۷: مدیریت آفات، بیماریها و علفهای هرز
۷.۱ آفات مهم بادام
۷.۲ بیماریهای مهم
۷.۳ علفهای هرز و انگلها
– گیاهان انگل گلدار: دارواش (روی اندام هوایی) و گل جالیز (روی ریشه)
– علفهای هرز معمول: مدیریت با روشهای مکانیکی و شیمیایی
عارضه شبه جارویی: مرگ جوانههای جانبی، کاهش گلدهی، لخت شدن شاخهها. پیشگیری با استفاده از پیوندک از درختان سالم.
فصل ۸: برداشت، فرآوری و نگهداری
۸.۱ برداشت میوه
۸.۲ تکنولوژی پس از برداشت
مراحل اصلی:
۱. پوستگیری: جدا کردن پوست سبز بلافاصله پس از برداشت
۲. خشککردن: کاهش رطوبت از ۲۰-۳۰٪ به ۶-۸٪
– روش سنتی: ۳-۴ روز در آفتاب
– روش صنعتی: با هوای گرم ۴۰-۵۰ درجه به مدت ۱۸-۲۴ ساعت
۳. مغزکردن: با دستگاههای پوستشکن
۴. فرآوری: به صورت مغز کامل، نیمه، خلال، خردشده یا آرد
– محصولات: شور، بوداده، برشته، شکری، طعمدار
۵. انبارداری:
– کوتاهمدت: دمای ۴-۶ درجه سانتیگراد
– بلندمدت: دمای صفر درجه، رطوبت ۵۵-۶۰٪، اکسیژن ۲٪
– پرهیز از مجاورت با محصولات بودار
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، پرورش بادام با توجه به سابقه طولانی در ایران و سازگاری با شرایط اقلیمی کشور، فرصت اقتصادی مناسبی برای باغداران محسوب میشود. موفقیت در این زمینه مستلزم:
۱. انتخاب صحیح رقم و پایه متناسب با شرایط منطقه
۲. رعایت اصول احداث باغ (خاک، آب، اقلیم)
۳. مدیریت بهینه گردهافشانی
۴. اجرای صحیح عملیات باغی (هرس، تغذیه، آبیاری)
۵. کنترل به موقع آفات و بیماریها
۶. برداشت و فرآوری اصولی
با برنامهریزی صحیح، استفاده از دانش روز باغبانی و مدیریت یکپارچه باغ، میتوان به عملکرد اقتصادی مطلوب و توسعه پایدار این محصول ارزشمند دست یافت.