آمار و داده‌های کشاورزی؛ نقشه راه یا سراب؟
پایگاه خبری داوان نیوز: در عصر حکمرانی داده، «آمار» دیگر مجموعه‌ای از اعداد خشک و بیروح نیست، بلکه خونبهایی است که در رگهای بخش کشاورزی مدرن جریان می‌یابد و امکان تصمیم‌سازی برای افزایش بهره‌وری، مدیریت منابع و تضمین امنیت غذایی را فراهم میکند. اما پرسش کلیدی اینجاست: این خونبها با چه کیفیتی در اختیار تصمیم‌گیران و فعالان بخش کشاورزی ایران قرار میگیرد؟
ناظم رامتین/ داوان نیوز؛ ارزیابیها از عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در ارائه آمار، تصویری دوگانه و پرتنش را نشان میدهد: تصویری از تلاش برای شفافیت و نظاممندسازی در تقابل با چالشهای دیرینه زیرساختی و مالی که همچون ابری از ابهام، بر سر «صحت» این داده‌ها سایه افکنده است.
بررسی عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در زمینه ارائه آمار و ارقام، و همچنین صحت این داده‌ها، نشان میدهد که این نهاد با وجود تلاشهای قابل توجه برای نظاممند کردن اطلاعات، با چالشهایی در مسیر دستیابی به آمار کاملاً دقیق و بهروز روبرو است.
در دنیای امروز، داده‌های آماری دقیق و به‌هنگام، زیربنای هرگونه برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و نوآوری در بخش کشاورزی است. این آمارها به تصمیم‌گیران کمک میکنند تا منابع را بهینه تخصیص دهند، خطرات را مدیریت کنند و امنیت غذایی را تضمین کنند. نقش کلیدی آمار را میتوان در حوزه‌های زیر خلاصه کرد:
بهبود ژنتیکی محصولات: داده‌های حاصل از کشت‌های آزمایشی، محققان را در معرفی ارقام پربازده و مقاوم به خشکی، بیماری و آفات یاری میکند. به عنوان مثال، معرفی ۱۱۹ رقم محصول زراعی دیم توسط مؤسسه تحقیقات دیم کشور، از جمله ارقام گندم «آذر ۲» و «هشترود» که عملکردی تا ۲۷۲۷ کیلوگرم در هکتار داشته‌اند، مستقیماً بر پایه تحلیلهای آماری میدانی صورت گرفته است .
مدیریت منابع و افزایش بهره‌وری: آمارها نشان میدهند که استفاده از روشهای نوین آبیاری در ایران از ۲۷ هزار مورد در سال ۱۳۸۲ به ۵۰۳ هزار مورد در سال ۱۴۰۳ رسیده است . این داده به برنامه‌ریزان کمک میکند تا اثربخشی سیاستهای صرفه‌جویی در مصرف آب را بسنجند و آن را گسترش دهند.
ترسیم نقشه راه برای آینده: اطلاعات ساختاریافته از سن بهره‌برداران، سطح زیر کشت، تعداد دام و غیره، امکان پیشبینی روندهای آتی و تدوین استراتژیهای بلندمدت را فراهم میکند.
عملکرد وزارت جهاد کشاورزی و صحت آمار
ارزیابی عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در ارائه آمار، حاکی از یک وضعیت نسبتاً مطلوب ولی همراه با چالش است.
دستاوردها و نقاط قوت:
اجرای سرشماری منظم: آخرین سرشماری عمومی کشاورزی در سال ۱۴۰۳ با به‌کارگیری ۱۵ هزار نیروی آموزش‌دیده و ابزارهای الکترونیکی مانند تبلت انجام شد که دقت و گستردگی داده‌ها را نسبت به روشهای کاغذی گذشته افزایش داده است .
شفافیت نسبی: نتایج این سرشماری به‌صورت عمومی منتشر شده و اطلاعات ارزشمندی همچون تعداد ۴.۲ میلیون بهره‌بردار و سهم ۸۹ درصدی مناطق روستایی در فعالیتهای کشاورزی را در دسترس همگان قرار داده است .
ایجاد پایگاه‌های داده تخصصی: راه‌اندازی «فهرست ملی ارقام» توسط مؤسسه ثبت و گواهی بذر و نهال، منبع معتبری برای شناسایی ارقام استاندارد و سازگار فراهم کرده است .
چالشها و ضعفها:
کمبود اعتبارات تحقیقاتی: بنابر اعلام مسئولان، اعتبارات ناچیز تحقیقاتی و فرسودگی زیرساختها (مانند بذرکارها و کمباینهای بیش از ۳۰ ساله)، توانایی جمع‌آوری و پردازش داده‌های میدانی را محدود کرده است .
مشکلات ناشی از تحریم: تحریم‌ها، همکاریهای بین‌المللی و انتقال بذر از خزانه‌های جهانی را مختل کرده که به‌طور غیرمستقیم بر کیفیت و روزآمدی داده‌های پژوهشی اثر گذاشته است .
نوسان ذاتی داده‌های کشاورزی: «آمار و ارقام در این بخش ماه به ماه و سال به سال در حال تغییر و تحول است» و این امر، ارائه آمار همیشه کاملاً بهروز را دشوار میکند .
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، در مجموع، میتوان گفت آمار و ارقام کشاورزی ایران، اگرچه از صحتی قابل استناد برای برنامه‌ریزی‌های کلان برخوردارند، اما هنوز با وضعیت ایده‌آل فاصله دارند. سیستم آماری کشور با اجرای سرشماری‌های نوین، “میدان دید” وسیع و نسبتاً واضحی از کلیت بخش کشاورزی ارائه میدهد. با این حال، “نقاط کور” به‌ویژه در زمینه داده‌های ریزمقیاس، زنجیره تأمین و برخی اطلاعات بهروز میدانی به دلیل کمبودهای زیرساختی و مالی همچنان وجود دارد.