تقابل نابرابر؛ ظرفیت‌های بکر، فرصتهای از دست رفته
پایگاه خبری داوان نیوز: در حالی که بازارهای همسایه ایران به دلیل وابستگی شدید به واردات، گرسنه محصولات اساسی هستند، کشاورزی ایران با وجود برخورداری از مزیت‌های خدادادی و تولید قابل توجه، نتوانسته سهم متناسبی از این خوان عظیم را به خود اختصاص دهد. این گزارش با واکاوی عینی روند پیشرفت و پسرفت کشاورزی ایران در مقایسه با همسایگان، نشان میدهد که مشکل اصلی نه در تولید، که در کم‌توانی در عرصه تجارت و بازاریابی منطقه‌ای نهفته است.
محسن شکربیگی، گزارشگر داوان نیوز؛ بررسی وضعیت کشاورزی ایران در مقایسه با همسایگان نشان میدهد اگرچه ایران با چالشهای اقتصادی و زیرساختی جدی روبهرو است، اما به لتنوع اقلیمی و موقعیت جغرافیایی خود، فرصتهای استثنایی برای تبدیل شدن به قطب صادرات محصولات کشاورزی در منطقه دارد. این گزارش با ارائه نمونه‌های عینی، این فرصتها و چالشها را تحلیل میکند.
چشم‌انداز کشاورزی ایران در منطقه
ایران با دارا بودن وسعت سرزمینی و تنوع اقلیمی منحصربه فرد، پتانسیل بسیار بالایی برای تولید و صادرات محصولات کشاورزی دارد. آمارهای رسمی نشان میدهد که صادرات محصولات کشاورزی ایران به همسایگان از جایگاه قابلت وجهی برخوردار است. برای نمونه، در پنج ماهه نخست سال ۱۴۰۲، صادرات این محصولات به ۱۵ کشور همسایه به وزن ۲.۸۶ میلیون تن و ارزش ۱.۶۸ میلیارد دلار رسیده که عراق، امارات، روسیه، پاکستان و افغانستان به ترتیب مهمترین بازارهای هدف بودند. با این حال، اقتصاد ایران با چالشهایی مانند پیش بینی رشد اقتصادی تنها ۰.۳ درصد در سال ۲۰۲۵ و حتی کاهش ۱.۷ درصدی در همین سال از نگاه بانک جهانی روبه رو است که فضای کلان حاکم بر بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار میدهد.
فرصتهای طلایی صادرات در بازار همسایگان
بازار کشورهای همسایه به دلیل وابستگی شدید به واردات مواد غذایی، فرصتی استثنایی برای ایران محسوب میشود. تحلیل های میدانی نشان می دهد اختلالات در عرضه محصولات اساسی در این کشورها، نیازمند واکنش سریع و برنامه ریزی شده ایران است.
جدول زیر به صورت عینی فقدان حضور ایران را در زمان ایجاد شکاف در بازار همسایگان نشان میدهد:
علاوه بر این، کشورهای ترکیه نیز در گذشته با بحرانهایی مانند کمبود گندم و روغن آفتابگردان دست و پنجه نرم کردهاند. کشورهای آفریقایی مانند بوتسوانا و زیمبابوه نیز که میتوانند بازارهای هدف جدیدی باشند، با چالش تأمین غلات مواجه بودهاند.
محصولات صادراتی ایران و راهبردهای توسعه
ایران در حال حاضر سبد صادراتی متنوعی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
زعفران: ایران با تولید حدود ۹۰ درصد زعفران جهان، پیشتاز مطلق این بازار است.
پسته و خرما: این محصولات به دلیل کیفیت بالا، جایگاه ویژهای در بازارهای جهانی دارند.
سیب‌زمینی و پیاز: با وجود صادرات ۴۰۰ هزار تنی سیب‌زمینی در سال ۱۴۰۲， پتانسیل بسیار بیشتری برای حضور در بازارهای تشنه همسایه وجود دارد.
سبزیجات تازه و صیفی‌جات: این محصولات به دلیل تازگی و فسادپذیری بالا، به طور طبیعی بازارشان بر کشورهای همسایه متمرکز است.
برای بهره برداری از این مزایا، تدوین یک “اطلس تجارت” که در آن چالشها و فرصت های تمامی محصولات و کشورهای هدف بهروزرسانی شود، میتواند راهگشا باشد. همچنین، رفع موانع داخلی از طریق بهبود فضای کسب وکار، شفافیت مقررات و توسعه زیرساختهای حمل ونقل و بسته بندی ضروری است.
چالشهای داخلی و عوامل بازدارنده
دستیابی به این چشم انداز روشن، بدون عبور از چالشهای داخلی ممکن نیست:
محدودیت‌های اقتصادی کلان: تحریم های بین المللی، نوسانات نرخ ارز و مشکل انتقال پول، بزرگترین مانع پیش روی تجار و تولیدکنندگان است.
ضعف در استانداردها و بازاریابی: نبود بسته بندی استاندارد و بازاریابی حرفه ای، باعث کاهش رقابت پذیری کالاهای ایرانی در مقابل محصولات مشابه از دیگر کشورها میشود.
مشکلات زیرساختی و لجستیکی: ناکافی بودن سیستم های حملونقل و نگهداری سردخانه ای به ویژه برای محصولات فاسدشدنی، یک چالش جدی است.
جمع‌بندی و راهکارهای پیشِ رو
وضعیت کشاورزی ایران در مقایسه با همسایگان را میتوان چنین جمع بندی کرد: ایران در تولید بسیار قدرتمند است، اما در تجارت و بازاریابی با چالشهای جدی روبه روست. همسایگان ایران عمدتاً مصرف کننده هستند و تولید داخلی آنها پاسخگوی نیازهایشان نیست، اما ایران نتوانسته به طور پیوسته و برنامه ریزی شده این بازارها را در اختیار بگیرد.
برای تغییر این روند، اقدامات زیر ضروری به نظر میرسد:
1. تدوین استراتژی تجارت منطقه ای: دولت و بخش خصوصی باید با همکاری یکدیگر، یک نقشه راه عملی برای حضور دائم در بازارهای همسایه بر اساس “اطلس تجارت” تهیه کنند.
2. رفع موانع تولید و صادرات: ثبات بخشیدن به قوانین و مقررات، تسهیل روابط بانکی و ایجاد اطمینان برای سرمایه گذاران و تولیدکنندگان کلیدی است.
3. ارتقای زنجیره ارزش: سرمایه گذاری روی فنآوری های فرآوری، بستهبندی و لجستیک مدرن، ارزش افزوده محصولات صادراتی را افزایش داده و ماندگاری آنها را بیشتر میکند.
امیدوارم این تحلیل بتواند نقشه راه مناسبی برای درک وضعیت موجود و حرکت به سمت آینده‌ای درخشان در بخش کشاورزی ایران ارائه دهد.