کشاورزی هوشمند؛ گذار اجتناب‌ناپذیر ایران از سنت به فناوری
پایگاه خبر داوان نیوز: در میانه بحران فزاینده آب و تغییرات اقلیمی، آینده کشاورزی ایران در گرو یک گذار اجتناب‌ناپذیر است: گذار از روش‌های سنتی به سوی کشاورزی هوشمند و مبتنی بر داده. فناوری‌های نوین، از کشاورزی دقیق و پهپادها تا هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، در حال متحول کردن این عرصه هستند و بهره‌وری را به سطحی بی‌سابقه ارتقا می‌دهند. اما پرسش سرنوشت‌ساز اینجاست: ایران در این نقشه راه جهانی چه جایگاهی دارد؟
محسن شکربیگی/ خبرنگار داوان نیوز؛ بررسی فناوری‌های نوین در کشاورزی و تحلیل جایگاه ایران در این عرصه، موضوعی چندبعدی است که هم‌زمان هم به فرصت‌های بزرگ و هم به چالش‌های ساختاری اشاره دارد. این گزارش با واکاوی همین پرسش، تأثیر شگرف به کارگیری و همچنین هزینه سنگین غفلت از این فناوری‌ها را بر آینده امنیت غذایی و اقتصادی کشور تحلیل می‌کند.
ایران با وجود تلاش‌های آغازین، به دلیل موانع متعدد، هنوز نتوانسته است از ظرفیت کامل این فناوری‌ها بهره‌برداری کند و در مقایسه با کشورهای پیشرو با شکاف قابل‌توجهی مواجه است. در ادامه، این موضوع به تفصیل و با استناد به منابع معتبر تحلیل شده است.
فناوری‌های نوین محرک بهره‌وری
فناوری‌های نوین، کشاورزی را متحول کرده و با افزایش کارایی در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت، بهره‌وری را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهند. مهمترین این فناوری‌ها عبارتند از:
کشاورزی هوشمند و اینترنت اشیا (IoT): این فناوری پایه و اساس بسیاری از نوآوری‌هاست. با استفاده از حسگرها و اتصال اینترنتی، پارامترهای حیاتی مانند رطوبت خاک، کیفیت هوا و سلامت گیاهان به‌طور دائم پایش می‌شود. این داده‌ها به کشاورز اجازه می‌دهد از طریق یک تلفن همراه، آبیاری هوشمند، کوددهی دقیق و مدیریت مزرعه را بهینه کند و در مصرف منابع صرفه‌جویی نماید .
تصویربرداری هوایی و تحلیل داده: پهپادها با تصویربرداری از مزارع و استفاده از شاخص‌های پوشش گیاهی، داده‌هایی را فراهم می‌کنند که برای شناسایی گیاهان پژمرده، تحلیل سلامت محصول و اجرای کشاورزی دقیق ضروری است .
رباتیک و مکانیزاسیون پیشرفته: ربات‌ها به تدریج جایگزین نیروی انسانی در فعالیت‌های سخت و تکراری مانند برداشت محصول می‌شوند. این ربات‌ها قادرند با بررسی خاک، بهترین نقاط برای کاشت بذر را پیدا کنند و پهپادها برای سم‌پشی دقیق و هدفمند به کار می‌روند .
نرم‌افزارهای مدیریت مزرعه: این نرم‌افزارها به کشاورزان امکان می‌دهند اطلاعات هواشناسی، نتایج آزمایش خاک و آب، برنامه‌های آبیاری و داده‌های مربوط به نهاده‌ها را در یک پلتفرم یکپارچه مدیریت کرده و بر اساس گزارش‌های تحلیلی، تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند .
بیوتکنولوژی و علم ژنتیک: از طریق اصلاح ژنتیک، می‌توان بذرهای مقاوم‌تر در برابر آفات و خشکی تولید کرد که کیفیت و کمیت محصول را افزایش می‌دهند. تولید گوشت مصنوعی نیز از دیگر دستاوردهای این حوزه است .
جایگاه ایران در استفاده از فناوری‌های نوین کشاورزی
وضعیت ایران در به‌کارگیری فناوری‌های نوین کشاورزی را می‌توان ترکیبی از تلاش‌های نوپا و چالش‌های عمیق توصیف کرد. اگرچه نرم‌افزارهایی مانند “بادوم” و نمونه‌های مشابه توسعه یافته‌اند و دولت برنامه‌هایی مانند ایجاد “دهکده‌های فناوری” و “رصدخانه کشاورزی” را در دستور کار دارد . اما در مقایسه با کشورهای پیشرفته، ایران با شکاف قابل‌توجهی روبروست . این شکاف تنها به نبود زیرساخت‌های مناسب و محدودیت‌های مالی ختم نمی‌شود و مقاومت در برابر تغییر و نپذیرفتن نوآوری نیز از موانع اصلی است .
مطالعات دانشگاهی، چالش‌های پیش روی ایران را در سه دسته اصلی دسته‌بندی کرده‌اند :
چالش‌های اقتصادی: هزینه بالای سرمایه‌گذاری و تأمین فناوری‌های نوین و نیروی کار حرفه‌ای.
چالش‌های زیرساختی: نبود بسترهای مناسب (مانند اینترنت پایدار در روستاها) و نبود پیوستگی بین حلقه‌های زنجیره کشاورزی.
چالش‌های اجتماعی و فرهنگی: پایین بودن سطح سواد رسانه‌ای، ساختار سنتی و معیشتی جامعه کشاورزی.
تاثیرات استفاده از فناوری‌های نوین
به کارگیری این فناوری‌ها می‌تواند تحول عظیمی در بخش کشاورزی ایران ایجاد کند.
کاهش مصرف منابع و هزینه‌ها: فناوری‌هایی مانند آبیاری هوشمند و کشاورزی دقیق، منجر به کاهش مصرف آب — که یکی از بحران‌های اصلی کشور است — و همچنین کاهش استفاده از سموم و کودها می‌شود که به نوبه خود هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد .
افزایش تولید و کیفیت محصول: با استفاده از داده‌های دقیق، مدیریت بهینه و بذرهای اصلاح‌شده، هم کمیت و هم کیفیت محصولات افزایش می‌یابد و ضایعات کشاورزی کاهش پیدا می‌کند .
تحقق امنیت غذایی: افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات، به ارتقای امنیت غذایی کشور منجر می‌شود. برنامه‌ریزی شده است که سهم تولید داخلی در تأمین امنیت غذایی به بالای ۹۰٪ برسد .
پیامدهای عدم استفاده از فناوری‌های نوین
در صورت تعلل در به کارگیری فناوری‌های نوین، بخش کشاورزی ایران با تهدیدهای جدی روبرو خواهد شد. جدول زیر تاثیرات استفاده و عدم استفاده را مقایسه می‌کند:
راهکارهای توسعه فناوری‌های نوین در کشاورزی ایران
برای گذار از شرایط کنونی و بهره‌مندی از مزایای فناوری‌های نوین، انجام اقدامات هماهنگ در سطح کلان ضروری است :
1. توسعه آموزش و ترویج: برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و کاربردی برای کشاورزان، با تمرکز بر فناوری‌های نوین .
2. تسهیل دسترسی به فناوری: ارائه تسهیلات مالی برای خرید تجهیزات مدرن و ایجاد مراکز خدمات فنی و مهندسی در مناطق روستایی .
3. حمایت از تحقیق و توسعه: افزایش بودجه پژوهش‌های کاربردی، حمایت از دانشگاه‌ها و ایجاد شبکه‌های دانش‌بنیان .
4. تقویت زیرساخت‌ها: توسعه زیرساخت‌های دیجیتال (مانند اینترنت پرسرعت) در روستاها و یکپارچه‌سازی اراضی برای بهره‌برداری در مقیاس بزرگ .
به گزارش خبرنگار اخبار روزانه کشاورزی، حرکت به سمت کشاورزی هوشمند و فناورانه برای ایران یک ضرورت استراتژیک است. این تحول، نه تنها امنیت غذایی را تضمین می‌کند، بلکه با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و افزایش صادرات، می‌تواند به موتور محرکی برای توسعه اقتصادی ملی تبدیل شود. موفقیت در این مسیر، نیازمند عزم ملی، همکاری بین بخش دولتی و خصوصی و سرمایه‌گذاری بلندمدت است.