پایگاه خبری داوان نیوز: نمودار رشد بخش کشاورزی ایران در یک دهه گذشته، بیش از آنکه تصویری از توسعه پایدار را نشان دهد، نموداری از نوسان و بی‌ثباتی است؛ روندی که امنیت غذایی کشور را به مخاطره انداخته است. حالا، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، با مجموعه‌ای از برنامه‌های تحولی پا به میدان گذاشته تا با شعار ‘افزایش بهره‌وری به جای توسعه سطح کشت’، این کشتی طوفان‌زده را به ساحل ثبات برساند. اما پرسش اینجاست: آیا این سیاست‌ها برای خروج از این بحران چندبعدی کافی است؟

به گزارش داوان نیوز، بررسی آمارهای یک دهه اخیر نشان میدهد بخش کشاورزی ایران با نوسانات رشد قابل توجهی مواجه بوده و با چالشهای ساختاری عمیقی دست و پنجه نرم میکند. در این میان، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، با مجموعهای از راهبردها و برنامه های تحولی پا به عرصه گذاشته که هدف اصلی آنها عبور از این نوسانات و رسیدن به ثبات و توسعه پایدار است.

بر اساس گزارش خبرنگار ما، بخش کشاورزی در اقتصاد ایران نقشی حیاتی ایفا می‌کند؛ این بخش نه تنها تأمین‌کننده امنیت غذایی کشور است، بلکه سهمی قابل توجه در اشتغال و صادرات غیرنفتی دارد. با این حال، بررسی آمار و ارقام در دهه گذشته حاکی از نوسانات شدید در رشد این بخش است. این نوسانات، پیامد چالش‌های متعددی مانند بحران آب، کاهش سرمایه‌گذاری، و ضعف در فناوری است. آگاهی از این روند تاریخی برای ارزیابی سیاست‌های کنونی و جهت‌گیری‌های آتی ضروری است.

تحلیل نوسانات رشد بخش کشاورزی در یک دهه گذشته
بررسی عملکرد بخش کشاورزی در دهه گذشته، یک روند نوسانی و در مجموع، نزولی را نشان می‌دهد. این نوسان تنها به رشد اقتصادی محدود نبوده و بر اشتغال و تولید نیز سایه افکنده است.

– روند رشد اقتصادی: نرخ رشد بخش کشاورزی از ۱۱.۲ درصد در سال ۱۳۹۸ به منفی ۲.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ سقوط کرد. اگرچه در بهار ۱۴۰۳ رشد ۳.۱ درصدی گزارش شده، اما کارشناسان این رشد را ناپایدار می‌دانند و هشدار می‌دهند که این افزایش بیشتر مرهون تورم شدید و افزایش قیمت‌ها بوده تا رشد واقعی در تولید. برآیند کلی رشد این بخش در پنج سال گذشته، نزدیک به صفر ارزیابی شده است.

– افت شدید اشتغال: این بخش در دو دهه گذشته، با خروج بیش از ۱.۵ میلیون نفر از شاغلان خود مواجه شده است. سهم اشتغال کشاورزی از کل اشتغال کشور از ۲۶.۸ درصد در بهار ۱۳۸۴ به ۱۳.۷ درصد در پاییز ۱۴۰۳ کاهش یافته که نشان‌دهنده کاهش شدید جذابیت این بخش برای نیروی کار است. این روند نزولی حتی در دوره‌هایی با رشد اقتصادی مثبت نیز تداوم داشته است.

– تولید ناخالص داخلی: ارزش تولیدات این بخش تا سال ۱۳۹۹ روندی صعودی داشت و به ۵۳ هزار میلیارد تومان رسید، اما از سال ۱۴۰۰ این روند نزولی شد و برآوردها در سال ۱۴۰۲ به ۴۷.۵ هزار میلیارد تومان رسید.

جدول زیر به طور خلاصه این نوسانات را نشان می‌دهد:

ریشه‌یابی چالش‌ها و موانع ساختاری
دلایل این نوسانات و عملکرد ضعیف را باید در چالش‌های عمیق و بلندمدت بخش کشاورزی ایران جستجو کرد:

1. بحران آب و تغییرات اقلیمی: ایران با متوسط بارندگی ۲۲۸ میلی‌متر، کمتر از یک‌سوم متوسط جهانی بارش دارد. کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها و در نتیجه، کاهش تخصیص آب به بخش کشاورزی از ۷۰ میلیارد مترمکعب به ۴۶ میلیارد مترمکعب، فشار عظیمی بر این بخش وارد کرده است. کاهش کیفیت منابع آبی و شوری رودخانه‌ها نیز بر این بحران افزوده است.

2. کاهش سرمایه‌گذاری و ضعف مکانیزاسیون: روند سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کاهشی بوده است. ریسک بالای تولید، هزینه‌های نگهداری، کمبود اعتبارات و نبود نظام تشویقی، از دلایل اصلی عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در این بخش است. ضریب مکانیزاسیون کشاورزی در ایران تنها ۲.۱ واحد است که در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار ناچیز است. خرد بودن اراضی کشاورزی با میانگین یک هکتار، مهم‌ترین مانع در راه مکانیزاسیون عنوان شده است.

3. فقدان ثبات در سیاست‌گذاری و مقررات: مداخلات دولت در قیمت‌گذاری محصولات، عدم تعیین به‌موقع قیمت تضمینی و سیاست‌های شتابزده، باعث نااطمینانی در میان تولیدکنندگان شده است. همچنین، سیاست‌هایی مانند “رفع تعهد ارزی” موجب بی‌انگیزگی صادرکنندگان شده و مزیت نسبی بسیاری از محصولات کشاورزی ایران را از بین برده است.

4. فناوری و دانش پایین: پراکندگی و خردهمالکی باعث شده بخش عمده‌ای از کشاورزی ایران همچنان به روش سنتی اداره شود و توان مالی برای به‌روزرسانی ماشین‌آلات وجود نداشته باشد. این امر بهره‌وری را به شدت کاهش داده است.

سیاست‌ها و برنامه‌های غلامرضا نوری قزلجه
با توجه به این چالش‌های عمیق، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، مجموعه‌ای از راهبردها و برنامه‌های تحولی را برای مهار نوسانات و توسعه بخش کشاورزی ارائه کرده است. این برنامه‌ها را می‌توان در چند محور اصلی دسته‌بندی کرد:

– افزایش بهره‌وری و مدیریت منابع آبی: محور اصلی برنامه‌های وی، افزایش بهره‌وری به جای توسعه سطح زیر کشت است. تاکید بر اجرای الگوی کشت، توسعه کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری از جمله اقدامات در این راستا است. همچنین، بر انجام پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری برای مقابله با خشکسالی تأکید شده است.

– توسعه فناوری و دانش‌بنیان کردن بخش کشاورزی: نوری قزلجه بر نفوذ دانش و فناوری، تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه مکانیزاسیون برای کاهش هزینه تولید تأکید دارد. وی همچنین بر نقش آموزش‌های مهارتی و همکاری با دانشگاه‌ها برای مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها تأکید کرده است.

– اصلاح نظام بازار و توسعه صادرات: از جمله اعلام شده، ایجاد پایانه‌های صادراتی، ساماندهی فرآیند تولید و اصلاح نظام بازار و قیمت‌گذاری برای بهبود رابطه مبادله بخش کشاورزی و سودآوری است. در عمل نیز وی در سفرهای خارجی خود،به عنوان مثال به مسکو، از شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در “هاب غذایی” منطقه دعوت به عمل آورده است.

– تأمین نهاده و حمایت از تولید: وزیر جهاد کشاورزی موضوع تأمین نهاده‌های دامی را یکی از اولویت‌های اصلی دانسته و از تصمیم سران قوا برای تأمین ارز این نهاده‌ها تا پایان سال خبر داده است. همچنین، توزیع یارانه هدفمند و توسعه نظام بیمه کشاورزی از دیگر محورهای برنامه وی برای حمایت از کشاورزان است.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وضعیت بخش کشاورزی ایران در یک دهه گذشته، با نوسانات رشد و روند کلی نزودی در اشتغال و تولید همراه بوده است. چالش‌های ساختاری مانند بحران آب، کاهش سرمایه‌گذاری، فناوری پایین و بی‌ثباتی سیاست‌ها، دلایل اصلی این وضعیت هستند.

برنامه‌های اعلام‌شده توسط غلامرضا نوری قزلجه، بسیار جامع و دربرگیرنده هستند و بر افزایش بهره‌وری، توسعه فناوری و اصلاح مدیریت تأکید می‌کنند. با این حال، شواهد میدانی و گزارش‌های منتشرشده از مشکلاتی مانند افزایش قیمت محصولات اساسی و چالش در تأمین نهاده حاکی از آن است که شکافی عمیق بین اعلام این سیاست‌ها و اجرای موفقیت‌آمیز آنها وجود دارد.

آینده بخش کشاورزی ایران و موفقیت سیاست‌های وزیر کنونی در گروی عزمی ملی و فرابخشی برای رفع چالش‌های زیربنایی است. اجرای بدون تعارف قانون الگوی کشت، تخصیص منابع مالی کافی، مقابله جدی با بحران آب، و ایجاد ثبات در سیاست‌ها، پیش‌شرط‌های اساسی برای خروج این بخش از وضعیت نوسانی کنونی و حرکت به سمت امنیت غذایی پایدار هستند.

پایگاه خبری داوان نیوز: صنعت پتروشیمی، حلقه اتصال پنهان اما حیاتی بین میادین نفت و گاز و مزارع کشاورزی است. امروزه امنیت غذایی میلیاردها نفر در گروی تولید نهاده‌هایی است که ریشه در طلای سیاه دارند. اما زمانی که چرخ تولید در مجتمع‌های پتروشیمی از حرکت می‌ایستد، نه تنها صنعت، که کشاورزی و سفره غذایی مردم با چالشی عمیق و بی‌سابقه روبه‌رو می‌شود؛ بحرانی خاموش که از کمبود کود تا تهدید تولید نان را در بر می‌گیرد.

به گزارش داوان نیوز، بررسی اهمیت پتروشیمی‌ها در تولید نهاده‌های کشاورزی و همچنین چالش‌های ناشی از توقف تولید در برخی از این مجتمع‌ها، نشان‌دهنده وابستگی شدید امنیت غذایی به این صنعت و لزوم یافتن راهکارهای پایدار برای آینده است.

نقش حیاتی پتروشیمی در کشاورزی مدرن

صنعت پتروشیمی با تبدیل نفت و گاز طبیعی به محصولات شیمیایی، تأمینکننده اصلی بسیاری از نهاده های کشاورزی است که تولید غذا در مقیاس امروزی را ممکن ساخته‌اند.

– تولید کودهای شیمیایی: مهمترین نقش پتروشیمی‌ها در کشاورزی، تولید کودهای نیتروژنه مانند اوره و آمونیاک است. این کودها با تامین نیتروژن مورد نیاز گیاهان، نقش مستقیمی در افزایش عملکرد محصولات دارند . کود اوره به عنوان مهمترین کود ازته در جهان شناخته می‌شود . علاوه بر این، کودهای فسفاته مانند دی آمونیم فسفات (DAP) نیز توسط مجتمع‌های پتروشیمی تولید می‌شوند .
– تولید سموم و آفت‌کش‌ها: بخش گسترده‌ای از آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و قارچ‌کش‌های مورد استفاده در مبارزه با آفات و بیماری‌های گیاهی، منشأ پتروشیمی دارند . این محصولات از کاهش کیفی و کمی محصولات کشاورزی جلوگیری می‌کنند.
– تأمین مواد اولیه برای سایر ملزومات: پتروشیمی‌ها در تولید محصولات دیگری که به طور غیرمستقیم در کشاورزی نقش دارند نیز دخیل هستند. این محصولات شامل پلاستیک برای ساخت گلدان، پوششهای گلخانهای، سیستمهای آبیاری و بستهبندی محصولات است .

چالش‌های ناشی از اختلال در تولید پتروشیمی‌ها

توقف یا کاهش تولید در مجتمع‌های پتروشیمی فعال در حوزه نهاده‌های کشاورزی، می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد.

– کمبود کود و تهدید امنیت غذایی: یکی از بارزترین چالش‌ها، کاهش دسترسی به کودهای شیمیایی است. همانطور که در ایران گزارش شده، “بدعهدی پتروشیمی‌ها” و تحویل ندادن به موقع کود به بهانه‌هایی مانند “عدم پرداخت یارانه از سوی دولت”، باعث ایجاد مشکل برای کشاورزان در آغاز فصل کشت شده است . این کمبود می‌تواند به طور مستقیم بر میزان تولید محصولات استراتژیک مانند گندم تأثیر بگذارد.
– وابستگی شدید و شکست زنجیره تأمین: بسیاری از سیستم‌های کشاورزی مدرن به شدت به نهاده‌های پتروشیمی وابسته هستند. هنگامی که تولید این نهاده‌ها به هر دلیلی (از جمله تحریم‌ها، مشکلات مالی یا تعمیرات اساسی) متوقف شود، کل زنجیره تأمین از کار می‌افتد . برای نمونه، پروژه پتروشیمی لردگان در ایران به دلیل “تحریم‌ها و تأمین نشدن منابع مالی” با وقفه مواجه شد .
– پیامدهای اقتصادی و اجتماعی: افزایش قیمت نهاده‌ها در اثر کمبود عرضه، هزینه تولید را برای کشاورزان افزایش می‌دهد و در نهایت منجر به گرانتر شدن غذا برای مصرف‌کننده نهایی می‌شود. این موضوع می‌تواند تنش‌های اجتماعی و اقتصادی را دامن بزند .

راهکارها و چشم‌انداز آینده

برای کاهش وابستگی و مقابله با چالش‌های پیش‌رو، راهکارهای متعددی در سطح جهانی و محلی در حال بررسی و اجراست.

– توسعه کودهای زیستی به عنوان یک جایگزین پایدار: کودهای زیستی حاوی باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مفیدی هستند که می‌توانند فراهمی عناصر غذایی مانند نیتروژن و فسفر را برای گیاه افزایش دهند . این کودها نه تنها وابستگی به نفت و گاز را کاهش می‌دهند، بلکه به سلامت خاک کمک کرده و از آلودگی آب‌های زیرزمینی جلوگیری می‌کنند .
– حرکت به سوی “کشاورزی ارگانیک”: در این سیستم، استفاده از نهاده‌های شیمیایی سنتزی ممنوع است. کشاورزی ارگانیک بر حفظ سلامت بوم‌سازانه‌ها، چرخه مواد آلی و حاصلخیزی خاک تکیه دارد و می‌تواند راهکاری بلندمدت برای رهایی از وابستگی به پتروشیمی باشد .
– افزایش بهره‌وری و مدیریت کارآمد: به موازات توسعه جایگزین‌ها، بهینه‌سازی مصرف کودهای شیمیایی موجود از طریق روش‌های دقیق کشاورزی نیز می‌تواند فشار بر زنجیره تأمین را کاهش داده و از آلودگی‌های محیطی بکاهد.

مقایسه کودهای شیمیایی و زیستی

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، صنعت پتروشیمی با تولید کود و سموم، ستون فقرات کشاورزی صنعتی است و اختلال در آن می‌تواند امنیت غذایی را به طور جدی به خطر بیندازد. با این حال، چالش‌های زیستمحیطی و وابستگی به منابع فسیلی، لزوم حرکت به سمت الگوهای کشاورزی پایدار را بیش از پیش آشکار می‌سازد. آینده این صنعت در گرو یافتن تعادلی میان تأمین نهاده‌های ضروری در کوتاه‌مدت و سرمایه‌گذاری بر روی جایگزین‌های زیستی و ارگانیک برای یک سیستم غذایی مقاوم در بلندمدت است.

پایگاه خبری داوان نیوز: یک تضاد آشکار: ایران با وجود داشتن توان تولید و حتی صادرات تراکتور، با ناوگانی فرسوده و میانگین سنی بالا در بخش کشاورزی دست و پنجه نرم می کند. این پارادوکس، حلقه مفقوده توسعه بخش کشاورزی است؛ بحرانی که امنیت غذایی کشور را در بلندمدت به مخاطره می اندازد و کشاورزان را در چرخه باطل کم بهره وری و فقر نگه میدارد.

به گزارش داوان نیوز؛ بر اساس آخرین تحلیل های بازار، صنعت ماشین آلات کشاورزی ایران در حال گذار از روشهای سنتی به سمت مکانیزاسیون است. این تحول با وجود پتانسیل های بالا، با چالشهای ساختاری مانند قیمت گذاری، نبود زیرساختهای مالی و فرسودگی ناوگان همراه است. در ادامه گزارش جامعی از این بازار ارائه میشود.

وضعیت کمی و کیفی ناوگان موجود

بررسی آمار نشان میدهد ناوگان ماشین آلات کشاورزی ایران در سالهای اخیر رشدی تدریجی اما ناکافی داشته است.

با وجود این رشد، میانگین سنی ناوگان بسیار بالا است و بهرهوری کلی را کاهش میدهد. سهم ماشین آلات کشاورزی از کل صنعت کشور تنها حدود ۱٪ برآورد شده که نشاندهنده عقبماندگی این بخش است .

تحلیل بازار و عوامل مؤثر بر قیمت

بازار ماشین آلات کشاورزی تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

– قیمت و توان مالی کشاورزان: قیمت تراکتور و ادوات در سالهای اخیر چندین برابر افزایش یافته، در حالی که درآمد کشاورزان همخوانی ندارد . یک کشاورز گلستانی میگوید: “دولت میگوید برای کشت مکانیزه تسهیلات میدهد، اما وقتی مراجعه میکنیم، بانک اعلام میکند که تسهیلاتی ندارد” .
– ساختار واردات و ارزش افزوده: صنعت ماشین آلات با وجود پتانسیل خلق ارزش افزوده بالا، واردات محور است. ارزش هر تن صادرات ماشین آلات کشاورزی ۲,۷۷۲ دلار است، در حالی که این رقم برای هر تن کالای ایرانی به طور میانگین تنها ۳۵۶ دلار است .
– چالش های ساختاری: این صنعت از کوچک بودن ساختار بنگاه ها، عدم تناسب مهارت نیروی انسانی و ضعف در بازاریابی صادراتی رنج میبرد .

بازیگران اصلی و نقش آنها

ایران تراکتور (ITM Co) به عنوان یک بازیگر داخلی اصلی، سالانه هزاران دستگاه تراکتور تولید میکند و صادرات به ۲۵ کشور دارد . با این حال، این شرکت با چالش هایی مانند نوسانات نرخ ارز و تحریم ها روبروست که بر ریسک اعتباری آن تأثیر گذاشته است .

دولت نیز از طریق سیاستهای حمایتی مانند پرداخت یارانه و تضمین قیمت خرید گندم بر این بازار اثر میگذارد . با این حال، کشاورزان از دسترسی محدود به تسهیلات کم بهره و پیچیدگی دریافت وام گلایه دارند .

روندهای آتی و فرصتهای بازار

– کشاورزی دقیق و فناوری: استفاده از پهپادهای سمپاش، سامانه های آبیاری دیجیتال و حسگرهای سنجش رطوبت خاک در حال رشد است. بررسی ها نشان میدهد استفاده از پهپاد میتواند کارایی سمپاشی را بهطور قابل توجهی افزایش دهد .
– توسعه صادرات: با وجود چالش ها، ایران توانسته است ماشین آلات کشاورزی را به کشورهایی مانند عراق، سوریه، تاجیکستان و روسیه صادر کند .
– فشار بر منابع آبی: بحران آب در ایران، کشاورزان را به سمت استفاده از ماشین آلات با کارایی بالاتر در مصرف آب سوق میدهد .

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، بازار ماشین آلات کشاورزی ایران در یک دوراهی قرار دارد: از یک سو با کمبود نقدینگی کشاورزان، فرسودگی ناوگان و وابستگی به واردات دست و پنجه نرم میکند و از سوی دیگر، افزایش تقاضا برای مکانیزاسیون، رشد فناوری و پتانسیل صادراتی، چشمانداز روشنی را ترسیم میکند. موفقیت در این بازار مستلزم سیاستگذاری یکپارچه، سرمایه گذاری در فناوری و حمایت واقعی از کشاورزان برای دسترسی به ادوات نوین است.