انرژی ناتراز، کشاورزی بیپناه؛ تحلیل بحران و راهکارهای نجات
پایگاه خبری داوان نیوز: در قلب امنیت غذایی ایران، کشاورزی میتپد؛ صنعتی که امروز با چالشی بیسابقه به نام «ناترازی انرژی» دست به گریبان است. این پدیده که در سایه سالها سوءمدیریت منابع و تغییرات اقلیمی تشدید شده، دیگر تنها یک کمبود موقت برق یا گاز نیست، بلکه سدی در مسیر تولید ملی و تهدیدی مستقیم برای سفره میلیونها ایرانی است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، تصویر چاه های آب خاموش در دل شبهای گرم خراسان، گلخانه های پژمرده در یزد، و زمینه ای تشنه در خوزستان، روایتگر واقعیتی تلخ است: انرژی ناپایدار، زنجیره تأمین غذا را از مزرعه تا سفره در معرض فروپاشی قرار داده است. آنچه زمانی «بحران برق» خوانده میشد، اکنون به «فاجعه کشاورزی» بدل گشته؛ جایی که قطعی چندساعته برق، معادل مرگ یک فصل زراعی و نابودی سرمایههای خرد کشاورزان است.
در این گزارش، با رویکردی تحلیلی-راهبردی، ابعاد این بحران را از نگاه کارشناسان و فعالان بخش کشاورزی بررسی میکنیم. نه تنها به تحلیل پیامدهای مرگبار ناترازی انرژی بر تولید محصولات استراتژیک میپردازیم، بلکه راهکارهای عملیاتی اثربخش را – از انرژیهای تجدیدپذیر تا اصلاحات سیاستی – با استناد به تجربیات موفق داخلی و جهانی ارائه میدهیم.
در سالهای اخیر، پدیده ناترازی انرژی به بحرانی ساختاری در ایران تبدیل شده که بخش کشاورزی را در خط مقدم آسیبپذیری قرار داده است. این بحران فراتر از یک چالش فنی، امنیت غذایی و معیشت میلیونها کشاورز ایرانی را تهدید میکند.
وضعیت بحرانی: آمارهای هشداردهنده از میدان
– تولید در خطر: گزارشها از افت ۳۰ درصدی تولید محصولات کشاورزی در سال گذشته به دلیل قطعی ۸ ساعته برق چاهها حکایت دارد. در محصول استراتژیک پسته، این خسارت به ۴۰ درصد رسیده است .
– خسارت تجهیزات: قطعی مکرر برق سالانه موجب ۵۰ تا ۶۰ میلیارد تومان خسارت به الکتروموتورها و سیستمهای آبیاری میشود .
– توزیع ناعادلانه: استانهایی مانند چهارمحال و بختیاری با مصرف تنها ۴۵۰ مگاوات، همانند تهران (۷۵۰۰ مگاوات) دچار خاموشی میشوند .
پیامدهای زنجیرهای: از مزرعه تا سفره
– مرگ محصولات در میانه عملیات آبیاری: به گفته احد آزادیخواه (نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس)، قطع برق هنگام آبیاری برابر با “خسارت ۱۰۰ درصدی و خشک شدن محصول” است .
– فاجعه در گلخانهها: قطع برق یا گاز حتی برای ۲ ساعت دمای گلخانهها را به ۶۰ درجه رسانده و محصولات فسادپذیر را نابود میکند .
– تورم و ناامنی غذایی: افزایش قیمت تمامشده محصولات تا ۳۰٪ و کاهش عرضه مواد غذایی، زنجیره تأمین را تخریب میکند .
راهکارهای عملیاتی: تجربههای موفق داخلی و جهانی
۱. انرژیهای تجدیدپذیر: گریز از شبکه متمرکز
– پمپهای خورشیدی: پروژه پایلوت در تربت حیدریه نشان داد نصب پنلهای خورشیدی روی چاهها، هزینهها را کاهش و قابلیت اطمینان را افزایش میدهد .
– بیوگاز از پسماند: دانمارک با تبدیل ضایعات کشاورزی به بیوگاز، برق واحدهای فرآوری را تأمین میکند .
– سرمایهگذاری دولتی: وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد: “دستور احداث نیروگاههای خورشیدی در اراضی کشاورزی با تسهیلات دولتی صادر شده است” .
۲. مدیریت آب و انرژی: فناوریهای کارآمد
– آبیاری تحت فشار خورشیدی: ترکیب سامانههای آبیاری قطرهای با پمپهای خورشیدی، مصرف آب و برق را تا ۶۰٪ کاهش میدهد .
– هوش مصنوعی: مانیتورینگ هوشمند رطوبت خاک و پیشبینی زمان بهینه آبیاری، از اتلاف انرژی جلوگیری میکند .
۳. الگوهای تأمین مالی: شکستن بنبست سرمایه
– تعاونیهای انرژی: الگوی موفق برزیل نشان میدهد تشکیل تعاونیهای کشاورزی برای خرید جمعی پنلهای خورشیدی، هزینهها را قابل تحمل میکند .
– تأمین مالی زنجیرهای: صندوقهای ضمانت با وامهای کمبهره ۵ ساله، میتواند سرمایه در گردش پروژهها را تأمین کند .
۴. سیاستگذاری کلان: اصلاح ساختارها
– معافیت مالیاتی: پیشنهاد فرهاد سحرخیز (اتاق بازرگانی مشهد): معافیت مالیاتی برای گلخانههای مجهز به انرژی خورشیدی .
– حذف کشاورزی از برنامه ناترازی: استاندار یزد تأکید دارد: “بخش کشاورزی باید از خاموشیهای برنامهریزی شده مستثنی شود” .
– توزیع عادلانه خاموشی: به جای قطع ۱۲ ساعته برق روستاها (مانند سیدآباد خراسان)، الگوی نوبتبندی عادلانه در کل کشور اجرا شود .
نقشه راه فوری: ۴ اقدام اضطراری
۱. پروژه ژنراتورهای اضطراری: تأمین ژنراتور با سوخت رایگان یا تسهیلات کمبهره برای گلخانهها و مرغداریها .
۲. بیمه خسارات ناترازی: ایجاد صندوق جبران خسارت برای محصولات از بین رفته (الگوی صندوق بیمه کشاورزی).
۳. اتاق جنگ انرژی کشاورزی: راهاندازی ستاد بحران در وزارت جهاد با حضور نمایندگان اتحادیههای کشاورزی.
۴. لغو کنتورهای حجمی آب: بازنگری در طرح کاهش تخصیص آب از ۶۳ به ۲۴ میلیارد مترمکعب تا زمان تأمین پایدار انرژی .
سخن پایانی: انرژی پایدار، امنیت غذایی
همانگونه که سیدهامون هاشمی (نایب رئیس اتاق بازرگانی) هشدار میدهد: “تمرکز فعلی بر صنعت، کشاورزی را قربانی میکند” . عبور از این بحران مستلزم عزمی ملی برای تبدیل تهدید ناترازی به فرصت توسعه انرژیهای پاک در کشاورزی است. تجربه هلند در ترکیب انرژی خورشیدی و زمینگرمایی برای گلخانهها نشان میدهد این مسیر نه تنها ممکن، بلکه سودآور است . حفظ امنیت غذایی ایران در گرو تبدیل شعار “کشاورزی محور توسعه” به اقدام عملی امروز است.