تاریخچه کشت لوبیا؛ این دانه‌ی سحرآمیز!
پایگاه DA1newes: احتمالاً انسان‌های نخستین ازطریق کاشت تصادفی دانه‌ها و مشاهده‌ی نتایج رشد آنها کم‌کم متوجه شدند که پس از افتادن دانه‌های گیاهانی مانند لوبیا، این گیاه دوباره در خاک رشد می‌کند و این‌گونه شد که لوبیا توسط انسان کاشته شد.
کشت لوبیا به دوران نوسنگی (حدود 10 هزار سال پیش) بازمی‌گردد و این زمانی بود که انسان‌ها از شکار صرف به گردآوری و کشاورزی روی آوردند. طبق شواهد باستانشناسی لوبیا به‌طور مستقل در نقاط مختلف جهان کاشته شده است. در این نوشته به تاریخچه‌ی پرورش این گیاه توسط انسان می‌پردازیم.
به گزارش اخبار روزانه‌ی کشاورزی، قدیمی‌ترین شواهد کشت لوبیا به حدود 8 تا 7 هزار سال پیش در پرو و مکزیک برمی‌گردد. آزتک‌ها و مایاها لوبیا را به همراه ذرت و کدو پرورش می‌دادند. گونههایی مانند باقلا (لوبیای پهن) از حدود 6 هزار سال پیش در خاورمیانه و مصر کشت می‌شدند و گونههایی از لوبیای سویا و ماش از هزاران سال پیش در چین و هند پرورش می‌یافته است. بنابراین کشت لوبیا در نقاط مختلف جهان در زمان‌های تفاوت اما تقریباً همزمان با توسعه‌ی کشاورزی آغاز شده است.
تاریخچه کشت لوبیا در قاره‌ی آسیا
پیش از ورود لوبیاهای آمریکایی به قاره‌ی آسیا انواع لوبیا به‌صورت بومی در کشورهای آسیایی وجود داشت. لوبیای سویا قدیمی‌ترین نوع لوبیا در قاره‌ی آسیاست که از 5 هزار سال پیش در چین کشت می‌شده و نقش مهمی در تغذیه‌ی مردم چین، ژاپن و کره داشته است. لوبیای ماش از حدود 4 هزار و 500 سال پیش در هند و آسیای جنوب شرقی کشت می‌شده و در کشورهای هند و پاکستان مصرف زیادی داشته است. باقلا که از قدیمی‌ترین انواع حبوبات در جهان است نیز از حدود 6 هزار سال پیش در خاورمیانه و آسیای غربی (ازجمله ایران) کاشته می‌شده است.
پس از سفرهای کریستف کلمب به قاره‌ی آمریکا انواع لوبیاهای بومی آمریکا مانند لوبیا چیتی، لوبیا قرمز و لوبیا سفید ازطریق اروپا و مسیرهای تجاری مانند جاده‌ی ابریشم و راه‌های دریایی بین آسیا و اروپا به این قاره وارد شد. در قرن 16 میلادی لوبیاهای جدید به هند، چین و ایران راه یافتند و در قرن‌های 18 و 19 میلادی تولید لوبیا و مصرف لوبیاهای وارداتی نیز در کشورهای آسیایی گسترش یافت.
هم‌اکنون چین و اندونزی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لوبیا در جهان هستند و انواع لوبیای سفید، قرمز و چیتی در کشورهای مختلف ازجمله ایران، ترکیه و هند مصرف بالایی دارند.
کشت لوبیا در ایران
تاریخچه‌ی کشت لوبیا در ایران به چنیدن هزار سال پیش بازمی‌گردد. ایران یکی از مناطق کهن کشاورزی در جهان است و شواهد نشان می‌دهد که کشت حبوباتی مانند باقلا، عدس و نخود در دوران باستان به‌یژه در تمدن‌های ایلامی، ماد و هخامنشی رایج بوده است. اما گونههایی مانند لوبیا چیتی، لوبیا قرمز و لوبیا چیتی که امروزه در ایران پرورش داده می‌شوند، پس از سفر کریستف کلمب به قاره‌ی آمریکا در قرن 15 میلادی، ابتدا به اروپا و سپس به ایران منتقل شدند. از قرن 16 به بعد مقارن با سلطنت صفویان، انواع جدید لوبیا در ایران کشت شده و به‌مرور وارد رژیم غذایی ایرانیان شد.
اکنون ایران از تولیدکنندگان بزرگ انواع لوبیا در منطقه است و استان‌هایی مانند مرکزی (شهرستان خمین)، لرستان، زنجان و فارس قطب‌های اصلی کشت آن هستند. میزان برداشت لوبیا در ایران سالانه حدود 238 هزار تن برآورد می‌شود که 98 درصد آن به‌صورت آبی و 2 درصد باقی‌مانده به‌صورت دیم است. استان لرستان در سال 1403 حدود 40 هزار تن لوبیا تولید کرده است.
لوبیا در قاره‌ی آمریکا
قاره‌ی آمریکا زادگاه بسیاری از انواع لوبیاست و بر طبق شواهد باستانشناسی از هزاران سال پیش در تمدن‌های باستانی این قاره کشت می‌شده است.
قدیمی‌ترین شواهد باستانشناسی مربوط به کشت لوبیا نشان می‌دهد که این گیاه از 7 تا 8 هزار سال پیش در مکزیک و پرو کشت می‌شده و مایاها، آزتک‌ها و اینکاها از نخستین تمدن‌هایی بوده‌اند که لوبیا را به‌عنوان غذای اصلی پرورش می‌داده‌اند.
انواع لوبیای چیتی، قرمز، لیما و سیاه در آمریکای جنوبی کشت می‌شده‌اند. لوبیا به همراه ذرت و کدو یکی از سه غذای اصلی بومیان آمریکا بوده که با عنوان «سه خواهر» شناخته می‌شده‌اند. این گیاه در سیستم کشاورزی نقش مهمی داشت، زیرا در کنار ذرت کشت می‌شد و نیتروژن خاک را افزایش می‌داد.
پس از 1492 میلادی و سفر کلمب به آمریکا، انواع بومی لوبیای آمریکا به سایر قاره‌ها راه یافت و به یکی از غذاهای اصلی مردم جهان تبدیل شد.
امروزه برزیل، آمریکا و مکزیک بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لوبیا در جهان هستند و انواع لوبیا در سراسر این قاره کشت می‌شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم را تشکیل می‌دهد.
کشت لوبیا در قاره‌ی آفریقا
انواع لوبیا از هزاران سال پیش در قاره‌ی آفریقا تکامل یافته و کشت می‌شدند. گونه‌ی چشم‌بلبلی از 5 هزار سال پیش در غرب آفریقا کشت می‌شد و هنوز هم در کشورهایی مثل نیجریه، نیجر و سنگال بخش مهمی از رژیم غذایی مردم را تشکیل می‌دهد. لوبیای بامبارا نیز از 3 هزار سال پیش در قاره‌ی آفریقا کشت می‌شده است. گونه‌ی لیما نیز که از لوبیاهای بومی آمریکای جنوبی است، ازطریق مسیرهای تجاری باستانی به قاره‌ی آفریقا وارد شده است.
در دوران باستان بازرگانان هند و خاورمیانه برخی حبوبات مانند باقلا را به قاره‌ی آفریقا بردند. در قرن 15 و 16 میلادی که دوران استعمار و تجارت جهانی بود، لوبیاهای چیتی، سفید و قرمز ازطریق اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها و از طریق مسیرهای تجاری و تجارت برده به این قاره وارد شد. در قرن‌های 18 و 19 مصرف لوبیاهای وارداتی نیز در این قاره گسترش یافت.
لوبیا به دلیل مقاومت در برابر شرایط خشک و فقیربودن خاک، از مهم‌ترین منابع مهم پروتئین گیاهی در قاره‌ی آفریقا محسوب می‌شود و کشورهای نیجریه، تانزانیا، اوگاندا و کنیا مهم‌ترین تولیدکنندگان آن هستند. لوبیاهای چیتی و چشم‌بلبلی محوب‌ترین انواع لوبیا در میان مردم این قاره هستند.
کشت لوبیا در استرالیا
لوبیای بومی در استرالیا وجود ندارد اما در قرن‌های 18 و 19 با ورود مهاجران اروپایی به استرالیا کشت لوبیا در این کشور آغاز شد.
ایالت‌های کوئینزلند و نیو ساوت ولز از مهم‌ترین نقاط تولید لوبیا در استرالیا هستند. مناطق گرم و نیمه‌گرمسیری این کشور برای رشد لوبیا مناسب هستند. انواع لبیاهای قرمز، چشم‌بلبلی، چیتی، سیاع و لیما در این کشور کشت می‌شود. بیشتر لوبیا تولیدشده در استرالیا به مصرف داخلی می‌رسد و بخشی از آن نیز به آسیا و خاورمیانه صادر می‌شود.
نقش امروزی لوبیا در تغذیه‌ی مردم جهان
لوبیا یکی از مهم‌ترین منابع غذایی جهان است و به دلیل ارزش غذایی بالا، قیمت مناسب و سازگاری با محیط‌های مختلف، در رژیم غذایی بسیاری از مردم جهان نقش دارد. این گیاه منبع غنی پروتئین گیاهی و از جایگزین‌های گوشت در رژیم‌های گیاهخواری و خام‌گیاهخواری نقش مهمی دارد.
لوبیا همچنین منبع غنی فیبر است و برای هضم بهتر غذا، کاهش یبوست و کنترل قند خون مفید است. فیبر موجود در لوبیا باعت کاهش کلسترول بد (LDL) و پیشگیری از بیمار‌ی‌های قلبی می‌شود. این گیاه حاوی آهن، پتاسیم و ویتامین B9 نیز هست.
این محصول همچنین حاوی تمام اسیدهای آمینه‌ی ضروری برای انسان است و در کشورهای در حال توسعه که گوشت در آنها گران است، یک منبع پروتئین غنی و مغذی محسوب می‌شود.
کشت لوبیا نسبت به دام‌پروری، آب و انرژی کمتری مصرف می‌کند و به کاهش بحران‌های زیست‌محیطی کمک می‌کند. این گیاه با تثبیت نیتروژن باعث بهبود کیفیت خاک و افزایش بهره‌وری کشاورزی می‌شود.