ترانزیت و بحران قیمت محصولات کشاورزی؛ از نهاده ها تا ضایعات

پایگاه خبری DA1news: حمل ونقل و ترانزیت کالاهای کشاورزی نقشی حیاتی در زنجیره تأمین مواد غذایی ایفا میکند. با این حال، ناکارآمدی های سیستم ترانزیت نه تنها موجب افزایش هزینه های تولید و توزیع میشود، بلکه به طور مستقیم بر قیمت نهایی محصولات تأثیر میگذارد.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، بهبود سیستم ترانزیت محصولات کشاورزی نیازمند همکاری بین وزارت راه، سازمانهای استاندارد و تشکلهای کشاورزی است. سرمایه گذاری در زیرساختها، اصلاح قوانین گمرکی و توسعه فناوریهای نوین میتواند هزینه های حملونقل را کاهش داده و قیمت نهایی محصولات را برای مصرف کننده به طور قابل توجهی پایین آورد. بدون شک، توجه به این راهکارها نه تنها به نفع کشاورزان است، بلکه امنیت غذایی کشور را نیز تقویت میکند.
این مقاله به بررسی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر هزینه های ترانزیت و ارائه راهکارهای اساسی برای کاهش این هزینه ها میپردازد.

تأثیر ترانزیت بر قیمت محصولات کشاورزی
الف) افزایش هزینه های حمل ونقل نهاده ها
نهاده های دامی مانند سویا و ذرت که بخشی از هزینه های تولید مرغ را تشکیل میدهند، اغلب از طریق بنادر وارد میشوند. افزایش نرخ ترانزیت این نهاده ها به ویژه در استانهای مرکزی مانند قزوین، موجب افزایش قیمت مرغ تا ۳۰ درصد شده است. برای مثال، حمل ونقل ریلی سویا از بنادر به قزوین به دلیل نرخ بالای ترانزیت، هزینه تولید را به شدت افزایش داده است .

ب) فسادپذیری محصولات
محصولات صیفی و تازه مانند خرما و مرکبات در جنوب کرمان به دلیل نبود زیرساختهای حمل ونقل ریلی و هوایی، با تأخیر به بازار میرسند. این تأخیرها منجر به فساد بخشی از محصولات و افزایش قیمت باقیمانده میشود. به عنوان مثال، ۴۰ درصد از محصولات جالیزی جنوب کرمان به دلیل حمل ونقل نامناسب از بین میروند .

ج) هزینه های مرزی و گمرکی
مشکلات ترانزیتی در مرزهای شلمچه، افغانستان و پاکستان باعث ایجاد هزینه های اضافی برای صادرکنندگان میشود. بازرسی های طولانی و تشریفات پیچیده گمرکی نیز زمان و هزینه حمل را افزایش میدهند .

عوامل کلیدی تأثیرگذار بر هزینه ترانزیت
بر اساس مطالعات، عوامل زیر بیشترین تأثیر را بر هزینه ترانزیت دارند:
۱. نوع حمل ونقل: استفاده از حمل ونقل هوایی برای محصولات فاسدشدنی گرانتر است، درحالیکه حمل ونقل ریلی برای حجم های بالا مقرون به صرفه تر است .
۲. مسافت و زیرساختها: مناطق دورافتاده مانند روستاهای جنوب کرمان به دلیل جادههای نامناسب، هزینه حمل بالاتری دارند .
۳. نوسانات قیمت سوخت: افزایش ۲۰ درصدی قیمت سوخت در سال ۱۴۰۲، هزینه ترانزیت جادهای را تا ۱۵ درصد بالا برد .
۴. مقررات گمرکی: تعرفه های مرزی و نیاز به مجوزهای خاص، هزینه های غیرمستقیم ایجاد میکنند .

راهکارهای اساسی برای کاهش هزینه های ترانزیت
الف) توسعه زیرساخت های حمل ونقل
– احداث خطوط ریلی ویژه محصولات کشاورزی: در جنوب کرمان، نبود خطوط ریلی موجب اتکا به حمل ونقل جادهای شده است. ایجاد خطوط ریلی میتواند زمان حمل را تا ۵۰ درصد کاهش دهد .
– تجهیز بنادر و پایانه های صادراتی: راه اندازی پایانه های صادراتی با امکانات سورتینگ و بسته بندی (مانند پایانه جیرفت) باعث کاهش ضایعات و تسهیل صادرات میشود .

ب) بهبود مدیریت لجستیک
– استفاده از فناوریهای ردیابی: نظارت بر شرایط دما و رطوبت در حمل ونقل محصولات فاسدشدنی با استفاده از سامانه های IoT.
– تقویت تشکلهای کشاورزی: فعالسازی اتحادیه های صنفی برای کاهش وابستگی به دلالان و واسطه ها .

ج) سیاستگذاریهای حمایتی
– کاهش تعرفه های گمرکی برای نهاده ها: معافیت مالیاتی برای واردات نهاده های دامی مانند سویا .
– تسهیل قوانین مرزی: حذف تشریفات زائد در مرزها و افزایش ساعت کاری گمرکات .

د) توسعه صنایع تبدیلی
احداث کارخانه های فرآوری در مناطق تولیدی (مانند صنایع تبدیلی خرما در جنوب کرمان) موجب کاهش حجم محصولات خام و هزینه حمل میشود .

مطالعه موردی: موفقیت پایانه صادراتی جیرفت
پایانه صادراتی جیرفت با ظرفیت ۸۰ هزار تن، امکان سورتینگ و بسته بندی محصولات جالیزی را فراهم کرده است. این پایانه با کاهش ۳۰ درصدی ضایعات، نقش کلیدی در افزایش سوددهی کشاورزان داشته است .