تنوع زیستی ایران در تقاطع دو نهاد؛ از رقابت تا همپوشانی مأموریتها
پایاه خبری DA1news: انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان حفاظت محیط زیست در دولت چهاردهم، با واکنش‌های متفاوتی همراه بوده است. در حالی که برخی این تغییر را گامی مثبت برای تفکیک نقش ناظر و مجری می‌دانند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در سال‌های اخیر نشان‌دهنده توانمندی‌های قابل توجه این نهاد در مدیریت پیچیده‌ترین موضوعات مرتبط با تنوع زیستی، امنیت غذایی و توسعه پایدار است. این گزارش با نگاهی مثبت به عملکرد وزارت جهاد کشاورزی، دستاوردها و ظرفیت‌های این وزارتخانه را در حوزه تنوع زیستی بررسی می‌کند.
توانمندی‌های فنی و زیرساختی بی‌بدیل
وزارت جهاد کشاورزی با دارا بودن ۲۱ مؤسسه تحقیقاتی، ۳۴ مرکز استانی و بانک ژن با بیش از ۵.۵ میلیون نمونه، از قوی‌ترین شبکه‌های علمی و اجرایی کشور در حوزه منابع طبیعی و ژنتیک برخوردار است.
این زیرساخت‌ها امکان مدیریت پروژه‌های پیچیده مانند مهندسی ژنتیک، زیست‌شناسی مصنوعی و پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا را فراهم کرده است. به عنوان مثال، بانک ژن ملی ایران زیر نظر این وزارتخانه، نقش حیاتی در حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری کشور ایفا می‌کند.
تجربه موفق در اجرای پروتکل‌های بین‌المللی
وزارت جهاد کشاورزی در سال‌های اخیر مسئولیت اجرای پروتکل‌های مهمی مانند ناگویا (دسترسی به منابع ژنتیکی) و کارتاهنا (ایمنی زیستی) را بر عهده داشته است. این پروتکل‌ها نیازمند هماهنگی بین‌المللی، دانش فنی پیشرفته و تعامل با نهادهای علمی جهانی هستند.
عملکرد ایران در مذاکرات فنی مرتبط با زیست‌شناسی مصنوعی و ژن‌درایو، که زیر نظر این وزارتخانه صورت گرفته، نشان‌دهنده ظرفیت بالای کشور در حوزه‌های نوین زیست‌فناوری است.
تأمین امنیت غذایی و تعادل با حفاظت
ماموریت اصلی وزارت جهاد کشاورزی، تأمین امنیت غذایی برای جمعیت ۸۵ میلیونی ایران است. این وزارتخانه با توسعه روش‌های کشاورزی پایدار، مدیریت منابع آب و خاک، و معرفی گونه‌های مقاوم به خشکی، تلاش کرده است بین تولید محصولات کشاورزی و حفظ منابع طبیعی تعادل ایجاد کند. برای نمونه، پروژه‌های احیای اراضی تخریب شده و ترویج کشاورزی حفاظتی، از جمله اقداماتی است که همزمان به افزایش بهره‌وری و کاهش فشار بر اکوسیستم‌ها کمک کرده است.
حفظ جایگاه بین‌المللی ایران در مذاکرات زیستی
وزارت جهاد کشاورزی با حضور فعال در اجلاس‌های بین‌المللی مانند COP15 کنوانسیون تنوع زیستی، نقش ایران را به عنوان کشوری پیشرو در حوزه زیست‌فناوری تقویت کرده است. این مشارکت‌ها نه تنها موجب انتقال فناوری‌های نوین به کشور شده، بلکه موقعیت دیپلماتیک ایران را در عرصه جهانی ارتقا داده است. به ویژه در موضوعاتی مانند دیانای دیجیتال و حقوق مالکیت منابع ژنتیکی، حضور کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی ضروری است.
همکاری با سازمان محیط زیست: مدلی برای توسعه پایدار
انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان محیط زیست، لزوماً به معنای حذف نقش وزارت جهاد کشاورزی نیست. تجربه جهانی نشان می‌دهد همکاری بین نهادهای نظارتی و اجرایی می‌تواند به نتایج بهتری منجر شود. برای مثال، در مدیریت بانک‌های ژن، کنترل گونه‌های مهاجم و اجرای پروژه‌های احیای زیستگاه‌ها، وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند با ارائه دانش فنی و امکانات تحقیقاتی، مکمل اقدامات سازمان محیط زیست باشد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی با دارا بودن زیرساخت‌های گسترده، تجربه اجرایی و تخصص بین‌المللی، نقشی کلیدی در حفاظت از تنوع زیستی ایران ایفا کرده است. به جای نگاه تقابلی به انتقال مرجعیت، می‌توان از ظرفیت‌های این وزارتخانه در قالب کارگروه‌های مشترک با سازمان محیط زیست استفاده کرد. چنین همکاری‌هایی نه تنها تضاد منافع را کاهش می‌دهد، بلکه با تلفیق دانش فنی و اهداف حفاظتی، مسیر توسعه پایدار را هموار می‌سازد.
****
جایگاه سازمان تات در اجرای کنوانسیون تنوع زیستی
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) به عنوان یکی از نهادهای زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی، نقش کلیدی در اجرای اهداف کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) ایفا کرده است. این سازمان با دارا بودن شبکه گسترده تحقیقاتی و زیرساخت‌های فنی، به ویژه در حوزه‌های ژنتیک، ایمنی زیستی و مدیریت منابع طبیعی، در سال‌های اخیر به عنوان بازوی علمی وزارت جهاد در اجرای پروتکل‌های مرتبط با CBD عمل کرده است. در ادامه گزارش به بررسی جایگاه تات در این زمینه می پردازیم:
۱. پشتیبانی فنی از پروتکل‌های بین‌المللی
تات با دارا بودن ۲۱ مؤسسه تحقیقاتی و ۳۴ مرکز استانی، زیرساخت لازم برای اجرای پروتکل‌های فنی CBD مانند پروتکل کارتاهنا (ایمنی زیستی) و پروتکل ناگویا (دسترسی به منابع ژنتیکی) را فراهم کرده است. به عنوان مثال، بانک ژن ملی ایران با نگهداری بیش از ۵.۵ میلیون نمونه ژنتیکی گیاهی و جانوری، نقشی حیاتی در حفظ تنوع زیستی و اجرای مفاد CBD ایفا می‌کند . این سازمان همچنین در توسعه روش‌های مهندسی ژنتیک و زیست‌شناسی مصنوعی، که از موضوعات کلیدی در مذاکرات بین‌المللی CBD است، پیشگام بوده است.
۲. همکاری در دیپلماسی علمی و انتقال فناوری
تات با مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی مانند بازدید از مراکز علمی چین و همکاری با آکادمی علوم کشاورزی یانان، زمینه انتقال دانش فنی در حوزه‌های مرتبط با تنوع زیستی را فراهم کرده است. این همکاری‌ها شامل توسعه فناوری‌های سازگار با اقلیم خشک، مدیریت منابع آب و کشاورزی حفاظتی است که مستقیماً به اهداف CBD در کاهش فشار بر اکوسیستم‌ها مرتبط هستند . چنین تعاملاتی، جایگاه ایران را در مذاکرات فنی بین‌المللی تقویت می‌کند.
۳. آموزش و ترویج کشاورزی پایدار
ماموریت اصلی تات، توسعه کشاورزی پایدار و آموزش بهره‌برداران است. این سازمان با اجرای پروژه‌هایی مانند احیای اراضی تخریبشده و ترویج گونه‌های مقاوم به خشکی، همزمان به امنیت غذایی و حفاظت از تنوع زیستی کمک می‌کند. برای مثال، برنامه‌های آموزش کشاورزان در استفاده از روش‌های کم‌آب‌بر، کاهش تخریب زیستگاه‌ها را به دنبال داشته است .
۴. چالش‌ها پس از انتقال مرجعیت به سازمان محیط زیست
با انتقال اخیر مرجعیت CBD به سازمان حفاظت محیط زیست، نقش تات در همکاری بین‌بخشی پررنگ‌تر شده است. اگرچه وزارت جهاد کشاورزی دیگر مرجع رسمی نیست، اما تات به دلیل دارا بودن بانک‌های ژن و دانش فنی در حوزه مهندسی ژنتیک، همچنان به عنوان شریک استراتژیک سازمان محیط زیست عمل می‌کند. برای نمونه، همکاری در مدیریت گونه‌های مهاجم یا احیای زیستگاه‌ها بدون مشارکت تات دشوار خواهد بود .
۵. نقش آتی تات در اجرای CBD
با توجه به تصویب شورای عالی محیط زیست برای انتقال مرجعیت، تات می‌تواند در قالب کارگروه‌های مشترک با سازمان محیط زیست، به تقویت زیرساخت‌های فنی این سازمان کمک کند. همچنین، توسعه پروژه‌های پژوهشی مشترک در حوزه‌هایی مانند دیانای دیجیتال و زیست‌شناسی مصنوعی، که از موضوعات نوین در CBD هستند، از اولویت‌های آینده تات خواهد بود .
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی و با در نظر گرفتن تمامی موارد، باید اذعان داشت که سازمان تات با تکیه بر شبکه گسترده تحقیقاتی و تجربه چند دهه‌ای در مدیریت منابع ژنتیکی، نقشی غیرقابل انکار در اجرای کنوانسیون تنوع زیستی داشته است. همکاری این سازمان با نهادهای جدید نظیر سازمان محیط زیست، نه تنها تضاد منافع را کاهش می‌دهد، بلکه امکان تلفیق دانش فنی با اهداف حفاظتی را فراهم می‌سازد. برای حفظ جایگاه بین‌المللی ایران در CBD، تقویت همکاری‌های بین‌بخشی و تامین منابع مالی برای پروژه‌های مشترک ضروری است.