خراسان رضوی؛ سومین قطب تولید کشاورزی ایران

پایگاه خبری داوان نیوز: استان خراسان رضوی با دارا بودن حدود ۷ درصد از اراضی زیرکشت کشور، به عنوان سومین قطب تولید محصولات کشاورزی ایران شناخته می‌شود. این استان نه تنها نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین امنیت غذایی کشور دارد، بلکه با تولید سالانه میلیون‌ها تن محصول زراعی، باغی و دامی، سهم بسزایی در صادرات غیرنفتی و اقتصاد ملی ایفا می‌کند.

به گزارش خبرنگار ما، در اقتصاد کشاورزی ایران، استان خراسان رضوی جایگاهی ویژه و تعیین‌کننده دارد. این استان با وجود قرار گرفتن در منطقه‌ای با آب و هوای خشک و نیمه‌خشک، یکی از بزرگترین و مهمترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی کشور محسوب می‌شود. بر اساس اعلام مجید جعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، این استان با سطح زیرکشت حدود ۸۷۰ هزار هکتار، سهمی ۷ درصدی از اراضی زیرکشت کشور را به خود اختصاص داده و رتبه سوم تولید محصولات کشاورزی ایران را داراست. گستره تنوع تولید بیش از ۸۰ نوع محصول کشاورزی در این استان، بیانگر ظرفیت بینظیر بخش کشاورزی خراسان رضوی است.

۱. جایگاه ملی خراسان رضوی در کشاورزی

۱.۱. رتبه‌های برتر در تولید
خراسان رضوی در حوزه تولیدات کشاورزی دارای جایگاهی ممتاز در سطح کشور است:
– رتبه سوم تولید محصولات کشاورزی کشور پس از استان‌های خوزستان و فارس
– رتبه نهم در تولید محصولات باغی با تولید بیش از یک میلیون و ۹۳ هزار تن
– سهم ۱۱ درصدی از تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی کشور، در حالی که تنها ۸ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است
– تولید ۶ تا ۷.۵ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در سال، معادل ۶ تا ۶.۵ درصد از کل تولیدات کشاورزی کشور

۱.۲. سهم از اراضی و باغات کشور
– سهم ۷.۴ درصدی از ۱۴ میلیون هکتار زمین‌های کشاورزی کشور (رتبه دوم)
– دارا بودن ۲۹۸ هزار و ۸۰۰ هکتار باغ که بیش از ۱۱ درصد باغات کشور را تشکیل می‌دهد
– ۷۳ درصد سطح کشت استان به کشت آبی تعلق دارد که معادل ۸ درصد کشتزارهای آبی کشور است

۲. ظرفیت‌ها و ویژگی‌های کم‌نظیر

۲.۱. تنوع گسترده محصولات
در حال حاضر بیش از ۸۰ نوع محصول کشاورزی مختلف در استان خراسان رضوی تولید می‌شود. این استان در تولید محصولات راهبردی و باارزشی همچون زعفران (با سطح زیرکشت ۸۲ هزار هکتار)، پسته (۸۶ هزار هکتار)، غلات، انواع میوه‌ها و محصولات جالیزی جایگاه ویژه‌ای دارد. شهرستان داورزن به تنهایی با دارا بودن بیش از ۱۱۵ هکتار باغ انار و برداشت سالانه حدود هزار تُن محصول، یکی از قطب‌های تولید این میوه ارزشمند در استان است.

۲.۲. توانمندی در تولیدات دامی
بخش دام و طیور خراسان رضوی از ظرفیت‌های ممتاز کشور محسوب می‌شود:
– میزبانی از ۱۰ درصد جمعیت دامی کشور به تعداد ۱۵ میلیون راس
– تولید سالانه ۷۶ هزار تن گوشت قرمز، ۱۵۳ هزار تن گوشت سفید و ۱۴۰ هزار تن تخم‌مرغ
– وجود ۱٬۴۰۰ واحد تولیدکننده مرغ گوشتی با ظرفیت تولید هر دوره ۲۶ میلیون قطعه
– تولید مازاد بر نیاز استان در بخش گوشت قرمز، تخم مرغ و شیر

۲.۳. نقش در صنایع تبدیلی و تکمیلی
استان خراسان رضوی ۲۵ درصد ظرفیت صنایع تبدیلی و فرآوری کشور را در اختیار دارد. این ظرفیت عظیم، امکان تبدیل محصولات خام به فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا و توسعه صادرات غیرنفتی را فراهم کرده است. هرچند که به گفته مسئولان، بخشی از این ظرفیت‌ها به دلیل موانع صادراتی غیرفعال مانده‌اند.

۳. نقش کشاورزی در اقتصاد استان

بخش کشاورزی خراسان رضوی ۴۰ درصد از ارزش تولید ناخالص استان را به خود اختصاص داده و به عنوان یکی از پایه‌های اصلی اقتصادی این خطه محسوب می‌شود. درآمد سالانه این بخش بیش از ۱۴۰ هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود. همچنین این بخش:
– ۲۸ درصد اشتغال استان را تأمین می‌کند
– ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی استان را به خود اختصاص داده است
– منبع اصلی تأمین معیشت برای نیمی از جمعیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفری روستایی استان است

۴. چالش‌ها و تهدیدهای پیشرو

۴.۱. بحران آب و فرونشست دشت‌ها
با وجود جایگاه ممتاز خراسان رضوی در کشاورزی، این استان با چالش‌های جدی مواجه است:
– ۸۵ درصد مساحت دشت مشهد دچار فرونشست است
– سدهای بزرگ منطقه در آستانه خشک شدن قرار دارند
– کاهش بی‌سابقه بارندگی و بحران کمبود آب در سال‌های اخیر

۴.۲. سنتی بودن روش‌های کشاورزی
به گفته رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، بیش از ۷۵ درصد کشاورزی این استان سنتی است و سهم دانش در این مزارع نزدیک به صفر است. این مسئله بهره‌وری و کارایی تولید را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.

۴.۳. موانع صادراتی
اگرچه استان ظرفیت بالایی در صنایع تبدیلی دارد، اما موانعی چون تعرفه‌های گمرکی و تعهد ارزی باعث شده بخشی از این ظرفیت‌ها غیرفعال بماند.

۵. راهکارها و چشم‌انداز آینده

۵.۱. تغییر الگوی کشت و افزایش بهره‌وری
برنامه‌ریزی دقیق، بهره‌گیری از دانش فنی و اصلاح الگوی کشت سه محور اصلی توسعه پایدار تولیدات کشاورزی استان خواهد بود. حرکت به سمت کشت گیاهان خاص و افزایش بهره‌وری به جای انتقال بیرویه آب، از اولویت‌های اصلی است.

۵.۲. توسعه کشاورزی دانش‌بنیان
استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و به کارگیری دانش نوین می‌تواند تحولی بزرگ در عرصه کشاورزی منطقه ایجاد کند. نمونه موفق این رویکرد، تجربه علی بابایی، دانشجوی دکتری مکانیزاسیون کشاورزی است که با حمایت کمیته امداد، پسماندهای کشاورزی را به گلدان‌های زیست‌تخریب‌پذیر تبدیل کرده و اشتغالزایی کرده است.

۵.۳. توسعه صنایع تکمیلی و برندسازی
توسعه صنایع تکمیلی و تبدیلی، برندسازی محصولات محلی و فرآوری محصولات از ضروریات توسعه کشاورزی استان است. این اقدامات می‌تواند به رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار در منطقه کمک شایانی کند.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، خراسان رضوی با دارا بودن جایگاه سوم تولید محصولات کشاورزی کشور، نقشی حیاتی در تأمین امنیت غذایی ایران ایفا می‌کند. این استان با تولید سالانه میلیون‌ها تن محصول زراعی، باغی و دامی، نه تنها نیاز جمعیت nearly ۷ میلیونی خود را تأمین می‌کند، بلکه سهم قابل توجهی در تأمین مواد غذایی سایر استان‌ها و نیز صادرات غیرنفتی دارد. با این حال، حفظ و تداوم این جایگاه نیازمند عبور از چالش‌های بزرگی چون بحران آب، تغییر الگوی کشت و توسعه کشاورزی دانش‌بنیان است. با برنامه‌ریزی جامع، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تقویت زنجیره ارزش تولید، می‌توان آینده‌ای پایدار و پررونق برای بخش کشاورزی این استان ترسیم کرد.