دوراهی کشت گلخانه‌ای؛ صرفه‌جویی آب، سرمایه‌گذاری سنگین
پایگاه خبری داوان نیوز: کشاورزی به عنوان ستون فقرات امنیت غذایی ایران، همواره با چالش‌های متعددی مانند کم‌آبی، تغییرات اقلیمی و کاهش سطح زمین‌های حاصلخیز روبرو بوده است. در این میان، کشت گلخانه‌ای به عنوان راهکاری راهبردی و کلیدی برای غلبه بر این محدودیت‌ها و گذر از کشاورزی سنتی به نوین، در کانون توجه سیاست‌گذاران، محققان و کشاورزان پیشرو قرار گرفته است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی «داوان نیوز» و بر اساس آخرین گزارش‌های مرکز آمار ایران و اعلام‌های وزارت جهاد کشاورزی، روند توسعه کشت گلخانه‌ای در کشور از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است.
بر اساس داده‌های وزارت جهاد کشاورزی: سطح زیر کشت گلخانه‌ای کشور از حدود ۸۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۹۲ به بیش از ۲۱,۰۰۰ هکتار در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. این رقم نشان‌دهنده رشد بیش از ۱۶۰ درصدی در طی یک دهه است.
بر اساس آمارگیری مرکز آمار ایران: در سرشماری سال ۱۴۰۰، سطح زیر کشت گلخانه‌های کشور حدود ۱۹,۵۰۰ هکتار اعلام شده بود که در این آمار در سرشماری سال 1403 به 36 هزار هکتار افزایش یافت. این اختلاف اندک در آمار معمولاً به دلیل تفاوت در زمان آمارگیری، تعریف واحد گلخانه‌ای و یا در نظر گرفتن گلخانه‌های در حال احداث توسط دو نهاد است، اما هر دو منبع حکایت از روندی صعودی و رشد پیوسته دارند.
اهداف آینده: وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌ریزی کرده است که این سطح را تا سال ۱۴۰۵ به ۴۸,۰۰۰ هکتار برساند که نشان از عزم جدی برای توسعه این بخش دارد.
این رشد کمّی، تنها یک روی سکه است. افزایش عملکرد در واحد سطح (بیش از ۱۰ برابر کشت فضای باز در محصولاتی مانند خیار و گوجه فرنگی) و صرفه‌جویی قابل ملاحظه در مصرف آب، دستاوردهای کیفی این تحول هستند.
مزایای انکارناپذیر در کنار چالش‌های جدی
صرفه‌جویی ۸۰ تا ۹۰ درصدی در مصرف آب: ایشان این مورد را مهم‌ترین مزیت کشت گلخانه‌ای در کشور کم‌آب ایران دانسته و عنوان کرده‌اند: “با انتقال تنها ۱۰ درصد از کشت سبزی و صیفی به داخل گلخانه‌ها، سالانه حدود ۳ میلیارد متر مکعب در مصرف آب صرفه‌جویی خواهد شد.”
افزایش عملکرد و تولید در واحد سطح: امکان کنترل شرایط محیطی و کشت متراکم، باعث افزایش چشمگیر مقدار محصول تولیدی می‌شود.
امکان تولید در تمام فصول: وابستگی به شرایط اقلیمی کاهش یافته و امکان عرضه محصولات خارج از فصل فراهم می‌شود.
کاهش مصرف سموم: محیط بسته گلخانه، امکان کنترل بهتر آفات و بیماری‌ها را فراهم کرده و نیاز به سمپاشی را drastically کاهش می‌دهد.
محققان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) نیز مزایای دیگری را برمی‌شمرند:
افزایش کیفیت محصول: کنترل عوامل محیطی مانند نور، دما و رطوبت منجر به تولید محصولی یکدست، باکیفیت و بازارپسندتر می‌شود.
امکان کشت محصولات باارزش و ارزآور: کشت محصولاتی مانند گل‌های زینتی، گیاهان دارویی و توت فرنگی در گلخانه، از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه‌تر است.
ایجاد اشتغال پایدار: راه‌اندازی و مدیریت هر واحد گلخانه‌ای، به ایجاد چندین شغل مستقیم و غیرمستقیم منجر می‌شود.
معایب و چالش‌ها از نگاه کارشناسان:
سرمایه اولیه بالا: احداث گلخانه‌ای مجهز به سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی و اتوماسیون، نیازمند سرمایه گذاری اولیه بسیار بیشتری نسبت به کشت سنتی است.
نیاز به تخصص و دانش فنی: مدیریت موفق یک گلخانه، مستلزم آگاهی از علوم گیاهپزشکی، تغذیه گیاهی، کنترل اقلیم و بازاریابی است که فقدان آن می‌تواند منجر به شکست شود.
هزینه بالای انرژی: تأمین سوخت برای گرمایش در زمستان و برق برای سیستم‌های خنک‌کننده و روشنایی، از چالش‌های بزرگ و پرهزینه به‌ویژه در شرایط کنونی است.
مشکلات تأمین نهاده‌ها: وابستگی به بذرهای هیبرید وارداتی، کودهای شیمیایی خاص و تجهیزات مدرن، گاهی تولیدکنندگان را با مشکل مواجه می‌کند.
استقبال کشاورزان و چالش‌های پیش رو
با وجود چالش‌های ذکر شده، استقبال کشاورزان به‌ویژه نسل جوان و تحصیلکرده از کشت گلخانه‌ای چشمگیر بوده است. انگیزه‌های اصلی این استقبال عبارتند از:
بازدهی اقتصادی بالاتر: با وجود هزینه اولیه زیاد، سودآوری به مراتب بیشتر در مقایسه با کشت سنتی، اصلی‌ترین مشوق کشاورزان است.
کاهش ریسک تولید: محافظت محصول در برابر باد، باران، تگرگ و سرمازدگی، ریسک تولید را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
جذابیت فناوری و کشاورزی مدرن: کشت گلخانه‌ای برای کشاورزانی که به دنبال به کارگیری فناوری و روش‌های نوین هستند، جذابیت بسیاری دارد.
با این حال، کشاورزان در مسیر توسعه با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند:
تأمین مالی و اخذ تسهیلات: فرآیندهای اداری پیچیده برای دریافت تسهیلات بانکی و وثیقه‌های سنگین، یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی متقاضیان است.
ناپایداری قیمت‌ها و بازار: عرضه همزمان محصولات گلخانه‌ای منجر به افت قیمت شده و سود کشاورزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ضعف در زنجیره فروش و صادرات: عدم وجود برندینگ قوی، بسته‌بندی مناسب و دسترسی مستقیم به بازارهای صادراتی، باعث می‌شود دلالان سود اصلی را ببرند.
مشکلات مربوط به زمین و مجوزها: دریافت مجوزهای لازم برای احداث گلخانه، به‌ویژه در مواردی که نیاز به تغییر کاربری زمین است، می‌تواند فرآیندی طولانی و دشوار باشد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، توسعه کشت گلخانه‌ای در ایران، با وجود رشد کمّی قابل تحسین، هنوز در ابتدای راه است. آمارهای رسمی موید این رشد هستند، اما برای تحقق اهداف بلندمدت و تبدیل این بخش به موتور محرک کشاورزی مدرن ایران، باید نگاهی فراتر از افزایش صرف سطح زیر کشت داشت.
راه‌حل، عبور از کمیت به سمت کیفیت و بهره‌وری است. این امر مستلزم:
حمایت هدفمند دولت: ساده‌سازی فرآیند اعطای تسهیلات، تأمین انرژی پایدار با قیمت مناسب و کمک به بازاریابی و صادرات.
ارتقای دانش فنی: گسترش آموزش‌های علمی و عملی برای کشاورزان و تربیت نیروی انسانی متخصص.
تقویت زنجیره ارزش: ایجاد تعاونی‌های قدرتمند برای تأمین نهاده‌ها، فرآوری و بازاریابی محصولات.
با برنامه‌ریزی صحیح و رفع چالش‌ها، کشت گلخانه‌ای می‌تواند نه تنها به تضمین امنیت غذایی کشور کمک کند، بلکه به عنوان محوری برای ایجاد اشتغال، صرفه‌جویی در منابع ارزشمند آب و توسعه پایدار کشاورزی ایران ایفای نقش نماید. آینده کشاورزی ایران به‌سوی گلخانه‌ها پیش می‌رود و آماده‌سازی بستر آن یک ضرورت انکارناپذیر است.
—