رقابت بر سر دانه‌های سفید؛ چرا قیمت برنج آرام نمی‌گیرد؟
پایگاه خبری داوان نیوز: با وجود چالش‌های تولید و واردات برنج و تدابیر دولت در مدیریت بحران، قیمت برنج روند افزایشی را طی می کند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی (DA1news): افزایش چندبرابری قیمت برنج با در نظر گرفتن اقدامات دولت چون واردات به‌موقع و ذخیره‌سازی استراتژیک، از تبدیل بحران برنج به فاجعه موجب شده است که سفره معیشتی جامعه کوچکتر و کمرنگ شود و قیمت و ارزش سفره های مردم بین زمین و آسمان در نوسان باشد. گزارش پیش رو به مواردی چون تولید، کنترل، واردات و چشم انداز قیمت برنج می پردازد؛
وضعیت تولید داخلی: چالش‌های ساختاری و فشار منابع آبی
۱. کم‌آبی و روش‌های کشت ناکارآمد
– با وجود بارش‌های اخیر، ایران همچنان در معرض خشکسالی شدید قرار دارد. روش‌های سنتی آبیاری غرقابی موجب هدررفت ۸۰٪ آب می‌شود، در حالی که روش خشکه‌کاری می‌تواند مصرف آب را تا ۳۰٪ کاهش دهد. با این حال، کشاورزان به دلیل هزینه‌های بالای مکانیزاسیون قادر به تغییر الگوی کشت نیستند .
– تغییر کاربری اراضی شالیزاری به ویلا و باغات کیوی در شمال کشور (۴۶۰ هزار هکتار) و حفر چاه‌های غیرمجاز، منابع آبی را به شدت تهدید می‌کند .
۲. عدم تناسب تولید با نیاز کشور
– سالانه ۳ میلیون تن برنج در کشور مصرف می‌شود که تنها ۲.۲۵ میلیون تن آن داخلی است. با وجود بارش‌های مناسب در سال‌های اخیر، واردات بی‌رویه (بیش از ۱ میلیون تن در ۱۴۰۲) و تخصیص ارز دولتی به واردکنندگان، خودکفایی را به شعار تبدیل کرده است .
تدابیر دولت برای کنترل قیمت: اقدامات فوری و چرخش‌های سیاستی
۱. لغو ممنوعیت واردات در فصل برداشت داخلی
– برای اولین بار، دولت واردات برنج را همزمان با فصل برداشت داخلی آزاد اعلام کرد. این چرخش سیاستی با هدف افزایش عرضه و کاهش فشار قیمت انجام شد، هرچند با انتقاد شالیکاران مواجه شده است .
۲. تسریع در واردات و تقویت ذخایر
– ورود هزاران تن برنج از هند، پاکستان و اروگوئه به بنادر جنوبی و توزیع آن در استان‌ها. ذخیره‌سازی در استان‌هایی مانند بوشهر که در بحران‌هایی نظیر “جنگ ۱۲ روزه” تنها ۲۵٪ ذخایر مصرف شد، ثبات بازار را تضمین کرد .
۳. مدیریت روان‌سازی زنجیره تأمین
– رفع موانع ترخیص کالا از گمرک و نظارت بر توزیع از طریق اتحادیه‌های صنفی. همچنین، سازمان‌های نظارتی مانند تعزیرات حکومتی با گران‌فروشی و احتکار برخورد کرده‌اند .
موانع پایدار: چرا قیمت‌ها کاهش نمی‌یابند؟
۱. انحصار واردات و فساد مالی
– تنها چند شرکت بزرگ مجوز واردات دارند و موظفند به ازای هر حجم واردات، برنج ایرانی خریداری کنند. این شرکتها با انحصار برنج داخلی، عرضه را کاهش و قیمت را کنترل می‌کنند. به عنوان مثال، برنج هاشمی گیلان به ۱۸۵ هزار تومان در عمده‌فروشی رسیده است .
– فروش دو فاکتوره: واردکنندگان برنج را با ارز دولتی (نیمایی) خریداری می‌کنند، اما با قیمت ارز آزاد (توافقی) می‌فروشند .
۲. نوسانات ارزی و ممنوعیت‌های موقت
– ممنوعیت ۴-۵ ماهه واردات برای “حمایت از تولیدکننده” موجب افزایش ۲ برابری قیمت برنج خارجی می‌شود. همچنین، تأخیر در تخصیص ارز به محموله‌ها (اسفند ۱۴۰۳ تا اردیبهشت ۱۴۰۴) موجب تراکم کالا در گمرک و کاهش عرضه شد .
۳. افزایش قیمت برنج خارجی
– برنج پاکستانی ۵۳٪ رشد قیمت را تجربه کرده و از ۱.۷ میلیون تومان (دی ۱۴۰۳) به ۲.۵۵ میلیون تومان (تیر ۱۴۰۴) برای هر کیسه ۱۰ کیلویی رسیده است. این افزایش، تقاضا برای برنج ایرانی را بالا برده و فشار قیمتی ایجاد می‌کند .
چشم‌انداز و راهکارهای پیشنهادی: توازن یا شکست؟
| راهکار کلیدی | اثرگذاری پیش‌بینی‌شده |
| تکنرخی شدن ارز | کاهش رانت و فساد مالی |
| آزادسازی واردات بدون شرط خرید برنج ایرانی | شکست انحصار شرکت‌های بزرگ |
| تسریع تسطیح ارزی شالیزاری با کمک مالی دولت | افزایش بهره‌وری آب و تولید |
– هشدار اتحادیه بنکداران: تا زمانی که انحصار و سیاست‌های ارزی اصلاح نشوند، قیمت‌ها به رشد ادامه خواهند داد .
– تجربه موفق ذخیره‌سازی: مدیریت ذخایر در بحران‌ها (مانند جنگ ۱۲ روزه) ثابت می‌کند که با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان بازار را بدون تنش کنترل کرد .
سفره‌ای بین زمین و آسمان
دولت با اقداماتی چون واردات به‌موقع و ذخیره‌سازی استراتژیک، از تبدیل بحران برنج به فاجعه معیشتی جلوگیری کرده است. با این حال، درمان ریشه‌ای این بحران مستلزم رفع سه گره اصلی است:
۱. اصلاح الگوی کشت با حمایت مالی از کشاورزان برای مکانیزاسیون ؛
۲. شفاف‌سازی زنجیره توزیع و مقابله با انحصار شرکت‌های واردکننده ؛
۳. اتخاذ استراتژی بلندمدت ذخیره‌سازی همراه با توازن بین تولید داخلی و واردات .
تا زمانی که این چالش‌ها حل نشوند، دانه‌های سفید برنج همچنان قرمزترین هشدار امنیت غذایی ایران خواهند بود.