مروجان کشاورزی؛‌ چالش‌ها و عوامل چندبعدی پیش رو

پایگاه خبری DA1news: استان‌های شمالی ایران با توجه به شرایط اقلیمی خاص و تنوع محصولات کشاورزی، نقشی حیاتی در امنیت غذایی کشور ایفا می‌کنند. با این حال، مروجان کشاورزی به عنوان حلقه واسط بین دانش نوین و کشاورزان، با چالش‌های متعددی مواجهند که عملکرد آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این گزارش به بررسی عمده‌ترین این چالش‌ها و ارائه راهکارهای مبتنی بر شواهد می‌پردازد.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، چالش‌های پیش روی مروجان کشاورزی در شمال ایران، ریشه در عوامل چندبعدی اقتصادی، اجتماعی و محیطی دارد. حل این مشکلات نیازمند رویکردی یکپارچه است که شامل اصلاح سیاست‌ها، سرمایه‌گذاری در فناوری و تقویت مشارکت جامعه محلی می‌شود. با توجه به پتانسیل بالای استان‌های شمالی در تولید محصولات استراتژیک مانند برنج و مرکبات، رفع این چالش‌ها نه تنها امنیت غذایی کشور را تضمین می‌کند، بلکه می‌تواند الگویی برای سایر مناطق باشد.

۱. چالش‌های ساختاری و سیاستگذاری
– ناهماهنگی نهادی و فقدان برنامه‌ریزی یکپارچه
عدم هماهنگی بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های محلی و نهادهای تحقیقاتی، موجب موازی‌کاری و کاهش اثربخشی برنامه‌های ترویجی شده است. به عنوان مثال، در برخی مناطق، پروژه‌های آبیاری بدون هماهنگی با مروجان اجرا می‌شود که منجر به اتلاف منابع می‌گردد .
– محدودیت بودجه و حمایت مالی
بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها ۳۵۰ میلیون دلار برای اجرای برنامه‌های ترویجی در شمال کشور اختصاص یافته، در حالی که نیاز واقعی حداقل دو برابر این مقدار است. این کمبود، توسعه زیرساخت‌های آموزشی و فناورانه را مختل کرده است .

۲. مشکلات آموزشی و مهارتی
– شکاف دانشی بین مروجان و کشاورزان
با وجود پیشرفت‌های فنی، بسیاری از مروجان فاقد آموزش‌های روزآمد در زمینه‌هایی مانند مدیریت پایدار آب یا استفاده از سامانه‌های هواشناسی پیشرفته (مانند سامانه توصیه‌های هواشناسی شالیکاری) هستند. این موضوع باعث کاهش اعتماد کشاورزان به توصیه‌ها می‌شود .
– مقاومت در پذیرش نوآوری‌ها
کشاورزان شمالی، به ویژه در مناطق روستایی، به دلیل وابستگی به روش‌های سنتی (مانند آبیاری غرقابی)، نسبت به تغییرات مقاومت نشان می‌دهند. این مسئله در شالیزارهای استان گیلان که ۷۵ درصد تولید برنج کشور را تأمین می‌کنند، به وضوح مشاهده می‌شود .

۳. چالش‌های محیطی و منابع طبیعی
– بحران آب و تغییرات اقلیمی
کاهش ۷۰ درصدی ذخایر آب‌های زیرزمینی در دهه اخیر و خشکسالی‌های مکرر، فشار مضاعفی بر سیستم‌های آبیاری وارد کرده است. در استان مازندران، ۴۰ درصد زمین‌های کشاورزی به دلیل شوری خاک و کم‌آبی در معرض خطر هستند .
– تخریب اکوسیستم‌ها
استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در باغات چای شمال، نه تنها باعث آلودگی آب‌های سطحی شده، بلکه حاصلخیزی خاک را نیز کاهش داده است. مروجان در انتقال روش‌های کشاورزی ارگانیک با محدودیت منابع مواجهند .

۴. موانع فناورانه و زیرساختی
– دسترسی ناکافی به فناوری‌های روز
تنها ۱۵ درصد از مروجان در شمال کشور به سامانه‌های پیشرفته نظیر مدل‌های پیش‌بینی هواشناسی یا نرم‌افزارهای مدیریت مزرعه دسترسی دارند. این در حالی است که در پروژه شالیکاری شمال، استفاده از داده‌های هواشناسی دقت توصیه‌ها را تا ۷۵ درصد افزایش داده است .
– ضعف مکانیزاسیون
بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، تنها ۲۰ درصد از زمین‌های کشاورزی شمال مکانیزه هستند. این مسئله بهره‌وری را کاهش داده و هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد .

۵. عوامل اجتماعی-اقتصادی
– مهاجرت نیروی کار جوان
با مهاجرت ۳۰ درصد از جوانان روستایی شمال به شهرها، جمعیت فعال کشاورزی سالانه ۵ درصد کاهش می‌یابد. این امر انتقال دانش نوین به نسل جدید را دشوار می‌سازد .
– فقر اقتصادی کشاورزان
درآمد پایین ۶۰ درصد از کشاورزان شمالی (کمتر از ۳ میلیون تومان در ماه) باعث می‌شود نتوانند هزینه‌های اجرای توصیه‌های مروجان (مانند خرید بذرهای مقاوم) را تأمین کنند .

راهکارهای پیشنهادی
۱. تقویت همکاری بین‌نهادی
– ایجاد شورای هماهنگی ترویج کشاورزی شمال با مشارکت دانشگاه‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و بخش خصوصی .
۲. آموزش ترکیبی (حضوری-مجازی)
– توسعه پلتفرم‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی برای آموزش مروجان و کشاورزان .
۳. تشویق کشاورزی پایدار
– ارائه یارانه به کشاورزانی که از روش‌های آبیاری قطره‌ای یا کودهای ارگانیک استفاده می‌کنند .
۴. توسعه فناوری‌های بومی
– طراحی سامانه‌های هواشناسی محلی متناسب با اقلیم هر زیرمنطقه (مانند شالیزارهای گیلان) .