نظام تأمین کود باغات؛ سیاست‌های دولتی، عملکرد بازار
پایگاه خبری داوان نیوز: نیاز کودی باغات ایران در گرو همسوسازی سه ضلع «سیاستگذاری»، «عملکرد تولیدی» و «الگوهای مصرف» است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، باغات ایران با سطحی حدود ۱.۸ میلیون هکتار، سهم حیاتی در تأمین محصولات استراتژیک از جمله پسته، مرکبات و میوه‌های دانه‌دار دارند. با این وجود، بهره‌وری پایین (۳۰-۴۰% کمتر از متوسط جهانی) و کاهش کیفیت محصولات، ریشه در مدیریت ناکارآمد تغذیه گیاهی دارد. تحلیل حاضر با بررسی دقیق نیاز کودی، سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی و عملکرد بازیگران بازار کود، چارچوبی برای تحول این حوزه ارائه می‌دهد .
۱. وضعیت کنونی نیاز کودی باغات: شکاف بین نیاز و تأمین
– برآورد علمی نیازها:
– مطالعات موسسه تحقیقات خاک و آب نشان می‌دهد نیاز سالانه باغات به عناصر اصلی شامل:
– ازت: ۲۸۷۳ تن (برای ۳۶٬۵۰۲ هکتار)
– فسفر (P₂O₅): ۲۰۶۶ تن
– پتاس (K₂O): ۷۴۷ تن .
– سیستم مدل گیاه‌محور با استفاده از داده‌های خاک‌شناسی، اقلیمی و عملکرد هدف، نیازهای کودی را به تفکیک استان و محصول محاسبه می‌کند .
– چالش‌های کلیدی در تأمین:
– وابستگی به واردات: ۶۰% مواد اولیه کودهای تخصصی (به‌ویژه پتاس و کودهای کمپلکس) از خارج تأمین می‌شود .
– توزیع نامتوازن: استان‌های محروم (سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد) تنها ۳۰% سهمیه کودی خود را دریافت می‌کنند .
۲. سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی: تضاد بین اهداف و اجرا
۲.۱. سیاست‌های کلان
– خودکفایی کودی:
– حمایت از تولیدکنندگان داخلی از طریق معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات کم‌بهره .
– محدودیت واردات کودهای دارای مشابه داخلی (مانند اوره و کودهای فسفاته پایه) .
– استانداردسازی و نظارت:
– اجرای سامانه هوشمند توزیع کود برای مقابله با احتکار و قاچاق .
– الزام رعایت استانداردهای ملی برای کلیه کودهای شیمیایی .
۲.۲. سیاست‌های اختصاصی
– کود اوره:
– تخصیص ۲.۴ میلیون تن اوره حمایتی با قیمت ۳۹۵٬۰۰۰ ریال برای هر کیسه ۵۰ کیلویی (۵۰% پایین‌تر از قیمت تمام‌شده) .
– الزام پتروشیمی‌ها به تأمین ۲۰-۳۰% تولید به عنوان “اوره حمایتی” با قیمت دولتی .
– کودهای زیستی و سازگار با محیط‌زیست:
– توسعه تولید کودهای آلی و زیستی با هدف کاهش ۲۵% مصرف کودهای شیمیایی تا ۱۴۰۵ .
۲.۳. چالش‌های اجرایی
– پرداخت‌های معوق:
– ۳۵٬۰۰۰ میلیارد تومان بدهی دولت به پتروشیمی‌ها بابت اوره حمایتی (از سال ۱۳۹۷ تاکنون) .
– ناکارآمدی توزیع:
– سهم قاچاق و کودهای تقلبی در بازار: ۳۰% (به‌ویژه در استان‌های مرزی) .
جدول ۱: ارزیابی سیاست‌های کلان کودی وزارت جهاد کشاورزی
| سیاست | دستاوردها | چالش‌های اجرایی |
| خودکفایی تولید | افزایش تولید اوره به ۸ میلیون تن | وابستگی ۶۰% به مواد اولیه وارداتی |
| اوره حمایتی | تثبیت قیمت برای کشاورزان خرده‌پا | بدهی ۳۵ هزار میلیارد تومانی دولت |
| استانداردسازی | کاهش ۲۰% کودهای تقلبی (۱۴۰۱-۱۴۰۲) | عدم نظارت کافی در استان‌های محروم |
| توسعه کودهای زیستی | رشد ۱۵% تولید داخلی | مقاومت کشاورزان سنتی به تغییر |
۳. عملکرد تولیدکنندگان و واردکنندگان: بین انحصار و نوآوری
۳.۱. تولیدکنندگان داخلی (پتروشیمی‌ها)
– شرکت‌های شاخص:
– پتروشیمی ارومیه (شاروم): تمرکز بر کودهای پتاسیمی و سولفاتی با سودآوری ۳ برابری در ۶ ماهه ۱۴۰۲ .
– پتروشیمی لردگان: زیان ۷۶% به دلیل بدهی ارزی و پرداخت بهره وام .
– چالش‌های ساختاری:
– تحریم‌ها: محدودیت دسترسی به فناوری‌های روز (مثل خطوط تولید گرانول پتاس) .
– ریسک مالیاتی: اعمال مالیات ۱۸% برای شرکت‌های فرابورسی .
۳.۲. واردکنندگان: نقش کاتالیزور کیفیت
– اثرات مثبت:
– معرفی کودهای کلات ریز مغذی و آمینواسیدها با استانداردهای جهانی (مانند برند Farmaya) .
– ایجاد رقابت کیفیتی با تولیدکنندگان داخلی و کاهش آلایندگی فلزات سنگین .
– موانع عملیاتی:
– پیچیدگی ترخیص کالا: طولانی‌شدن فرآیند واردات تا ۶ ماه به دلیل تحریم‌های بانکی .
– نوسانات ارزی: افزایش ۴۰% ریسک مالی برای واردکنندگان در ۱۴۰۲ .
۴. تحلیل روش‌های سنتی کوددهی: معضل چالکود
– مکانیسم آسیب‌زا:
– قطع ریشه‌های سطحی (مسئول جذب ۹۸% عناصر) و ایجاد پوسیدگی طوقه .
– تغلیظ موضعی کود: افزایش شوری و pH خاک در محدوده چالکود .
– راهکار جایگزین:
– کودآبیاری (Fertigation): توزیع یکنواخت کود در سطح ریشه با راندمان ۷۰-۹۰%.
– پخش سطحی کود + خاک‌ورزی سبک: کاهش هزینه‌ها و حفظ ساختار خاک .
راهکارهای تحول‌آفرین: از سیاست تا فناوری
– رفع موانع تولید:
– تسویه بدهی دولت: ایجاد صندوق ضمانت اوره حمایتی با مشارکت بخش خصوصی.
– معافیت مالیاتی برای پتروشیمی‌های سرمایه‌گذار در R&D کودهای سازگار با محیط‌زیست.
– بهبود نظام توزیع:
– ادغام سامانه‌های نظارتی (سامانه هوشمند کود + سامانه پایش محصولات کشاورزی).
– استقرار آزمایشگاه‌های سیار در مناطق محروم برای تست سریع کیفیت کود.
– توسعه فناوری‌های نوین:
– کودهای نانو و زیستی با همکاری پژوهشگاه‌های بین‌المللی .
– سامانه‌های هوشمند توصیه کود بر پایه آزمون خاک و تصاویر ماهواره‌ای .
– توانمندسازی کشاورزان:
– پلتفرم‌های دیجیتال برای آموزش روش‌های کوددهی بهینه (مثل اپلیکیشن‌های مبتنی بر نیازسنجی).
– تشکیل تعاونی‌های محلی برای خرید جمعی کودهای استاندارد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، نیاز کودی باغات ایران در گرو همسوسازی سه ضلع «سیاستگذاری»، «عملکرد تولیدی» و «الگوهای مصرف» است. علیرغم تدوین سیاست‌های پیشرو در وزارت جهاد کشاورزی، فقدان انسجام اجرایی (مانند بدهی‌های معوق و توزیع ناعادلانه) و فناوری‌های منسوخ (روش چالکود) چالش اصلی است. تحقق امنیت غذایی مستلزم:
۱. خلق اقتصاد چرخه‌ای کود با محوریت بازیافت مواد آلی.
۲. بازتعریف رابطه دولت-تولیدکننده از طریق شفاف‌سازی مالی.
۳. جهش کیفیت با ادغام ظرفیت‌های داخلی و فناوری‌های وارداتی.
این تحول، تنها با عبور از رویکردهای بخشی و ایجاد اتاق فکر مشترک بین وزارت جهاد، پتروشیمی‌ها، واردکنندگان و کشاورزان پیشرو ممکن است .