همگرایی سه‌جانبه؛ تحولی عمیق در ژئوپلیتیک کشاورزی جهانی
پایگاه خبری داوان نیوز: در خبرها آمده بود که؛ « غلامرضا نوری وزیر جهاد کشاورزی در گفتگوی تلفنی با اوکسانا لوت وزیر کشاورزی فدراسیون روسیه ، بر ضرورت توسعه همکاری‌های دوجانبه و اجرای توافق‌های کشاورزی تأکید کرد. این گفت و گوی تلفنی در راستای همکاری و همگرایی سه‌جانبه (ایران، روسیه و بلوک بریکس)، نشان‌دهنده تحولی عمیق در ژئوپلیتیک کشاورزی جهانی است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی (DA1news): در سال‌های اخیر، همکاری‌های کشاورزی ایران و روسیه در چارچوب گروه بریکس (BRICS) به عنوان ابزاری راهبردی برای مقابله با چالش‌های تحریمی و دستیابی به امنیت غذایی پایدار شکل گرفته است. این همگرایی سه‌جانبه (ایران، روسیه و بلوک بریکس) نشان‌دهنده تحولی عمیق در ژئوپلیتیک کشاورزی جهانی است که با اهداف دلارزدایی از تجارت، تقویت کریدورهای ترانزیتی و توسعه فناوری‌های کشاورزی پیش می‌رود.
پایه‌های همکاری دوجانبه ایران و روسیه
– وابستگی متقابل تجاری:
ایران با سهم ۶۰٪ از کل تجارت محصولات کشاورزی روسیه، شریک اصلی مسکو در این حوزه محسوب می‌شود. دو کشور هدف افزایش حجم مبادلات به ۱ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۷ را دنبال می‌کنند که شامل صادرات گندم، برنج و زعفران از ایران و ماشین‌آلات کشاورزی و کود از روسیه است. کاهش ۳۰٪ تعرفه‌های متقابل، بسترساز این هدف است .
– رفع موانع لجستیکی و بهداشتی:
در نشست ژانویه ۲۰۲۵، وزیر کشاورزی ایران بر لزوم رفع موانع غیرتعرفه‌ای به ویژه در حوزه بهداشت گیاهی و دامی (سهموتو) تأکید کرد. روسیه متعهد شد هیئتی فنی برای حل چالش‌های قرنطینه‌ای به تهران اعزام کند .
– همکاری‌های فناورانه:
پروژه‌های مشترک در حوزه ژنتیک دام، کشت محصولات مقاوم به خشکی و آبیاری هوشمند در حال توسعه است. روسیه همچنین پذیرش ۵۰۰ دانشجوی ایرانی در رشته‌های کشاورزی را تصویب کرده است .
ظرفیت‌های تحول‌ساز بریکس در کشاورزی
– سلطه بر بازارهای جهانی غذا:
با پیوستن ایران، امارات، مصر و اتیوپی در ژانویه ۲۰۲۴، بریکس اکنون ۴۴٪ تولید غلات جهان (۱.۲۴ میلیارد تن) را کنترل می‌کند. این بلوک شامل ۴۸٪ تولید گندم (۳۷۷ میلیون تن) و ۴۰٪ تولید ذرت جهانی است .
– ابزارهای مالی بدیل:
ایجاد بانک توسعه جدید بریکس (NDB) با سرمایه ۱۰۰ میلیارد دلار و صندوق ذخیره مشترک، امکان تأمین مالی پروژه‌های کشاورزی بدون اتکا به دلار را فراهم کرده است. تلاش برای راه‌اندازی بورس غلات بریکس به رهبری روسیه، گامی برای شکست انحصار غرب در تجارت کالاست .
– دلارزدایی از مبادلات:
توافق استفاده از ریال-روبل در مبادلات ایران و روسیه، نمونه عینی کاهش وابستگی به دلار است. یکپارچه‌سازی سامانه‌های پرداخت SPFS روسیه و سپه ایران نیز زیرساخت مالی این انتقال را تقویت می‌کند .
طرح‌های کلان سه‌جانبه در چارچوب بریکس
– کریدور ترانزیتی شمال-جنوب (INSTC):
راه‌آهن رشت-آستارا زمان حمل محصولات کشاورزی را تا ۳۰٪ کاهش می‌دهد. ایران با بهره‌گیری از بنادر خزر، خلیج فارس و دریای عمان، کالاهای روسیه را به بازارهای جنوبی (عراق، افغانستان، خلیج فارس) منتقل می‌کند .
– پروژه‌های فرآوری مشترک:
پیشنهاد ایران برای ایجاد کارخانه‌های آردسازی مشترک با استفاده از گندم روسیه و صادرات به کشورهای ثالث (مانند عراق) مورد توافق قرار گرفته است. شرکت ایرانی گلشهد نیز برنامه واردات سالانه ۱ میلیون تن ذرت از روسیه را اجرایی کرده است .
– نوآوری‌های اقلیمی:
ایران در اجلاس وزرای کشاورزی بریکس (ژوئن ۲۰۲۵) پیشنهاد ایجاد سیستم هشدار زودهنگام خشکسالی و توسعه کشاورزی هوشمند به اقلیم را مطرح کرد. پروژه‌های آزمایشی مقابله با بیابان‌زایی در مناطق خشک ایران با کمک فناوری روسی در حال طراحی است .
پروژه‌های شاخص همکاری ایران-روسیه در چارچوب بریکس*
| پروژه | ظرفیت | موعد اجرا | کارکرد استراتژیک |
| افزایش تجارت کشاورزی | ۱ میلیارد دلار سالانه | ۲۰۲۷ | کاهش وابستگی به غرب |
| کارخانه‌های آرد مشترک | صادرات به ۳ کشور ثالث | فاز اجرایی | تبدیل ایران به هاب فرآوری |
| خط ریلی رشت-آستارا | کاهش ۳۰٪ زمان حمل | ۲۰۲۶ | اتصال کریدورهای شمال-جنوب |
| مرکز ژنتیک دام | پروژه‌های مشترک پژوهشی | تأسیس ۲۰۲۵ | خودکفایی در نهاده‌های دامی |
چشم‌اندازها و چالش‌های پیش‌رو
– فرصت‌های بی‌بدیل:
عضویت ایران در بریکس دسترسی به بازار ۲.۵ میلیارد نفری را فراهم می‌کند. سهم بریکس از تولید ناخالص جهانی به ۳۶٪ (۲۶ تریلیون دلار) رسیده و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه کشاورزی آن سالانه ۱۵٪ رشد دارد .
– مخاطرات ژئوپلیتیک:
تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه شرکت‌های فعال در پروژه‌های ایران-روسیه، دشواری جذب سرمایه غربی را ایجاد می‌کند. همچنین اختلافات منطقه‌ای در سوریه یا اوکراین ممکن است همگرایی را تحت تأثیر قرار دهد .
– چالش‌های زیرساختی:
کمبود کشتی‌های ریفریجراتور (مجهز به سردخانه) در دریای خزر و محدودیت ظرفیت بنادر شمالی ایران از موانع لجستیکی هستند. ایران پیشنهاد توسعه ناوگان حمل‌ونقل مشترک را ارائه داده است .
الگوی نوین همکاری جنوب جهانی
همکاری کشاورزی ایران و روسیه در چارچوب بریکس، الگوی نوینی از حاکمیت غذایی فراغربی را پایه‌ریزی می‌کند که بر سه محور استوار است:
۱. چندجانبه‌گرایی مالی با محوریت نهادهای مالی بدیل و حذف دلار
۲. اتصال راهبردی کریدورها با استفاده از مزیت ترانزیتی ایران
۳. نوآوری مشترک فناورانه برای تطابق با تغییرات اقلیمی
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، تحقق کامل این پروژه‌ها می‌تواند سهم کشاورزی در تجارت ایران و روسیه را از ۶۰٪ فعلی به ۸۰٪ تا ۲۰۳۰ برساند و ایران را به هاب ترانزیت محصولات کشاورزی اوراسیا تبدیل کند. موفقیت این مدل، انگیزه‌بخش دیگر قدرت‌های نوظهور برای بازتعریف نظم غذایی جهانی خواهد بود.