پژوهشکده خرما؛ میزبان غنی‌ترین کلکسیون ژنتیکی

پایگاه خبری داوان نیوز: ایران با دارا بودن حدود ۴۰۰ رقم خرما، غنی‌ترین ذخیره ژنتیکی خرما در جهان را در اختیار دارد. این گنجینه بی‌نظیر، پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت خرما، بهبود کیفیت، افزایش مقاومت به تنش‌ها و پاسخگویی به نیازهای بازارهای جهانی دارد.

به گزارش داوان نیوز، پژوهشکده خرمای ایران به عنوان نهاد تخصصی متولی پژوهش در این حوزه، نقش محوری در شناسایی، حفظ، ارزیابی و بهره‌برداری از این ژرم‌پلاسم ارزشمند ایفا می‌کند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایه اسناد و منابع معتبر، به تبیین جایگاه این پژوهشکده در مدیریت ژرم‌پلاسم خرما می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که پژوهشکده با ایجاد بانک ژن، اجرای پروژه‌های به‌نژادی، توسعه روش‌های نوین کشت و فرآوری، و ارائه آموزش‌های تخصصی، سهم بسزایی در حفظ این میراث ژنتیکی و تبدیل آن به ثروت ملی داشته است. در پایان، راهکارهایی برای تقویت نقش پژوهشکده در جهت استفاده پایدار از این منابع ارائه شده است.

خرما به عنوان یک محصول استراتژیک و سازگار با شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، در کشاورزی، اقتصاد و فرهنگ ایران ریشه دوانیده است. بر اساس آمارها، ایران با دارا بودن بیش از ۴۰۰ رقم شناخته‌شده خرما، متنوع‌ترین ژرم‌پلاسم این محصول در جهان را در اختیار دارد. این تنوع ژنتیکی، سرمایه‌ای ملی و فرصتی طلایی برای تحقیق، توسعه و ایجاد ارزش افزوده است. با این وجود، چالش‌هایی همچون خشکسالی، آفات و بیماری‌ها، یکنواخت شدن کشت ارقام محدود و کم‌توجهی به ارقام بومی، این ذخیره ارزشمند را تهدید می‌کند. در این میان، پژوهشکده خرمای ایران به عنوان بازوی تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی، مأموریت خطیری در پاسداری، مطالعه و به کارگیری این گنجینه بر عهده دارد. این مقاله در پی بررسی نقش و اقدامات این پژوهشکده در قبال این میراث ژنتیکی بی‌نظیر است.

جایگاه پژوهشکده خرمای ایران در نظام تحقیقات کشاورزی کشور:
پژوهشکده خرمای ایران با تمرکز بر کلیه ابعاد علمی، فنی و اقتصادی خرما، مرجع اصلی تولید علم و فناوری در این حوزه محسوب می‌شود. مأموریت اصلی آن، انجام تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای برای افزایش بهره‌وری، بهبود کیفیت، توسعه پایدار نخل‌داری و ارتقای زنجیره ارزش خرما است. دسترسی به ژرم‌پلاسم غنی کشور، بستر تحقیقاتی منحصر به فردی را برای محققان این پژوهشکده فراهم کرده است.

نقش پژوهشکده در حفاظت از ژرم‌پلاسم خرما:
– شناسایی و جمع‌آوری: پژوهشکده با انجام مطالعات میدانی گسترده در مناطق مختلف نخل‌خیر کشور، به شناسایی، ثبت و جمع‌آوری ارقام بومی و محلی اقدام کرده است.
– بانک ژن: ایجاد و نگهداری بانک ژن زنده خرما در شرایط مزرعه‌ای و نیز استفاده از روش‌های مدرن مانند کشت بافت برای حفظ ژرم‌پلاسم، از اقدامات کلیدی است. این بانک، ذخیره امنی برای ارقام در معرض انقراض فراهم می‌آورد.
– ارزیابی و توصیف: ارقام جمع‌آوری شده از نظر صفات مورفولوژیکی، پومولوژیکی (مربوط به میوه)، مقاومت به تنش‌های زیستی و غیرزیستی، و کیفیت فرآوری مورد ارزیابی دقیق قرار می‌گیرند.

نقش پژوهشکده در بهره‌برداری از ژرم‌پلاسم:
– برنامه‌های به‌نژادی: با استفاده از تنوع ژنتیکی موجود، برنامه‌های اصلاح نخل خرما برای ایجاد ارقام پرمحصول، با کیفیت بالا، زودرس یا دیررس، مقاوم به شوری، خشکی و آفات (مانند سوسک سرخرطومی) در دست اجراست.
– توسعه ارقام تجاری: معرفی ارقام برتر و سازگار برای مناطق مختلف، مانند رقم مجول (اصلاح شده) یا توسعه کشت ارقامی مانند پیارم و رَبّی، از نتایج مستقیم این پژوهش‌هاست.
– توسعه فناوری‌های پس از برداشت: پژوهشکده با مطالعه بر روی ارقام مختلف، فناوری‌های مناسب برای فرآوری، بسته‌بندی و نگهداری هر رقم را توسعه داده که منجر به کاهش ضایعات و افزایش ارزش می‌شود.

آموزش و ترویج:
پژوهشکده با برگزاری دوره‌های آموزشی برای باغداران، مروجان و کارشناسان، دانش حاصل از پژوهش بر روی ژرم‌پلاسم را به عرصه تولید منتقل می‌کند. این امر در حفظ ارقام بومی و استفاده بهینه از آنها مؤثر است.

چالش‌ها و فرصت‌ها:
– چالش‌ها: محدودیت بودجه تحقیقاتی، خطر از دست رفتن ارقام محلی به دلیل تغییر الگوی کشت، پیچیدگی و طولانی بودن دوره به‌نژادی نخل خرما.
– فرصت‌ها: پتانسیل ایجاد ارقام منحصر به فرد برای صادرات، امکان توسعه محصولات فرعی با پایه خرما از ارقام مختلف، استفاده از نشان‌های جغرافیایی (GI) برای ارقام خاص مناطق.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، ژرم‌پلاسم ۴۰۰رقمی خرما در ایران، موهبتی الهی و سرمایه‌ای ملی است که حفاظت و بهره‌برداری هوشمندانه از آن، نیازمند عزمی جدی و برنامه‌ریزی بلندمدت است. پژوهشکده خرمای ایران به عنوان قلب تپنده تحقیقات این حوزه، تاکنون گام‌های ارزشمندی برداشته است. اما برای بهره‌برداری کامل از این پتانسیل، تقویت زیرساخت‌های تحقیقاتی، افزایش تعامل بین‌المللی برای تبادل ژرم‌پلاسم و دانش، اختصاص بودجه پایدار، و مشارکت دادن بیشتر بخش خصوصی در فرآیند تحقیق و توسعه ضروری به نظر می‌رسد. همچنین، تدوین سند ملی حفاظت و بهره‌برداری از ژرم‌پلاسم خرما با محوریت پژوهشکده می‌تواند چارچوب منسجمی برای همه اقدامات فراهم آورد. با این رویکرد، می‌توان امیدوار بود که این گنجینه ژنتیکی نه تنها حفظ شود، بلکه به موتور محرکی برای توسعه اقتصادی مناطق نخل‌خیر و اقتدار غذایی کشور تبدیل گردد.