پایگاه خبری DA1news: بیمارگرهای گیاهی تأثیر قابل توجهی بر محصول سبزیجات مختلف از جمله گاهو داشته و سبب کاهش عملکرد، افت کیفیت محصول وافزایش هزینه تولید میشوند. افزون بر انواع بیمارگرهای گیاهی شامل قارچ های بیماریزا، باکتریها، ویروسها و نماتدها، عوارض فیزیولوزیک مختلف در نتیجه شرایط محیطی مانند سرمازدگی، کمبود یا بیشبود مواد غذایی در خاک نیز به این محصول خسارت میزند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، میزان خسارت بسته به شدت بیماری، بیولوژی و نوع بیمارگر، تقویم کشت و مقاومت رقم متفاوت است. تشخیص زودهنگام و شناسایی عوامل خسارتزا نخستین قدم در مدیریت بیماری و کاهش خسارت به شمار میرود.
این نوشتار که توسط فاطمه خلقتی بناء،کبری مسلم خانی و تبسم قطبی از محققین موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور و موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال منتشر شده است که ادامه و در قسمت اول به معرفی، پیشینه و انواع کاهو خواهیم پرداخت که می خوانید:
کاهو یکی از قدیمی ترین سبزیجات برگی در دنیا است .گیاهشناسان خاستگاه کاهو را دره رود نیل میدانند و تصاویر حک کشده بر مقبره فراعنه نشان میدهد که کاهو از 2500 سال پیش از میلاد مسیح در مصر باستان مصرف میشده است. کاهو از مصر به مدیترانه، ایران باستان و یونان برده شده و در طول زمان به سایر مناطق دنیا گسترش یافته است.
از 550 سال پیش از میلاد مسیح در ایران باستان، کاهو در سفره غذای شاهان وجود داشته است. کاهو سرشار از ویتامینهای مختلف مانند ویتامینK، A و مواد معدنی مانند پتاسیم کلسیم، فسکفر، آهن، پتاسیم، سدیم و همچنین مقدار کمی منیزیم و گوگرد است.
مصرف کاهو به دلیل داشتن سلولز بالا برای سلامت دستگاه گوارش بسیار مفید است . همچنین کاهو به دلیل شاخص گلیسمی پایین یکی از سبزیجات مفید در تنظیم قند خون به شمار میرود.
نتایج تحقیقات انجام شده نشان میدهد که مصرف کاهو مانند دیگر سبزیجات برگ سبز به دلیل داشتن ترکیباتی مانند فولات ، فیلوکوای نون ، آلفاتوکوفرول ، کمپفرول و لوتهای با حفاظت از سلولهای عصبی، خطر ابتلا به آلزایمر و نیز خطر بروز برخی از سرطانها را کاهش میدهد.
در چین و مصر که کشت کاهوی ساقه معمول است از ساقه کاهو بجای برگ آن بصورت پخته یا خام یا در ترشی و سس استفاده میشود. در برخی مناطق نیز از برگهای کاهو جهت تهیه سیگار بدون نیکوتین و از بذر کاهوهای وحشی برای استخراج روغن استفاده میشود .
کاهو دارای خواص دارویی و تسکین دهندگی نیز هست، از لاکتوکاریوم که از شیرابه کاهو وحشی بدست میآید به عنوان داروی خواب آور و مسکن استفاده میشود.
در دو دهه اخیر تولید جهانی کاهو با افزایش چشمگیری همراه بوده است. پیشرفت و تولید منابع ژنتیی جدید کاهو، تولید ارقام متحمل به انواع تنشهای زنده و غیر زنده و از سوی دیگر افزایش تقاضای مصرف کنندگان به دنبال افزایش آگاهی عمومی از ارزش غذایی و آنتی اکسیدانی کاهو از مهمترین دلایل افزایش سطح زیر کشت این محصول به شمار میرود. انواع بیمارهای گیاهی و آفات زراعت کاهو را تهدید میکند که در این نوشتار به بیمارهای قارچی باکتریایی، ویروسی و فیزیولوژیک این محصول و روشهای مدیریت آنها پرداخته میشود.
نام کاهو از کلمه لاکتوکا به معنای گیاه شیرابه دار گرفته شده است. کاهو با نام علمی Lactuca sativa از خانواده گل مرکبان ، دیپلوئیکد (18=n2)، یکساله و گیاهی خودگشن است. تاکنون 100 گونه در جنس لاکتوکا شناسایی شده است و گونه های L. saligna ،L. serriola ، L. virosa به عنوان کاهوی وحشی در این جنس شناخته میشوند. ویژگی این خانواده داشتن گلهای لوله ای و زبانهای است. در کاهو 10 تا 20 گلچه زرد رنگ در هر گلآذین مشاهده میشود. ارتفاع ساقه گل دهنده ممکن است به 60 تا 120 سانتیمتر نیز برسد.
میوه در کاهو از نوع فندقه بوده و تنها یک بذر دارد. بذر کاهو در دمای 15 تکا 20 درجه سلسیوس به خوبی جوانه میزند، اما افزایش دما به بیش از 25 درجه سلسیوس، جوانه زنی بذر را متوقف کرده و به دلیل بروز بازدارنگی دمایی جوانه زنی بذر تا 100 درصد کاهش مییابد
.کاهو در اصل یک گیاه روز بلند است ولی ارقام اصلاح شده آن نسبت به طول روز بی تفاوت هستند .
برگها معمولا صاف و بدون کرک به رنگهای سبز زرد، سبز تیره، قرمز و قهوه ای است و حاشیه برگ ها بریدگی های بسیار ریزی دارد. برگ ها در طی رشد به هم پیچیده میشوند. بذر به رنگ خاکستری نقره ای است که در بعضی از ارقام به رنگ های سیاه، قهوهای و یا زرد نیز دیده میشود.
سیستم ریشه ای کاهو سطحی است ولی چنانچه به صورت مستقیم در زمین اصلی کاشته شود دارای ریشه عمیقی میشود. مراحل کاشت تا برداشت کاهو حدود 150 روز طول میکشد، درحالی که بسته به رقم و فصل کاشت (زمستانه، بهاره ،پاییزه) میتواند از 65 تا120روز متفاوت باشد
انواع کاهو
در ارقام مختلف کاهو تنوع بسیار زیادی از نظر شکل، اندازه و رنگ برگ یافت میشود که بر اساس شکل برگ، اندازه، بافت، فرم پوم و فرم ساقه در چهار تیپ مختلف دسته بندی میشوند:
کاهو پرک یا کاهو برگ : با نام علمی L. sativa var crispa، برگهای آن کوچک و مضرسی شکل و بدون پکی هستند. برگها در کاهو پرک به رنگ سبز زرد تا قهوه ای قرمز دیده میشود. برگها روزتی هستند (شکل1). این واریته در سطح بالایی به صورت گلخانه ای در اروپا کشت میشود اما در ایران طرفدار چندانی ندارد.
شکل1-الف( کاهوی برگ سبز)، ب(کاهوی برگ قرمز) ج( کاهوی برگ ) باتاویا
کاهو پی یا کاهو کلمی : با نام علمی آن L. sativa var capitata شناخته شده و دارای برگ های بهم چسبیده به شکل کلم پی و کروی است.
کاهوی پی در دو نوع مشخص وجود دارد: باترهد با برگهای لطیف، نرم، پهن و صاف و جدا از هم و دارای بافتی روغنی که در همه نقاط دنیا در گلخانه ها، تونلهای پلاستیکی یا در هوای آزاد کشت شده و به دلیل داشتن برگهای ظریف آسیب پذیر بوده و از انبارداری ضعیفی برخوردار است و حتی برای انتقال به بازارهای محلی نیز نیازمند توجه و مراقبت است (شکل2).
نوع دیگر با نام کاهو کریسپ هد شناخته میشود که در ایران به کاهوی زمستانه معروف است . پوم در این رقم گرد، متراکم و سفت است )شکل 3). کریسپ هد یا ایسبرگ فشارها و ضربات زمان برداشت و حمل و نقل را به خوبی تحمل میکند. خوش طعکم است و قابلیت انبارمانی آن از دو واریته دیگر بیش تر است.
شکل2-الف( کاهوی باتر هد)، ب( کریسپ هد)
کاهو پی معمولی: با نام علمی L. sativa var longifolia ، دارای برگهای کشیده و قاشقی شکل است. کاهو پی معمولی به نام کاهوی رومن نیز معروف بوده و از قدیمی ترین ارقام پرورشی این محصول به شمار میرود (شکل3-الف). این نوع کاهو به فرم ایستاده و ارتفاع بوته های آن به 30تا 40 سانتی متر میرسد.
برگهای بیرونی آن نرم و سبز اما برگ های داخلی آن کبز مایل به سفید و بسیار ترد و شکننده هستند. بیش ترین سطح زیر کشت کاهو در ایران ) کاهوپی بابلی، سیاه، سفید، و اهوازی) از این نوع است .
کاهو ساقه ای: با نام علمی L. sativa var angustana، برگها بدون پی ، نخست حالت روزت داشته که در مراحل بعدی از داخل روزت یک ساقه ضخیم به ارتفاع تا 70 تا 120 سانتی متر خارج میشود. ساقه کوتاه و ضخیم آن به صورت پخته مصرف میشود (شکل3-ب). گاهی برگهای لطیف و کوچک آن مصرف می شود.
شکل3-الف( کاهوی رومن)، ب( کاهوی ساقه ای
با تشکر از: روابط عمومی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور
