کشاورزی ایران و چالش گذار از آبیاری سنتی

پایگاه خبری داوان نیوز: با وجودی که ۸۶ درصد از کشاورزان ایران هنوز از روش‌های سنتی آبیاری استفاده می‌کنند، حرکت به سمت سیستم‌های نوین نه یک انتخاب، که تنها راه نجات برای پاسداری از منابع آبی در حال اتمام کشور است. آمارهای رسمی از شکافی خطرناک در بخش کشاورزی حکایت دارند.

به گزارش داوان نیوز، با توجه به قرارگیری ایران در منطقه‌ای با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، بهره‌وری از منابع آب به یکی از کلیدی‌ترین چالش‌های بخش کشاورزی تبدیل شده است. این مقاله با استناد به آمار رسمی مرکز آمار ایران، به بررسی سطح اراضی کشاورزی و میزان بهره‌مندی از سیستم‌های نوین آبیاری تحت فشار می‌پردازد. آمارها نشان می‌دهد اگرچه گام‌های اولیه در مسیر نوسازی روش‌های آبیاری برداشته شده، اما هنوز راه درازی برای دستیابی به سطح مطلوب و پایدارسازی مصرف آب در این بخش پیش رو است.

بخش کشاورزی یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود. با این حال، این بخش بزرگترین مصرف‌کننده منابع آب شیرین کشور نیز هست. تغییر الگوهای بارش و افزایش دما ناشی از تغییرات اقلیمی، فشار بر این منابع را تشدید کرده است. در این میان، گذار از روش‌های سنتی آبیاری به سیستم‌های نوین، به عنوان راهکاری اجتناب‌ناپذیر برای افزایش بهره‌وری و مقابله با بحران آب شناخته می‌شود.

وضعیت موجود اراضی کشاورزی ایران:
بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، کل اراضی کشاورزی کشور ۱۷ میلیون و ۳۷۹ هزار هکتار برآورد شده است. ساختار این اراضی به شرح زیر است:
اراضی زراعی: ۸۹ درصد (معادل حدود ۱۵.۵ میلیون هکتار)
اراضی باغ و قلمستان: ۱۱ درصد (معادل حدود ۱.۹ میلیون هکتار)

این ارقام نشان‌دهنده وسعت قابل توجه بخش کشاورزی و حجم تقاضای آن برای منابع آبی است.

میزان بهره‌مندی از سیستم‌های نوین آبیاری:
بر اساس آمار، تعداد ۵۰۹ هزار بهره‌برداری کشاورزی مجهز به سیستم‌های نوین آبیاری تحت فشار هستند. این عدد تنها معادل ۱۴ درصد از کل بهره‌برداری‌های دارای زمین کشاورزی را تشکیل می‌دهد.

تحلیل آمار و چالش‌های پیش رو:
۱. شکاف معنادار در سطح بهره‌مندی: عدد ۱۴ درصدی بهره‌برداری‌های مجهز، گویای یک واقعیت مهم است: ۸۶ درصد از بهره‌برداران کشاورزی هنوز از روش‌های سنتی یا کم‌بازده برای آبیاری استفاده می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که برنامه‌های توسعه سیستم‌های نوین آبیاری اگرچه آغاز شده، اما نتوانسته است پوشش گسترده و لازم را در میان اکثریت کشاورزان پیدا کند.

۲. تمرکز بر تعداد بهره‌برداری به جای سطح زیر کشت: آمار ارائه شده، تعداد بهره‌برداری‌ها را نشان می‌دهد، نه سطح اراضی مجهز به این سیستم‌ها. بسیار محتمل است که بسیاری از این ۵۰۹ هزار بهره‌برداری، کشاورزان خرده‌پا با اراضی کوچک باشند. بنابراین، ممکن است سطح واقعی اراضی تحت پوشش سیستم‌های نوین به مراتب کمتر از ۱۴ درصد کل اراضی باشد. این یک نقطه کور آماری است که برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر، شفافیت در مورد “هکتار مجهز” ضروری به نظر می‌رسد.

۳. فشار بر منابع آب: با در نظر گرفتن اینکه بخش عمده‌ای از اراضی کشاورزی هنوز به روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند، استمرار الگوی مصرف آب با بازدهی پایین ادامه دارد. این امر به معنای هدررفت حجم عظیمی از آب در بخش کشاورزی و تشدید بحران‌های زیستمحیطی مانند فرونشست زمین و خشک شدن قنات‌ها و چاه‌ها است.

راهکارها و پیشنهادات:
تسریع در اجرای پروژه‌ها: دولت و نهادهای متولی باید با تخصیص بودجه کافی و هدفمند، سرعت توسعه سیستم‌های نوین آبیاری را افزایش دهند.
هدف‌گیری اراضی بزرگ و پرآب‌بر: در اولویت قرار دادن اراضی وسیع زراعی و باغی که سهم بیشتری در مصرف آب دارند، می‌تواند در کوتاه‌مدت تاثیر چشمگیری در کاهش مصرف کل آب بخش کشاورزی داشته باشد.
حمایت همه‌جانبه از کشاورزان: ارائه تسهیلات کم‌بهره بلندمدت، یارانه برای خرید تجهیزات و آموزش روش‌های نگهداری و بهره‌برداری بهینه، انگیزه کشاورزان برای گذار به سیستم‌های نوین را افزایش می‌دهد.
شفافیت آمار: انتشار منظم آمار مربوط به “تعداد هکتار” مجهز به سیستم‌های نوین، امکان پایش دقیق‌تر پیشرفت پروژه‌ها و تحلیل اثربخشی آنها را فراهم می‌کند.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، آمارهای رسمی تایید می‌کنند که حرکت به سمت کشاورزی پایدار در ایران با چالش جدی در زمینه مدیریت آب روبرو است. پوشش ۱۴ درصدی سیستم‌های نوین آبیاری در بین بهره‌برداران، اگرچه نقطه آغازی امیدوارکننده است، اما برای همگامی با سرعت بحران آب کافی نیست. عبور از این چالش مستلزم عزمی ملی، برنامه‌ریزی منسجم، سرمایه‌گذاری گسترده و همراه ساختن کشاورزان در این مسیر دشوار اما ضروری است. آینده امنیت غذایی و حفاظت از سرمایه‌های آبی کشور در گرو تسریع در این گذار است.