کشاورزی در گرداب هزینه‌ها؛ از گرانی کود تا ناپایداری سود
پایگاه خبری داوان نیوز: کشاورزی، این بخش حیاتی کشور، امروزه در میان میدان فشاری چندجانبه گرفتار آمده است که بقا و سودآوری آن را به چالشی جدی تبدیل کرده است. از یک سو، سرکشی قیمت نهاده‌های اساسی تولید مانند کود، سم و بذر، همراه با افزایش هزینه خدمات، سود حاصل از دسترنج کشاورزان را به طور سیستماتیک تحلیل برده و آنان را در تنگنای مالی بی‌سابقه‌ای قرار داده است. از سوی دیگر، معادله «هزینه-فایده» در تولیدات کشاورزی به هم خورده است؛ به طوری که افزایش نجومی هزینه‌ها، با درآمد حاصل از فروش محصولات تناسبی ندارد و انگیزه برای ادامه کار را در بین زنجیره تولیدکنندگان کاهش می‌دهد. این شرایط، تنها یک بحران اقتصادی برای کشاورزان نیست، بلکه تهدیدی مستقیم برای خودکفایی و امنیت غذایی ملی به شمار می‌رود.
گزارش حاضر با درک این ضرورت، به واکاوی ریشه‌های این بحران، تبیین اثرات آن بر اقتصاد تولیدکنندگان کشاورزی و در نهایت، ارائه راهکارهای عملی و راهبردی برای برون‌رفت از این وضعیت می‌پردازد.
بخش کشاورزی ایران در حال حاضر با چالش‌های شدیدی به دلیل افزایش هزینه‌های نهاده و ناکارآمدی‌های ساختاری مواجه است. در زیر چالش‌های اصلی و راه‌حل‌های پیشنهادی برای خروج از این بحران را خلاصه می‌کند.
هزینه و تأمین نهاده:
مشکلات کلیدی/ افزایش شدید قیمت کود؛ اختلال در زنجیره تأمین؛ هزینه بالای بذر و سموم.
راهکارهای پیشنهادی/ حمایت از تولید داخلی نهاده‌ها؛ سیاست‌گذاری شفاف و حمایتی دولت؛ اعطای تسهیلات مالی و توسعه بیمه جامع.
مدیریت منابع
مشکلات کلیدی/ کم‌آبی شدید؛ فرسایش و تخریب خاک.
راهکارهای پیشنهادی/ گسترش سیستم‌های آبیاری مدرن (قطره‌ای و بارانی); تغییر الگوی کشت به گونه‌های مقاوم به خشکی؛ ترویج کشت محصولات پوششی و تناوب زراعی.
بهره‌وری و فناوری
مشکلات کلیدی/ بهره‌وری پایین به دلیل روش‌های سنتی؛ ضایعات بالا پس از برداشت؛ کمبود ماشین‌آلات و بذرهای مدرن.
راهکارهای پیشنهادی/توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای؛ تسهیل دسترسی به ماشین‌آلات مدرن و بذرهای مقاوم؛ ایجاد زنجیره سرد و پلتفرم‌های بازاریابی آنلاین.
بحران افزایش هزینه نهاده‌ها
فوری‌ترین فشار بر کشاورزان، افزایش بی‌سابقه قیمت نهاده‌های اساسی به‌ویژه کودهای شیمیایی است.
صعود قیمت کود: گزارش‌ها حاکی از افزایش قیمت هر کیسه کود شیمیایی یارانه‌ای از ۳۹۵ هزار تومان به ۶۸۷ هزار تومان است، در حالی که قیمت همین کود در بازار آزاد از ۱.۴ میلیون تومان عبور کرده است. گزارش دیگری از افزایش ۷۴ درصدی قیمت کود اوره در یک سال حکایت دارد.
علل ساختاری: این افزایش قیمت تصادفی نیست و ریشه در سیاست‌های بودجه‌ای و مکانیسم‌های ارزی دارد. از عوامل کلیدی می‌توان به افزایش ۱۱۰ درصدی قیمت گاز خوراک کارخانجات پتروشیمی و افزایش نرخ ارز رسمی مورد استفاده در بودجه اشاره کرد. افزون بر این، فرمول قیمت‌گذاری در بورس کالا که قیمت مواد اولیه داخلی را به بازار جهانی گره می‌زند، باعث می‌شود حتی کودهای تولید داخل نیز با قیمت‌هایی نزدیک به قیمت‌های جهانی به کشاورزان فروخته شود.
اختلال در تأمین: فراتر از قیمت، تنگناهای تأمین نیز یک مسئله بحرانی بوده است. برای مثال، توقف عرضه گاز به واحدهای تولید کود در زمستان منجر به توقف کامل تولید شد و کشاورزان را در فصل حیاتی کشت اواخر زمستان و اوایل بهار بدون کود رها کرد.
تأثیر بر سودآوری و تولید کشاورزان
این فشارها چرخه معیوبی ایجاد کرده که سودآوری و پایداری کسب‌وکارهای کشاورزی را به شدت تضعیف می‌کند.
فشردگی حاشیه سود: افزایش شدید هزینه‌های تولید، در کنار مسائلی مانند تأخیر در پرداخت بهای محصولات (مثلاً دولت کمتر از نصف بدهی خود به کشاورزان گندم را پرداخت کرده است)، کشاورزان را در تنگنای مالی شدیدی قرار داده است. وقتی هزینه نهاده دوچندان می‌شود اما درآمد ثابت می‌ماند یا با تأخیر مواجه می‌شود، انگیزه و توانایی کشاورزان برای سرمایه‌گذاری در زمین‌هایشان به شدت کاهش می‌یابد.
بهره‌وری پایین: یک چالش اساسی، بهره‌وری پایین بخش کشاورزی است. این امر عمدتاً به شکاف دانشی قابل توجه و استفاده از روش‌های سنتی به جای علم و فناوری مدرن نسبت داده می‌شود. درآمد پایین کشاورزان مانع از به کارگیری متخصصان یا adoption فناوری‌های جدید می‌شود و چرخه عقب‌ماندگی را تداوم می‌بخشد. این ناکارآمدی باعث می‌شود کشور به عملکرد مطلوب در هر هکتار دست نیابد و بازده اقتصادی سرمایه‌گذاری کشاورزان بدتر شود.
راه‌های برون‌رفت از بحران
برای مقابله با این بحران چندوجهی، ترکیبی از مداخله فوری دولت و برنامه‌ریزی بلندمدت راهبردی لازم است.
اقدام فوری دولت: دولت فوریت وضعیت را پذیرفته و اعلام کرده که مهار افزایش هزینه نهاده‌ها یک «اولویت فوری» است. این امر مستلزم سیاست‌های شفاف و اقدامات قاطع برای تثبیت بازار و اطمینان از تأمین به موقع نهاده‌ها است.
گذار به کشاورزی مدرن: نیاز مبرمی برای دوری از روش‌های سنتی وجود دارد.
دانش و فناوری: مهمترین عامل برای پیشرفت، غلبه بر کمبود دانش و فناوری است. این امر از طریق تقویت نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و گسترش آموزش‌های فنی به کشاورزان قابل دستیابی است.
بهبود راندمان آب: با توجه به بحران آب، ترویج و تأمین مالی سیستم‌های آبیاری مدرن مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی یک ضرورت انکارناپذیر است.
تقویت زیرساخت‌های حمایتی:
حمایت مالی: ایجاد صندوق‌های حمایتی و ارائه بیمه جامع برای کاهش ریسک‌های مرتبط با خشکسالی و نوسانات بازار می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتر در این بخش را جذب کند.
زنجیره تأمین و بازاریابی: کاهش ضایعات از طریق توسعه زنجیره سرد و ایجاد پلتفرم‌های آنلاین برای فروش محصولات می‌تواند به افزایش درآمد نهایی کشاورزان کمک کند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، بحران کنونی اگرچه شدید است، می‌تواند نقطه عطفی برای تحولی اساسی در کشاورزی ایران باشد. این مسیر نیازمند همکاری جدی بین دولت، مجلس، بخش خصوصی و خود کشاورزان است. با اولویت‌دادن به معیشت کشاورزان و حرکت به سمت کشاورزی دانش‌بنیان و کم‌مصرف، می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد و به سمت تولید پایدار و امنیت غذایی کشور حرکت کرد.