کمیسیون کشاورزی مجلس در میانه میدان نبرد نهاده‌ها
پایگاه خبری داوان نیوز: کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد تقنینی و نظارتی محوری در حوزه کشاورزی، نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست‌گذاری تولید، واردات و صادرات نهاده‌های اساسی مانند بذر، سم و کود دارد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی (DA1news): تحلیل عملکرد و سیاست‌های کمیسیون کشاورزی مجلس در مدیریت نهاده‌های کشاورزی و چالش‌ها و راهکارهای تحول آن موضوع گزارش ماست که با بررسی اسناد و گزارش‌های موجود، عملکرد این کمیسیون را در دوره‌های اخیر ارزیابی کرده و چالش‌های پیش‌رو را تبیین می‌کند.
۱. ساختار و وظایف کلیدی کمیسیون
کمیسیون متشکل از ۲۲ عضو است و بر اساس ماده ۵۸ آیین‌نامه داخلی مجلس، وظایف زیر را بر عهده دارد:
– تصویب لوایح و طرح‌های مرتبط با نهاده‌های کشاورزی .
– نظارت بر سازمان‌های دولتی مانند تعاونی‌های روستایی و صندوق بیمه کشاورزی .
– بررسی عملکرد وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های وابسته .
– تعیین قیمت‌گذاری محصولات اساسی مانند گندم و برنج .
۲. عملکرد در حوزه تولید داخلی: بین خودکفایی و چالش‌های کیفیت
الف) بذر
– سیاست‌گذاری معیوب: تمرکز بر خودکفایی بدون توجه به کیفیت باعث شده ۹۰ درصد بذر مصرفی کشور داخلی باشد، اما بذرهای تراریخته و هیبرید سهم ناچیزی داشته باشند .
– عدم توسعه دانش‌بنیان: تنها ۳۰ شرکت دانش‌بنیان در این حوزه فعالند، در حالی که طبق اذعان رئیس کمیسیون، ایران از برنامه‌های دانش‌بنیان عقب است .
ب) کود
– وابستگی به مواد اولیه: تولید داخلی کود ۹۰ درصد نیاز را پوشش می‌دهد، اما کیفیت پایین به دلیل وابستگی به مواد اولیه پتروشیمی (با قیمت‌های انحصاری) موجب کاهش اعتماد کشاورزان شده است .
– چالش قیمت‌گذاری: افزایش بی‌رویه قیمت کود اوره توسط پتروشیمی‌ها، صادرات این محصول را تحت تأثیر قرار داده است .
ج) سموم
– تنوع محدود: تنها ۳۲۷ سم در ایران ثبت شده، در حالی که در دنیا بیش از ۸۸۰ مولکول فعال وجود دارد. ۹۰ درصد مصرف کشور متکی به ۵۰ قلم سم است .
– موانع ثبت سموم جدید: کندی فرآیند ثبت در سازمان حفظ نباتات، دسترسی به سموم نوین را محدود کرده است .
جدول ۱: وضعیت تولید نهاده‌های کشاورزی در ایران
| نهاده | میزان پوشش داخلی (%) | چالش کلیدی |
| بذر | ۹۰ | کیفیت پایین، عدم توسعه هیبرید |
| کود | ۹۰ | وابستگی به پتروشیمی، قیمت‌گذاری نامناسب |
| سم | ۷۵ | تنوع کم، موانع ثبت سموم جدید |
۳. واردات و صادرات: بحران مقررات ارزی و قاچاق
الف) چالش‌های واردات
– دستورالعمل بانک مرکزی: الزام واردکنندگان به پرداخت مابه‌التفاوت ارزی حتی برای کالاهای ترخیص شده، موجب بن‌بست در ثبت سفارش‌ها شده است. ۵۰۰-۶۰۰ شرکت واردکننده نهاده‌ها بلاتکلیف هستند .
– توقف تخصیص ارز ترجیحی: با وجود وعده تخصیص ارز ۲۸,۵۰۰ تومانی، ابلاغیه رسمی بانک مرکزی در دی ۱۴۰۲، واردات نهاده‌ها را به ارز نیمایی موکول کرد. این تصمیم امنیت غذایی را تهدید می‌کند .
ب) صادرات
– فقدان استراتژی صادراتی: صادرات کودهای ایرانی به دلیل کیفیت پایین و دلالی‌های بازار، عمدتاً به کشورهای حاشیه‌ای مانند افغانستان محدود شده است .
– ارزآوری نامتوازن: در حالی که صادرات محصولات کشاورزی ۹ میلیارد دلار ارزآوری دارد، واردات نهاده‌ها تنها ۵۰۰ میلیون دلار ارز نیاز دارد، اما سیاست‌های ارزی مانع تأمین آن می‌شود .
۴. اقدامات نظارتی و قانونی کمیسیون: نقاط قوت و ضعف
الف) اقدامات مثبت
– طرح کنترل فرونشست زمین: تصویب این طرح برای حفظ منابع آب و خاک .
– ضرب‌الاجل پرداخت مطالبات گندمکاران: الزام دولت به پرداخت بدهی‌ها طی ۴۸ ساعت .
– طرح دو فوریتی حمایت از تولید در شرایط جنگی: تمرکز بر تأمین کالاهای اساسی در بحران‌ها .
ب) نقاط ضعف
– عدم پیگیری اجرای قوانین: تنها ۲۰۰ مکاتبه کمیسیون درباره ترک فعل مسئولان به نهادهای نظارتی ارسال شده، اما عملاً تغییر محسوسی ایجاد نشده است .
– واکنش‌پذیری به جای پیش‌گیری: مواجهه انفعالی با بحران‌هایی مانند کمبود سموم علف‌کش پس از افزایش بارش‌ها .
جدول ۲: ارزیابی اقدامات کلیدی کمیسیون
| اقدام | اثرگذاری | چالش اجرایی |
| تصویب طرح کنترل فرونشست زمین | متوسط | ضمانت اجرایی پایین |
| الزام پرداخت مطالبات گندمکاران | بالا | عدم تداوم نظارت |
| طرح حمایت از تولید در شرایط جنگی | نامشخص | ابهام در سازوکار توزیع |
۵. راهکارهای تحول‌آفرین: از تنظیم‌گری تا فناوری
الف) اصلاح مقررات ارزی
– رفع تعهد ارزی سریع: پیوند زدن واردات نهاده‌ها با ارز حاصل از صادرات کشاورزی .
– ثبات در تخصیص ارز ترجیحی: لغو دستورالعمل بانک مرکزی در دریافت مابه‌التفاوت .
ب) توسعه فناوری و دانش‌بنیانی
– پایلوت هوشمندسازی در فارس: راه‌اندازی سامانه پیش‌بینی آفات با ارسال پیامک به کشاورزان و مرکز پایش هوشمند به عنوان الگوی ملی .
– حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان: اختصاص ۱۵ درصد اعتبارات بانکی به بخش کشاورزی (طبق قانون) که تاکنون محقق نشده است .
ج) تحول در حکمرانی نهاده‌ها
– یکپارچه‌سازی نظام ثبت سموم: کاهش زمان ثبت سموم جدید از طریق مشارکت انجمن‌های تخصصی .
– شفاف‌سازی قیمت‌گذاری کود: نظارت بر قیمت‌گذاری مواد اولیه توسط پتروشیمی‌ها .
۶. جمع‌بندی: گذار از بحران به تاب‌آوری
کمیسیون کشاورزی مجلس در حوزه سیاست‌گذاری نهاده‌ها با چالش‌های ساختاری زیر مواجه است:
– دوگانگی تولید/واردات: تاکید بر خودکفایی بدون ارتقای کیفیت، وابستگی به واردات را کاهش نداده است.
– فقدان چرخه نظارت مؤثر: قوانین مصوب غالباً فاقد ضمانت اجرایی هستند (مانند تخصیص ۱۵ درصدی اعتبارات بانکی به کشاورزی).
– ناهماهنگی نهادی: تعارض سیاست‌های بانک مرکزی، وزارت صمت و جهاد کشاورزی (مانند ماجرای دستورالعمل ارزی دی ۱۴۰۲).
راهبردهای کلیدی برای تحول:
۱. تدوین سند راهبردی نهاده‌ها با اولویت کیفیت به جای کمیت.
۲. ایجاد بانک اطلاعاتی یکپارچه برای رصد تولید، واردات و مصرف نهاده‌ها.
۳. اصلاح قانون تجارت خارجی به منظور تسهیل واردات نهاده‌های استراتژیک در بحران‌ها.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، عملکرد آتی کمیسیون در گرو تبدیل تهدیدهای کنونی (مانند تحریم، تغییرات اقلیمی) به فرصت‌های پایدار از طریق اتکا به فناوری و حکمرانی شفاف خواهد بود. این امر مستلزم عبور از رویکردهای مقطعی و چسبیدن به نقشه‌راه جامع امنیت غذایی است که در شعارهای سالانه مقام معظم رهبری نیز بر آن تأکید شده است.