گوجه فرنگی؛ از آمریکای جنوبی تا مزارع ایران

پایگاه خبری DA1news: گوجه فرنگی (با نام علمی *Solanum lycopersicum*) یکی از پرمصرفترین و محبوبترین سبزیجات در جهان است که امروزه در آشپزی ملل مختلف جایگاه ویژهای دارد. اما این گیاه مسیر جالبی را از آمریکای جنوبی تا رسیدن به مزارع ایران طی کرده است.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، گوجه فرنگی امروزه به یکی از اجزای اصلی رژیم غذایی مردم جهان تبدیل شده است. در ایران نیز این محصول با وجود سابقه نسبتاً کوتاه کشت، جایگاه ویژه ای در کشاورزی و صنایع غذایی پیدا کرده است. توسعه روشهای نوین کشت و اصلاح نژاد این گیاه میتواند به افزایش کیفیت و کمیت تولید آن در ایران و جهان کمک کند.در این گزارش نگاهی اجمالی به تاریخچه کاشت گوجه فرنگی در جهان و ایران خواهیم داشت که در ادامه می آید.

خاستگاه گوجه فرنگی
گوجه فرنگی بومی مناطق غربی آمریکای جنوبی، از جمله پرو، اکوادور و بولیوی است. اولین بار توسط اقوام آزتک و اینکا در مکزیک و آمریکای مرکزی کشت شد. این گیاه در قرن شانزدهم پس از کشف قاره آمریکا توسط اروپاییها به سایر نقاط جهان معرفی شد.

ورود گوجه فرنگی به اروپا
اسپانیاییها در اوایل قرن شانزدهم گوجه فرنگی را به اروپا آوردند. در ابتدا، بسیاری از مردم اروپا آن را سمی و غیرقابل خوردن میدانستند، زیرا به خانواده سیبزمینی (Solanaceae) تعلق دارد که برخی از اعضای آن سمی هستند. با این حال، به تدریج و به ویژه در ایتالیا و اسپانیا، گوجه فرنگی به عنوان یک ماده غذایی پذیرفته شد.

گسترش در جهان
تا قرن هجدهم، گوجه فرنگی در سراسر اروپا، خاورمیانه و آسیا گسترش یافت. در بسیاری از کشورها ابتدا به عنوان یک گیاه زینتی کشت میشد، اما بعداً به دلیل طعم و کاربردهای آشپزی، جایگاه خود را در کشاورزی و تغذیه پیدا کرد.

تاریخچه کاشت گوجه فرنگی در ایران
ورود گوجه فرنگی به ایران به دوره قاجار برمیگردد. برخی منابع معتقدند که این گیاه در اواسط قرن نوزدهم میلادی (حدود ۱۸۵۰ میلادی) از طریق ترکیه و روسیه به ایران وارد شد. در ابتدا، کشاورزان ایرانی نسبت به کاشت آن تردید داشتند، اما به مرور زمان و با افزایش آگاهی از فواید آن، گوجه فرنگی به یکی از محصولات اصلی کشاورزی ایران تبدیل شد.

مناطق اصلی کشت گوجه فرنگی در ایران
امروزه استانهای فارس، اصفهان، خوزستان، آذربایجان شرقی و غربی از مهمترین مناطق تولید گوجه فرنگی در ایران هستند. ایران یکی از تولیدکنندگان بزرگ گوجه فرنگی در جهان است و این محصول نقش مهمی در صنایع تبدیلی مانند تولید رب گوجه فرنگی دارد.

بر اسااین گزارش، گوجه فرنگی یکی از محصولات مهم کشاورزی ایران است که علاوه بر تأمین نیاز داخلی، به عنوان یک کالای صادراتی نیز نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی کشور ایفا میکند. ایران با تولید سالانه بیش از ۶ میلیون تن گوجه فرنگی، در زمره ۱۰ تولیدکننده برتر جهان قرار دارد و بخشی از این تولیدات به صورت تازه، رب، پوره و دیگر فرآورده ها به کشورهای مختلف صادر میشود.

وضعیت صادرات گوجه فرنگی ایران
۱. صادرات گوجه فرنگی تازه
ایران به دلیل تنوع آب و هوایی و خاک حاصلخیز، در بیشتر ماه های سال قادر به تولید گوجه فرنگی است. مهمترین مقاصد صادراتی گوجه فرنگی تازه ایران شامل:
– کشورهای همسایه: عراق، روسیه، ترکمنستان، افغانستان، قطر و امارات متحده عربی
– کشورهای دورتر: اوکراین، پاکستان، هند و برخی کشورهای اروپایی مانند رومانی

چالشها:
– حمل ونقل و انبارداری: گوجه فرنگی تازه به دلیل حساسیت به ضربه و فسادپذیری بالا، نیازمند زنجیره سرد و حملونقل سریع است.
– رقابت با ترکیه و چین: این کشورها با قیمتهای رقابتی و کیفیت بسته بندی بهتر، سهم بازار را از ایران میگیرند.

۲. صادرات فراورده های گوجه فرنگی (رب، پوره، کنسانتره)
صنایع تبدیلی گوجه فرنگی در ایران پیشرفته است و رب گوجه فرنگی یکی از مهمترین محصولات صادراتی کشاورزی محسوب میشود.
– مقاصد اصلی: عراق، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، ارمنستان و برخی کشورهای اروپایی و آفریقایی
– برندهای معروف صادراتی: محصولات شرکتهای ایرانی مانند «زرماکارون»، «رامک» و «سولیکو» در بازارهای جهانی شناخته شده هستند.

مزیتهای ایران در صادرات رب:
– طعم و کیفیت بالا به دلیل استفاده از گوجه فرنگی با ماده خشک مناسب
– قیمت رقابتی نسبت به رقبایی مانند چین و ترکیه

چالشها:
– وابستگی به بازارهای سنتی (بهویژه عراق و افغانستان)
– مشکلات بسته بندی و بازاریابی بینالمللی

آمار و ارقام صادرات
– براساس گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، در سال ۱۴۰۱، بیش از ۲۰۰ هزار تن رب گوجه فرنگی به ارزش ۱۲۰ میلیون دلار صادر شد.
– صادرات گوجه فرنگی تازه نیز در برخی سالها به ۵۰ هزار تن رسیده است.

فرصت های توسعه صادرات
۱. تنوع بخشی به بازارهای صادراتی (هدف گیری کشورهای آفریقایی و اروپای شرقی)
۲. بهبود کیفیت بسته بندی و برندسازی
۳. توسعه کشت گلخانه ای برای تولید در تمام فصول
۴. استفاده از روشهای نوین فرآوری برای افزایش ارزش افزوده

صادرات گوجه فرنگی و فراورده های آن یکی از ظرفیتهای مهم اقتصادی ایران است که با رفع چالشهای لجستیکی، بازاریابی و بسته بندی، میتواند سهم بیشتری در بازار جهانی به دست آورد. توسعه صنایع تبدیلی و افزایش کیفیت محصولات، کلید موفقیت ایران در رقابت با کشورهایی مانند چین، ترکیه و ایتالیا است.

منابع:
– تحقیقات تاریخی در مورد گیاهان زراعی
– مقالات کشاورزی ایران و جهان
– اسناد تاریخی دوره قاجار
– آمارهای گمرک ایران
– گزارشهای سازمان توسعه تجارت
– داده های وزارت جهاد کشاورزی