تاریخچه‌ی کشت سویا در جهان/ سویا؛ عالی‌ترین منبع پروتئین گیاهی

به گزارش اخبار روزانه‌ی کشاورزی، کشت سویا به‌عنوان یک محصول زراعی و منبع غذایی، بومی آسیای شرقی است و نخستین بار در چین باستان پرورش داده شده است. این گیاه در فرهنگ چین باستان، به همراه برنج، گندم، جو و ارزن، یکی از 5 دانه‌ی مقدس بود. چینی‌ها از این گیاه برای تهیه‌ی شیر سویا، خمیر سویا (میسو) و سس سویا استفاده می‌کردند. سویا از چین به ژاپن و کره منتقل شد و در ژاپن نقش مهمی در رژیم غذایی مردم پیدا کرد و در توید توفو (پنیر سویا) و ناتو (سویای تخمیرشده) و تمپه استفاده می‌شد.

پرورش این گیاه سپس در هند، اندونزی، ویتنام و تایلند رواج یافت و به‌ویژه در آسیای جنوب شرقی نقش مهمی در رژیم غذایی مردم پیدا کرد. امروزه هند و چین بزرگترین تولیدکنندگان سویا در قاره‌ی آسیا هستند.

کشت سویا در ایران به دوره‌ی پهلوی اول و اوائل قرن 14 شمسی (1930 میلادی) بازمی‌گردد. در آن زمان دولت برای توسعه‌ی محصولات کشاورزی و افزایش تولید محصولات استراتژیک برای نخستین بار اقدام به کشت آزمایشی سویا کرد، اما کشت گسترده و صنعتی آن از دهه‌ی 1350 (1970) به بعد توسعه یافت و به‌ویژه در استان‌های گلستان امروزی، مازندران، گیلان، خوزستان و آذربایجان شرقی که آب‌وهوای آنها برای کشت سویا مناسب است، کاشته شد.

 امروزه ایران یکی از تولیدکنندگان مهم سویا در منطقه است و از سویای تولیدشده در این کشور برای تولید روغن نباتی، خوراک دام و مواد غذایی استفاده می‌شود. علاوه‌بر استان‌های ذکرشده در بالا، استان‌های آذربایجان غربی و اردبیل نیز از تولیدکنندگان سویای کشور هستند. استان گلستان قطب تولید سویای ایران به شمار می‌آید.

اولین گزارش‌ها از ورود سویا به اورپا، به قرن هفدهم میلادی بازمی‌گردد. این گیاه احتمالاً از طریق مسافران و تاجران هلندی، که با چین و ژاپن در ارتباط بودند، وارد اروپا شده است. سویا در ابتدا در قاره‌ی اروپا به‌عنوان گیاهی زینتی کشت می‌شد و کاربرد غذایی یا کشاورزی گسترده‌ای نداشت، اما در اواخر قرن نوزدهم دانشمندان اروپایی به ارزش غذایی آن پی بردند و کشت آزمایشی آن را در فرانسه، آلمان و ایتالیا در مقیاس‌های محدود آغاز کردند. در اوائل قرن بیستم در آلمان و اتریش تحقیقات زیادی روی سویا انجام شد و هم‌زمان با جنگ‌های جهانی، برخی کشورها به دلیل کمبود منابع پروتئینی به کشت سویا روی آوردند.

در دهه‌ی 1960 و 1970، با افزایش تقاضا برای پروتئین‌های گیاهی، کشورهای فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و روسیه‌ به شکل گسترده‌تری به کشت سویا روی آوردند. امروزه اتحادیه‌ی اروپا بخش زیادی از نیاز خود به سویا را از طریق واردات تأمین می‌کند، اما فرانسه، ایتالیا، اوکراین، صربستان و رومانی تولیدکنندگان اصلی سویا در اروپا هستند.

اولین گزارش‌ها از ورود سویا به ایالات متحده نشان می‌دهد که این گیاه توسط یک ملوان آمریکایی به نام کاپیتان ناتانیل وارد از چین به جورجیا آورده شده است. این گیاه در ابتدا به‌عنوان یک گیاه علوفه‌ای در مزارع جنوب شرقی آمریکا کشت می‌شد و کمتر برای مصرف انسانی از آن استفاده می‌شد.

در اواسط قرن نوزدهم دانشمندان آمریکایی ازجمله جوزف لیکونته ارزش تغذیه‌ای سویا برای انسان را بررسی کردند. در همین دوران مهاجران آسیایی به‌ویژه از چین و ژاپن، روش‌های فراوری این گیاه مانند تولید توفو و سس سویا را به آمریکا وارد کردند.

در اوائل قرن بیستم یک گیاه‌شناس آمریکایی به نام جورج واشنگتن کارور روی سویا تحقیقاتی انجام داد و کاربردهای متنوع آن را در تغذیه‌ی انسان و دام و همچنین در صنعت معرفی کرد. این گیاه هم‌زمان با جنگ‌های اول و دوم جهانی به دلیل محتوای پروتئینی بالا، به‌عنوان محصولی استراتژیک مورد توجه دولت آمریکا قرار گرفت.

امروزه ایالات متحده در کنار برزیل، بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی سویا در جهان است و صادرات گسترده‌ای به اروپا و آسیا دارد.

اما در آمریکای جنوبی برزیل و آرژانتین از دهه‌ی 1970 کشت سویا را آغاز کردند و همان‌طور که گفته شد، امروزه برزیل بزرگ‌ترین صادرکننده‌‌ی سویا در جهان است. کشت سویا در سال‌های اخیر در پاراگوئه و بولیوی نیز رشد چشم‌گیری داشته است.

کشت سویا در قاره‌ی آفریقا به دهه‌ی 1940 میلادی بازمی‌گردد که این گیاه به‌صورت آزمایشی در برخی کشورهای شمالی و غربی آفریقایی کشت شد. اولین تلاش‌ها برای کشت سویا در این قاره از مصر و کنیا آغاز شد. در دهه‌های 1950 و 1960 کشورهای نیجریه، زامبیا و مالاوی نیز به کاشت سویا پرداختند و در زمینه‌ی تولید این محول تحقیقات بیشتری انجام دادند. این گیاه به دلیل نیاز کمتر به آب و قابلیت رشد در خاک‌های مختلف، در بسیاری از مناطق آفریقا محبوب شد.

سویا در دهه‌ی 1980 به‌عنوان یک محصول استراتژیک در این قاره مورد توجه قرار گرفت و افزایش تقاضا برای پروتئین گیاهی و روغن سویا در آفریقا سبب شد که کشت آن گسترش یابد.

در حال حاضر نیجریه، آفریقای جنوبی، زامبیا، کنیا و غنا همچنان به تولید سویا ادامه می‌دهند و نیجریه و آفریقای جنوبی بزرگترین تولیدکنندگان این گیاه در قاره‌ی آفریقا هستند.

استرالیا بزرگترین تولیدکننده‌ی سویا در اقیانوسیه است و کشت سویا عمدتاً در ایالت‎‌های کوئینزلند و نیو ساوت ولز متمرکز است.

 کشت سویا در استرالیا از دهه‌ی 1960 آغاز شد و به‌ویژه در دهه‌های اخیر میزان تولید آن افزایش پیدا کرده است. سویا در استرالیا به‌عنوان یک پروتئین گیاهی مهم برای تغذیه‌ی دام و همچنین تولید روغن نباتی استفاده می‌شود.

در نیوزیلند نیز سویا کشت می‌شود و بیشتر برای خوراک دام استفاده می‌شود، اما منبع پروتئین گیاهی برای انسان‌ها نیز هست.

در کل می‌توان گفت تولید سویا در اقیانوسیه به دلایل مختلف مانند رقابت یا محصولات دیگر و نیاز به شرایط آب‌وهوایی خاص، نسبت به سایر نقاط دنیا محدودتر است، با این حال افزایش تقاضا برای سویا در صنعت خوراک دام و صادرات روغن سویا در این منطقه می‌تواند در آینده سبب رشد تولید این محصول شود.