نشر کتاب‌های کشاورزی؛ افول کمیت یا ظهور کیفیت؟
پایگاه خبری داوان نیوز: با بررسی شواهد و منابع موجود از روند انتشار کتاب‌های حوزه کشاورزی در ایران طی دهه گذشته، به نظر می‌رسد اگرچه ممکن است از نظر کمی نوساناتی در تعداد عناوین منتشر شده وجود داشته باشد، ولی از نظر کیفی و تنوع موضوعی شاهد رشد قابل توجهی بوده‌ایم. همچنین تغییر محتوایی از کشاورزی سنتی به سمت مباحث نوینی مانند کشاورزی احیاکننده و آینده‌نگری در کشاورزی مشهود است.
به گزارش ناهید حسینی خبرنگار داوان نیوز، کشاورزی به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد و امنیت غذایی ایران همواره مورد توجه بوده است. انتشار کتاب‌های تخصصی در این حوزه نشان‌دهنده میزان توجه علمی و سرمایه‌گذاری آموزشی در بخش کشاورزی است. در این گزارش، با تحلیل منابع و شواهد موجود، به بررسی روند انتشار این کتاب‌ها در دهه گذشته پرداخته و عوامل مؤثر بر این روند را تحلیل می‌کنیم.
تحلیل کمی انتشار کتاب‌های کشاورزی
آمار و ارقام انتشار
بر اساس اطلاعات به دست آمده، انتشارات دانشگاه تهران به عنوان یکی از ناشران پیشرو در حوزه کشاورزی، به طور میانگین روزانه بیش از یک کتاب منتشر می کند که تعداد قابل توجهی از این کتاب‌ها در حوزه کشاورزی هستند . همچنین، با مشاهده فهرست کتاب‌های دست دوم کشاورزی که در سایت‌های فروش موجود است، می‌توان دریافت که تنوع موضوعی قابل توجهی در این حوزه وجود دارد که نشان از تداوم انتشار کتاب در این بخش دارد .
روند موضوعی و محتوایی
طی دهه گذشته، به نظر می‌رسد انتشار کتاب‌ها از حالت سنتی و صرفاً آموزشی به سمت مباحث تخصصی و نوآورانه حرکت کرده است. عناوینی مانند “کشاورزی در جهان به سوی ۲۰۵۰-۲۰۳۰” نشان‌دهنده توجه به آینده‌نگری و پیش‌بینی‌های توسعه کشاورزی است . همچنین، موضوعات جدیدی مانند کشاورزی احیاکننده که بر سلامت خاک، تنوع زیستی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تمرکز دارد، به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است .
تحلیل کیفی انتشار کتاب‌های کشاورزی
تنوع و تخصصی شدن موضوعات
مشاهده فهرست کتاب‌های منتشر شده نشان می‌دهد که کتاب‌ها از نظر موضوعی بسیار متنوع و تخصصی شده‌اند. برای مثال، کتاب‌هایی با عناوین “آبخیزداری مشارکتی”، “زراعت گیاهان صنعتی”، “غلات سردسیری” و “فیزیولوژی بذر” نشان‌دهنده تمرکز بر موضوعات خاص و کاربردی در کشاورزی نوین است .
توجه به پایداری و محیط زیست
یکی از محورهای اصلی در کتاب‌های جدید کشاورزی، توجه به پایداری منابع طبیعی و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی است. همان طور که در منابع اشاره شده، سیستم‌های غذایی می‌توانند تا ۳۷ درصد از کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را میسر کنند که این امر نیازمند آموزش و ترویج روش‌های نوین است .
عوامل مؤثر بر روند انتشار کتاب‌های کشاورزی
تحولات علمی و فناوری
پیشرفت‌های علمی در حوزه کشاورزی و فناوری‌های مرتبط، موجب شده است تا کتاب‌ها به روزتر و کاربردی‌تر شوند. برای مثال، کتاب‌هایی در زمینه “شبیه سازی حرکت آب و املاح در خاک” یا “کاربرد نرم افزار SAS در تجزیه های آماری” نشان از توجه به ابزارهای نوین در آموزش کشاورزی دارند .
نقش ناشران تخصصی
ناشران بزرگی مانند انتشارات دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی نقش مهمی در انتشار کتاب‌های تخصصی کشاورزی داشته‌اند. همچنین، ناشران خصوصی نیز با انتشار کتاب‌های کاربردی، سعی در پوشش نیازهای بازار دارند .
مقایسه با متون کهن کشاورزی
بی‌مهری به متون کهن
جالب این که در مقابل انتشار کتاب‌های جدید، متون کهن کشاورزی ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. به گفته زنده یاد ایرج افشار، تعداد متون کهن کشاورزی ایران از انگشت‌های یک دست تجاوز نمی‌کند و حتی در دانشکده‌های کشاورزی نیز مجموعه‌ای از این متون جمع‌آوری نشده است . این امر نشان‌دهنده شکاف بین پیشینه تاریخی کشاورزی ایران و آموزش‌های نوین است.
***
به گزارش خبرنگار ما، با تحلیل منابع و شواهد موجود، می‌توان گفت اگرچه ممکن است تعداد عناوین کتاب‌های کشاورزی در دهه گذشته رشد انفجاری نداشته باشد، ولی از نظر تنوع موضوعی، تخصصی شدن و کیفیت محتوا شاهد پیشرفت قابل توجهی بوده‌ایم. همچنین، توجه به مباحث نوینی مانند کشاورزی احیاکننده و پایداری محیط زیست، از ویژگی‌های بارز کتاب‌های منتشر شده در این حوزه است. با این حال، غفلت از متون کهن کشاورزی ایران می‌تواند به عنوان یک نقطه ضعف در این روند در نظر گرفته شود.
پیشنهادات
1. توجه به متون کهن: پیشنهاد می‌شود محققان و ناشران، بیشتر به متون کهن کشاورزی ایران پرداخته و از دانش نهفته در آن‌ها برای غنی‌سازی آموزش‌های نوین بهره ببرند.
2. افزایش حمایت از ناشران: دولت و نهادهای مربوطه می‌توانند با حمایت مالی از ناشران تخصصی، در انتشار کتاب‌های کاربردی و مقرون به صرفه کمک کنند.
3. تمرکز بر آموزش کشاورزی پایدار: با توجه به چالش‌های تغییرات اقلیمی، انتشار کتاب‌هایی با موضوع کشاورزی پایدار و احیاکننده باید در اولویت قرار گیرد.