پیشگیری یا واکنش؟ بررسی راهبرد دووجهی حفظ نباتات
پایگاه خبری داوان نیوز: سازمان حفظ نباتات ایران به عنوان سپر دفاعی کشاورزی، نقش حیاتی در حفظ امنیت غذایی و سلامت محصولات کشاورزی ایفا میکند. این مقاله به بررسی سیاستگذاری های دوگانه این سازمان در مسیرهای پیشگیرانه و واکنشی میپردازد و عملکرد آن را در راستای وظایف محوری تحلیل میکند. با استفاده از داده های مستند و ارزیابی های کارشناسی، نقاط قوت و چالشهای پیش روی این سازمان تبیین شده است.
به گزارش ناهید حسینی، خبرنگار داوان نیوز؛ سازمان حفظ نباتات بر اساس قانون مصوب ۱۳۴۶ تأسیس شده و مأموریت اصلی آن حفاظت از منابع گیاهی کشور در برابر آفات و بیماریهای بومی و غیربومی است. این سازمان با به کارگیری راهبردهای دوگانه پیشگیرانه و واکنشی، در صدد کم کردن خسارات ناشی از عوامل آسیب رسان به کشاورزی است. اهمیت این مأموریت در چارچوب امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی قرار میگیرد.
بخش اول: سیاستگذاری پیشگیرانه
۱-۱- پایش و مراقبت فعال
سازمان حفظ نباتات با ایجاد شبکه های مراقبت و پیش آگاهی، به صورت مستمر وضعیت مزارع و باغات را تحت نظر دارد. این شبکه‌ها با ردیابی و مونیتورینگ عوامل خسارتزا، امکان شناسایی به موقع تهدیدات را فراهم میکنند. توسعه ایستگاه های پیش آگاهی نوین از ۱۰ به ۱۶ ایستگاه (رشد ۶۰ درصدی) نشاندهنده توجه به این حوزه است.
۱-۲- قرنطینه نباتی و مرزبانی زیستی
بازرسی محموله های وارداتی و صادراتی در پست های قرنطینه مرزی از جمله سیاستهای کلیدی پیشگیرانه است. سال گذشته بیش از ۲۵ میلیون تن محموله گیاهی در مبادی ورودی کشور بازرسی شد و از ورود آفات قرنطینه ای جلوگیری به عمل آمد. البته نبود این پستها در چارت تشکیلاتی سازمان، یکی از چالشهای ساختاری مهم است.
۱-۳- دیپلماسی غذایی و همکاریهای بین المللی
انعقاد ۲۴ موافقتنامه و ۲۲ یادداشت تفاهم با سایر کشورها، تدوین پروتکل های صادراتی (مانند پروتکل صادرات سیب به فیلیپین و کیوی به هند و چین)، از جمله اقدامات پیشگیرانه برای تسهیل تجارت امن و جلوگیری از برگشت محموله ها است.
۱-۴- آموزش و ترویج
برگزاری دوره های آموزشی برای کشاورزان و بهره برداران، ارتقای فرهنگ پیشگیری و استفاده از روش های کم خطر است.
بخش دوم: سیاستگذاری واکنشی
۲-۱- مدیریت مبارزه با آفات
سازمان در مواجهه با طغیان آفات، از بسته های راهبردی عملیاتی استفاده میکند. به عنوان مثال، در سال گذشته در سطح سه میلیون و ۱۷۰ هزار هکتار عملیات مبارزه با آفت سن گندم انجام شد و تنها ۱۰۲ هزار تن از ۱۲ میلیون تن گندم خریداری شده دچار سنزدگی شد که نشاندهنده عملکرد مؤثر در کنترل آفات است.
۲-۲- ساماندهی سموم و آفتکشها
حذف تدریجی سموم پرخطر و جایگزینی آنها با سموم کم خطر و اختصاصی، از جمله سیاستهای واکنشی سازمان است. در این راستا، حذف سموم پرخطر از ۴ قلم به ۱۹ قلم افزایش یافته و ثبت آفت‌کش‌های کمخطر با رشد ۲۴ درصدی مواجه شده است. همچنین، ۱۶۸ قلم سم به دلیل مخاطرات بهداشتی و زیست محیطی از فهرست سموم مجاز حذف شدهاند.
۲-۳- توسعه روشهای غیرشیمیایی
افزایش سطح مبارزه بیولوژیک و غیرشیمیایی از یکمیلیون و ۹۵۰ هزار هکتار به بیش از دو میلیون و ۳۲۰ هزار هکتار (رشد ۱۹ درصدی)، نشاندهنده عزم سازمان برای کاهش وابستگی به سموم شیمیایی است.
۲-۴- استفاده از فناوری و نوآوری
راهاندازی سامانه الکترونیکی صدور نسخه گیاهپزشکی و توسعه سامانه های مانیتورینگ، از جمله اقدامات واکنشی هوشمندانه برای بهبود کارایی و کاهش خطای انسانی است.
بخش سوم: ارزیابی عملکرد و چالشها
۳-۱- دستاوردهای کلیدی
– پیشگیری از ورود و گسترش آفات قرنطینه ای مانند کرم برگخوار پاییزه
– کاهش محسوس خسارت آفات کلیدی مانند سن گندم (کمتر از ۱ درصد کل خرید گندم)
– توسعه همکاریهای بین المللی و تسهیل تجارت محصولات کشاورزی
۳-۲- چالشهای بین المللی
– لزوم انطباق با تعهدات بین المللی (مانند کنوانسیون بینالمللی حفظ نباتات)
– ریسک لغو گواهی های بهداشت گیاهی و توقف صادرات در صورت عدم رعایت استانداردها
۳-۳- تهدیدات امنیت زیستی
ورود آفات غیربومی خطرناک مانند مگس میوه مدیترانه ای و گرینینگ مرکبات به دلیل ضعف در سیستم نظارتی، خسارات جبران ناپذیری به کشاورزی کشور وارد کرده است.
بخش چهارم: جمع بندی و توصیه ها
۴-۱- جمع بندی
سازمان حفظ نباتات ایران با وجود دستاوردهای قابل توجه در زمینه کنترل آفات و حذف سموم پرخطر، با چالشهای ساختاری عمیقی روبرو است. این چالشها ناشی از نارسایی های قانونی و تشکیلاتی است و میتواند امنیت غذایی کشور را با مخاطره مواجه سازد.
۴-۲- توصیه های سیاستی
– اصلاح قوانین موجود: تجدید نظر در ماده یک قانون حفظ نباتات برای اعطای استقلال بیشتر به سازمان
– بازنگری چارت تشکیلاتی: لحاظ پستهای قرنطینه مرزی و مدیریتهای استانی در تشکیلات سازمان
– تقویت همکاریهای بین بخشی: هماهنگی بیشتر با گمرک، نیروی انتظامی و سایر نهادهای مرتبط
– افزایش بودجه و منابع: اختصاص منابع مالی کافی برای توسعه روشهای غیرشیمیایی و بیولوژیک
– بهبود نظام گزارشدهی: ایجاد سامانه یکپارچه پایش و گزارشدهی عملکرد استانها
۴-۳- چشم انداز آینده
تقویت سازمان حفظ نباتات به عنوان نگهبان امنیت غذایی، مستلزم عزم ملی و توجه جدی مسئولان است. اجرای سیاستهای پیشگیرانه و واکنشی کارآمد، نه تنها از خسارات اقتصادی میکاهد، بلکه اعتبار تجاری ایران در بازارهای جهانی را نیز ارتقا خواهد داد.