رکود تورمی: سقوط تولید در سایه صعود قیمت کود

پایگاه خبری داوان نیوز: براساس اخبار و گزارشهای منتشرشده، افزایش قیمت و کمبود کود در ایران، در کنار آشفتگی در بازارهای جهانی، یک تهدید جدی برای امنیت غذایی و معیشت کشاورزان ایجاد کرده است.

به گزارش داوان نیوز، بخش کشاورزی، محور اصلی امنیت غذایی هر کشوری محسوب میشود. در ایران، این بخش همزمان با دو چالش بزرگ داخلی و بین‌المللی مواجه شده است: از یک سو، افزایش نجومی قیمت کودهای شیمیایی و کمبود عرضه آن، تولید داخلی را با رکود توأم با تورم شدید (رکود تورمی) روبرو کرده و از سوی دیگر، تحولات بازار جهانی و سیاستهای تجاری جدید، هزینه های واردات و تولید را افزایش داده است.

این گزارش به تحلیل ریشه های این بحران، پیامدهای آن و همچنین نگاهی به تحولات بین‌المللی مؤثر بر بازار کود میپردازد.

تحلیل وضعیت داخلی: رکود تورمی و کاهش تولید
بازار کود در ایران با یک چالش چندبعدی مواجه است که هم عرضه و هم قیمتها را تحت تأثیر قرار داده و به کاهش رشد اقتصادی بخش کشاورزی منجر شده است. مهمترین جنبههای این بحران داخلی عبارتند از:

– افزایش شدید و بی‌سابقه قیمت‌ها: قیمت کودهای شیمیایی در سال ۱۴۰۴ افزایشی انفجاری را تجربه کرده است. به گونهای که قیمت یک کیسه ۵۰ کیلوگرمی کود دولتی از ۳۹۵ هزار تومان به ۶۸۷ هزار تومان رسیده و در بازار آزاد حتی از مرز یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان نیز عبور کرده است. این به معنای افزایش بیش از دو برابری قیمت در بازه زمانی کوتاه است .

– کمبود مواد اولیه و تهدید تعطیلی تولید: بر اساس هشدار انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی ایران، عدم تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه مورد نیاز این صنعت در طول ۱۷ ماه گذشته، تولید داخلی کود را تا مرز تعطیلی پیش برده است. حتی تخصیص ارز ترجیحی نیز کمتر از ۱۰ درصد نیاز واقعی این صنعت بوده است . این کمبود، زنجیره تولید کود و در نتیجه، تأمین نهاده مورد نیاز کشاورزان در آستانه سال زراعی جدید را با مخاطره جدی مواجه کرده است.

– عوامل ساختاری گرانی: دو عامل اصلی در پشت این جهش قیمت وجود دارد:
– افزایش نرخ خوراک گاز واحدهای پتروشیمی از ۵,۹۰۰ تومان به ۱۲,۹۰۰ تومان برای هر مترمکعب که هزینه تولید را به شدت افزایش داده است .
– افزایش نرخ تسعیر ارز در بودجه ۱۴۰۴ و «دلاریسازی قیمت‌گذاری» در بورس کالا. بر این اساس، حتی مواد اولیه داخلی با فرمول «قیمت جهانی × نرخ ارز رسمی» قیمتگذاری میشوند و در نتیجه، فشار هزینه تولید به طور مستقیم به کشاورز منتقل میشود .

– پیامدهای کشاورزی و تهدید امنیت غذایی: این افزایش قیمت، توجیه اقتصادی فعالیتهای کشاورزی را از بین برده است. کشاورزان هشدار میدهند که عدم استفاده از کود به دلیل گرانی، میتواند منجر به کاهش محسوس برداشت محصول، در برخی موارد تا نصف، شود . این امر نه تنها خسارت مالی به کشاورزان وارد میکند، بلکه امنیت غذایی کشور را به عنوان خط قرمز ملی به خطر میاندازد . گزارشهای بینالمللی نیز از کاهش تولید غلات در ایران حکایت دارد. به عنوان مثال، وزارت کشاورزی آمریکا (USDA) تولید گندم ایران در سال زراعی جاری را ۱۳.۵ میلیون تن اعلام کرده که نسبت به سال قبل ۲.۵ میلیون تن کاهش داشته و منجر به کسری ۳.۴۵ میلیون تنی شده است .

 تحلیل بازار بین‌المللی: آشفتگی و افزایش هزینه@ها
در سطح جهان، اگرچه دادهها از یک “رکود” به معنای کاهش تقاضا حکایت ندارند، اما عوامل متعددی بازار را با آشفتگی و افزایش بیثباتی قیمتها مواجه کرده است:

– افزایش قیمت جهانی اوره: قیمت جهانی این کود مهم در سپتامبر ۲۰۲۵ به ۳۹۴ دلار بر تن رسید که نسبت به روز قبل از آن ۰.۳۸٪ افزایش و در مقایسه با یک سال قبل ۲۵.۶۸٪ رشد را نشان میدهد. اگرچه این قیمت ازبالاترین تاریخ خود در آوریل ۲۰۲۲ (۱۰۵۰ دلار) فاصله زیادی دارد، اما پیش بینی میشود روند افزایشی ادامه دار باشد و قیمت در ۱۲ ماه آینده به ۴۴۱.۸۵ دلار برسد .

– سیاستهای تجاری و استانداردهای جدید: سیاستهای تجاری کشورهای بزرگ بر بازار جهانی کود تأثیر میگذارد. از سوی دیگر، اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۵ میلادی، سیاستهای سخت‌گیرانانه‌تری برای واردات محصولات کشاورزی اعمال خواهد کرد و طبق گزارشها، خرید محصولات کشت شده با کود و سموم شیمیایی متعارف را متوقف میکند . این امر میتواند انگیبهای برای حرکت به سوم کودهای زیستی و استانداردهای بالاتر باشد، اما در کوتاه‌مدت بر پیچیدگیهای بازار میافزاید.

– وابستگی و آسیب‌پذیری زنجیره تأمین: تولید کود در جهان در انحصار چند کشور محدود است. برای مثال، چین سهم عمدهای در تولید جهانی دارد. این تمرکز جغرافیایی، بازار جهانی را در برابر شوکهای سیاسی، تجاری و ژئوپلیتیک بسیار آسیبپذیر میکند. هرگونه تغییر در سیاستهای صادراتی این کشورها میتواند بلافاصله کل زنجیره تأمین را در سایر نقاط جهان با آشفتگی مواجه سازد.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وضعیت کنونی بازار کود در ایران و جهان، در آستانه یک بحران ساختیافته قرار دارد که در صورت بی‌توجهی، تبعات گستردهای برای معیشت کشاورزان و امنیت غذایی خواهد داشت.

– در ایران: بازار کود با یک رکود تورمی مواجه شده است. افزایش نجومی قیمتها همراه با کاهش عرضه و کمبود مواد اولیه، هزینه‌های تولید کشاورزان را به شدت افزایش داده و رشد این بخش را منفی کرده است. تصمیمات سیاستی داخلی از جمله هدفمندی یارانه@ها، افزایش نرخ ارز رسمی و قیمت خوراک گاز، بدون در نظر گرفتن تمهیدات حمایتی از کشاورزان، این بحران را تشدید کرده است.
– در جهان: بازار کود در وضعیت آشفتگی و افزایش قیمت به سر میبرد. اگرچه تقاضا برای غذا و در نتیجه کود پایدار است، اما عوامل سیاسی و تجاری، بیش از کاهش تقاضا، باعث بیثباتی و ایجاد فشار بر کشاورزان و در نهایت، تهدید امنیت غذایی شده است.

راه برونرفت از این بحران در گرو مدیریت هوشمند و سیاستگذاری یکپارچه است. در سطح داخلی، بازنگری در سیاستهای قیمت@گذاری نهاده‌ها، شفافیت در تخصیص ارز به واردات مواد اولیه ضروری، و حمایت هدفمند از کشاورزان برای عبور از این شوک قیمتی اجتنابناپذیر به نظر میرسد. در سطح کلان، حرکت به سمت کشاورزی پایدار، افزایش بهرهوری آب و خاک، و کاهش وابستگی به کودهای شیمیایی از طریق توسعه کودهای زیستی و ارگانیک میتواند ایران را در بلندمدت از نوسانات بازار جهانی مصون نگه دارد.