پازل برنج ایران؛ از پیش‌بینی تا واقعیت بازار
پایگاه خبری داوان نیوز: برنج به عنوان یکی از کالاهای اساسی و پرمصرف در سبد غذایی خانوارهای ایرانی، همواره از جایگاه ویژه‌ای در حوزه امنیت غذایی و اقتصاد کشاورزی کشور برخوردار بوده است. با توجه به محدودیت شدید منابع آبی و چالش‌های پیش روی تولید این محصول، بررسی جامع وضعیت کشت، تولید، بازار و واردات برنج از منظر کارشناسان رسمی ضروری به نظر می‌رسد.
این گزارش ، با استناد به اظهارات مجید آنجفی، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، به تحلیل همه‌جانبه وضعیت برنج کشور در سال گذشته و سال جاری می‌پردازیم و چشم‌انداز پیش رو را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
به گزارش جواد احمدی، خبرنگار داوان نیوز؛ بر اساس اعلام معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت کنونی برنج در کشور حدود ۶۷۰ هزار هکتار است که با توجه به محدودیت شدید منابع آبی، میزان تولید برنج در سال جاری حدود ۱.۸ تا ۲ میلیون تن برآورد می‌شود . این میزان یک پیش‌بینی اولیه است و در صورت شرایط مناسب تأمین آب و کشت دوم، این مقدار متناسب با سطح کشت، افزایش خواهد یافت .
در مقایسه با سال گذشته، گزارش‌های دیگر حاکی از آن است که سطح زیر کشت برنج به ۷۵۰ هزار هکتار رسیده که از این مقدار، ۶۵۰ هزار هکتار به ارقام محلی و ۱۰۰ هزار هکتار به ارقام پرمحصول اختصاص دارد . بر اساس این گزارش، پیش‌بینی می‌شود حدود ۴,۴۰۰ تن شلتوک تولید شود که از این میزان، ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن برنج سفید به دست می‌آید .
چالش‌های پیش روی تولید
محدودیت منابع آبی مهم‌ترین عاملی است که تولید برنج در ایران را با چالش مواجه کرده است. آنجفی در این زمینه تأکید کرده که بر خلاف تصور عمومی که مصرف ۹۰ درصد آب را به حوزه کشاورزی نسبت می‌دهند، حداکثر ۵۰ درصد از منابع آبی در دسترس، در بخش کشاورزی مصرف می‌شود . با وجود اینکه میزان آب در اختیار بخش کشاورزی در برنامه هفتم، ۷۰ میلیارد مترمکعب تعیین شده، در سال زراعی جاری حدود ۴۳ میلیارد مترمکعب آب به این بخش اختصاص یافت .
راهبردهای وزارت جهاد کشاورزی
معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، راهبردهای اصلی این معاونت برای تأمین و پایداری امنیت غذایی را به شرح زیر عنوان کرده است:
– توسعه کشت محصولات کم‌آب‌بر
– تولید محصولات اساسی و استراتژیک با استفاده از کمترین میزان آب
– گسترش دیمزارها
– انتقال کشت محصولات کشاورزی به اراضی دیم
– خشکه‌کاری برنج
– کشت گیاهان دارویی
وضعیت بازار و واردات برنج
مصرف و نیاز داخلی
بر اساس آمارها، مصرف سرانه برنج در ایران بین ۳۳ تا ۴۰ کیلوگرم در نوسان است . با توجه به میزان تولید داخل، سالانه نیاز به واردات بین ۱ تا ۱.۵ میلیون تن برنج وجود دارد . بیش از ۴۰ درصد مصرف سالیانه برنج در ایران از طریق واردات تأمین می‌شود .
وضعیت واردات
واردات برنج در ایران به صورت کاملاً آزاد انجام نمی‌شود و دارای محدودیت‌های فصلی مشخصی است. در فصل برداشت برنج داخلی که معمولاً از مرداد تا مهرماه ادامه دارد، دولت برای حمایت از کشاورزان و جلوگیری از افت قیمت، واردات برنج را موقتاً ممنوع یا محدود اعلام می‌کند .
بر اساس تازه‌ترین آمار گمرک ایران، در سهماهه نخست سال ۱۴۰۴ میزان واردات برنج به ۱۱۲ هزار تن با ارزش تقریبی ۱۳۶ میلیون دلار رسیده که نشان‌دهنده کاهش نزدیک به ۲۳ درصدی از نظر وزنی و ۱۸ درصدی از نظر ارزش دلاری نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۳ است . این روند کاهشی در ادامه افت چشمگیر واردات در سال گذشته (۱۴۰۳) رخ داده که در آن، واردات برنج نسبت به سال ۱۴۰۲، ۴۳ درصد کاهش یافته است .
قیمت برنج در بازار
قیمت برنج در بازار ایران در سال‌های اخیر نوسانات قابل توجهی داشته است. قیمت برنج وارداتی در بازار مصرف‌کننده طی سال ۱۴۰۴ با افزایش قابل توجهی مواجه شده است به طوری که میانگین قیمت هر کیلو برنج پاکستانی به حدود ۹۸ هزار تومان رسیده، در حالی که همین محصول در سال گذشته حدود ۶۹ هزار تومان عرضه می‌شد .
در بازار داخلی نیز شاهد افزایش قیمت‌ها بوده‌ایم. در اواخر اردیبهشت امسال، برنج طارم به هر کیلوگرم ۲۰۰ هزار تومان رسید . این در حالی است که در سهماهه پایانی سال ۱۴۰۱، بازار برنج با انواع محصولات داخلی از هر کیلوگرم ۵۵ تا ۱۱۸ هزار تومان و خارجی حداقل ۳۰ هزار تومان ثبات نسبی داشت .
تحلیل چشم‌انداز آتی
سیاست‌های کلان وزارت جهاد کشاورزی
آنجفی از طراحی ساختار جدیدی برای پیشبرد سیاست‌های الگوی کشت با همکاری سایر وزارتخانه‌ها خبر داده است. بر این اساس، اولین نشست کارگروه ملی الگوی کشت به ریاست وزیر جهاد کشاورزی برگزار خواهد شد. در استان‌ها نیز ستاد الگوی کشت با ریاست استانداران و دبیری روسای سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها تشکیل می‌شود تا موضوع تغییر و اصلاح الگوی کشت را در استان‌ها راهبری کنند .
چالش کشت دوم برنج
یکی از چالش‌های جدی در تولید برنج، مسئله کشت دوم در استان‌های شمالی است. کارشناسان هشدار می‌دهند که تداوم کشت دوم برنج در شرایط کاهش بارش و افزایش دما، همزمان چند مأموریت مخرب را پیش می‌برد: تخلیه شتابزده سفره‌های زیرزمینی، تشدید پیشروی آبی شور و افزایش ریسک فرونشست، تشدید آلودگی‌های شیمیایی در اکوسیستم‌های آبی و در نهایت تضعیف معیشت کشاورزان و امنیت غذایی منطقه .
راهکارهای پیشنهادی
برای مدیریت پایدار تولید و مصرف برنج در ایران، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
1. اجرای کامل الگوی کشت با هماهنگی تمام دستگاه‌های مرتبط
2. توسعه کشت محصولات کم‌آب‌بر به عنوان جایگزین برنج
3. کاهش ضایعات برنج از مزرعه تا سفره
4. مدیریت منطقی واردات با در نظر گرفتن منافع تولیدکننده و مصرف‌کننده
5. ارتقای بهره‌وری آب در کشاورزی از طریق روش‌های نوین آبیاری
6. آموزش و ترویج شیوه‌های صحیح مصرف نهاده‌های کشاورزی
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وضعیت تولید و بازار برنج در ایران در سال جاری با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبرو است. از یک سو، محدودیت شدید منابع آبی و کاهش واردات، فشار بر بازار این کالای اساسی را افزایش داده و از سوی دیگر، سیاست‌های جدید وزارت جهاد کشاورزی در جهت توسعه کشت در دیمزارها و اصلاح الگوی کشت، می‌تواند در بلندمدت به پایداری تولید و امنیت غذایی بینجامد.
با توجه به پیش‌بینی تولید ۱.۸ تا ۲ میلیون تنی برنج در سال جاری و نیاز سالانه حدود ۱ تا ۱.۵ میلیون تنی به واردات، به نظر می‌رسد مدیریت هوشمندانه واردات و تنظیم دقیق بازار در ماه‌های پیش رو ضروری باشد. همچنین، هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف اجرایی و همراه کردن کشاورزان با سیاست‌های جدید الگوی کشت، از دیگر عوامل کلیدی در موفقیت برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی خواهد بود.
امید است با اجرای کامل سیاست‌های اعلام شده توسط معاونت امور زراعت و همکاری تمامی ذینفعان، شاهد تثبیت تولید و قیمت برنج در کشور باشیم تا این کالای اساسی به صورت پایدار در سبد غذایی خانوارهای ایرانی قرار گیرد.