از مدیریت سنتی تا هوشمند؛ دگردیسی پارک‌های جنگلی ایران
پایگاه خبری داوان نیوز: مدیریت هوشمند پارک‌های جنگلی، فراتر از حفاظت سنتی، بر پایه نگاهی مهندسی‌شده و مبتنی بر هویت بومی در حال شکل‌گیری است. رویکردی که رسول‌علی اشرفی‌پور، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی، آن را راهبردی کلان برای تلفیق «خدمات اکوسیستمی» با «اقتصاد پایدار» و «صیانت از میراث فرهنگی» می‌داند.
به گزارش محسن شکربیگی، خبرنگار داوان نیوز؛ بر اساس آخرین سخنان معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مدیریت پارک‌های جنگلی نیازمند نگاهی هوشمندانه، مهندسی‌شده و مبتنی بر اصول بوم‌شناختی و فرهنگی است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این رویکرد و همچنین نمونه‌ای عینی از اجرای آن می‌پردازد.
به گفته رسول‌علی اشرفی‌پور، طراحی پارک‌های جنگلی باید بازتاب‌دهنده هویت بومی و سیمای سرزمین باشد . این دیدگاه فراتر از حفاظت صرف طبیعت، بر حفظ “آثار انسانی و نشانه‌های فرهنگی” هر منطقه تأکید دارد . مولفه‌های کلیدی این رویکرد عبارتند از:
– بنیان‌های طبیعی و میراث فرهنگی: توجه به معماری سنتی، بناهای تاریخی و حتی اسطوره‌های rooted در ادبیات محلی که هویت منطقه را شکل می‌دهند.
– تنوع زیستی و خدمات اکولوژیک: حفاظت از تنوع زیستی و تضمین استمرار خدمات اکوسیستمی باید به عنوان یک هدف بلندمدت در نظر گرفته شود .
– نگاه مهندسی و چندوجهی: تدوین طرح‌ها باید ابعاد اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و محیط زیستی را به طور همزمان پوشش دهد .
مدیریت هوشمند: از نظریه تا عمل
اشرفی‌پور مدیریت پارک‌های جنگلی را فرآیندی “پیچیده، دقیق و تخصصی” می‌داند که نیازمند استفاده از دانش روز، فناوری‌های نوین و تجارب جهانی است . برای تحقق این امر، موارد زیر ضروری است:
– پیوست فرهنگی و زیستمحیطی: هر طرح پارک جنگلی باید دارای پیوست فرهنگی و زیستمحیطی باشد. این پیوست‌ها نه تنها از حفاظت پشتیبانی می‌کنند، بلکه می‌توانند در توسعه اقتصادی مناطق نیز مؤثر باشند .
– خودگردانی و استانداردسازی: طرح‌های پارک جنگلی باید توان خودگردانی داشته باشند و مجریان ملزم به رعایت آیین‌نامه‌های استانداردسازی و قیمت‌گذاری هستند .
– توسعه پایدار و بازپروری: یکی از اولویت‌های اصلی، توجه همزمان به بازآفرینی پوشش گیاهی و طراحی ساختارهای رفاهی است تا هم طبیعت حفظ شود و هم امکان بهره‌برداری پایدار فراهم گردد .
مطالعه موردی: پارک جنگلی هزارپله
تجربه پارک جنگلی هزارپله نمونه‌ای عینی از به کارگیری مدیریت هوشمند و فناوری‌های نوین است :
– بازنگری و تدوین اسناد طرح: بازبینی کتابچه طرح اولیه و تهیه “کتابچه متمم توسعه پارک” به عنوان سندی تکمیلی، مسیر پیشروی مدیریت پارک را دقیق‌تر و عملیاتی‌تر کرد .
– طراحی سایت‌پلان بر اساس الزامات بوم‌شناختی: جانمایی زیرساخت‌ها در “زون ۳” با رعایت اصول زیستمحیطی و با هدف افزایش درآمد بدون آسیب به طبیعت انجام شد. بازطراحی “زون ۲” نیز برای مدیریت ترافیک گردشگران و محدود کردن دسترسی وسایل نقلیه به بخش‌های حساس پارک صورت گرفت .
– استقرار فناوری اطلاعات و نرم‌افزارهای مدیریتی: راه‌اندازی نرم‌افزار جامع مدیریت مقصد (GRM) با شعار “میهمان بی‌واسطه حبیب خداست”، تحولی در صنعت گردشگری این پارک ایجاد کرد. این نرم‌افزار امکاناتی از جمله معرفی پارک، رزرو خدمات و اقامتگاه‌ها و مدیریت پرداخت‌ها را فراهم می‌کند .
– تولید محتوای فاخر و بهینه‌سازی مدیریت پسماند: برداشت تصاویر هوایی از زیبایی‌های فصلی پارک برای ایجاد یک بایگانی تصویری دقیق و تولید محتوا، و همچنین بهینه‌سازی سیستم مدیریت پسماند با نصب سطل‌های سه‌گانه و ایجاد انبار دپوی زباله از دیگر اقدامات صورت گرفته است .
چالش‌ها و بسترهای کلان
مدیریت پارک‌های جنگلی در ایران با چالش‌ها و محدودیت‌های بزرگی نیز روبرو است که توجه به آن‌ها برای موفقیت هر طرحی ضروری است:
– پوشش جنگلی پایین: میزان پوشش جنگلی در ایران حدود ۱۶۰۰ مترمربع به ازای هر نفر است که نسبت به میانگین جهانی بسیار پایین‌تر است و ضرورت حفاظت و احیا را دوچندان می‌کند .
– کمبود نیروی انسانی: سرپرست سازمان منابع طبیعی، کمبود نیروی انسانی را مهم‌ترین مشکل این سازمان در بخش حفاظت از عرصه‌های طبیعی عنوان کرده است .
– لزوم مدیریت یکپارچه و تفکیک‌شده: اولویت‌بندی برای حفاظت از رویشگاه‌های مختلفی مانند هیرکانی، زاگرس و ارسباران ضروری است، اما این امر نباید ما را از مدیریت جنگل‌های دیگر مناطق غافل کند. برای مدیریت هرکدام از این رویشگاه‌ها، باید طرح و برنامه مشخص و جداگانه‌ای داشت .
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، رویکرد مدیریت هوشمند و مهندسی‌شده برای پارک‌های جنگلی، که به طور مشخص توسط مقاماتی مانند اشرفی‌پور مطرح و در نمونه‌هایی مانند پارک هزارپله در حال اجراست، ترکیبی از حفظ اصالت طبیعی و فرهنگی، به کارگیری فناوری‌های نوین و نگاهی اقتصادی و خودگردان است. موفقیت این مدل در گرو عزم ملی، تخصیص منابع کافی، جلب مشارکت مردمی و تقویت نهادهای تسهیل‌گر مانند انجمن‌های صنفی است تا این سرمایه‌های طبیعی به میراثی پویا و پایدار برای نسل‌های آینده تبدیل شوند.