صنایع تبدیلی آذربایجان شرقی؛ دستاوردهای درخشان، چالش‌های پایدار
پایگاه خبری داوان نیوز: صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی به عنوان حلقه ارتباطی حیاتی بین تولید کشاورزی و بازار مصرف، نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش ارزش افزوده محصولات، کاهش ضایعات کشاورزی و تأمین امنیت غذایی ایفا می‌کنند. استان آذربایجان شرقی با برخورداری از ظرفیت‌های گسترده کشاورزی، در سال‌های اخیر گام‌های بلندی در توسعه این صنایع برداشته است. این گزارش به تحلیل عملکرد سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی در زمینه صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌پردازد و با استناد به سخنان مقامات مسئول، به ویژه شهرام شفیعی، چشم‌انداز آتی این صنایع را ترسیم می‌کند.
ناظم رامتین/ خبرنگار داوان نیوز؛ توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی می‌تواند نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی، اشتغال‌زایی، توزیع بهتر درآمد، کاهش مهاجرت‌های روستایی و ایجاد توازن بین جوامع شهری و روستایی ایفا کند . در استان آذربایجان شرقی، این صنایع به عنوان راهبردی برای نجات کشاورزی از خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده بالا معرفی شده‌اند .
عملکرد سازمان جهاد کشاورزی در توسعه صنایع تبدیلی
ظرفیت‌های موجود و دستاوردها
سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با برنامه‌ریزی منسجم، موفق به ایجاد و توسعه زیرساخت‌های گسترده‌ای در حوزه صنایع تبدیلی شده است:
– تعداد واحدهای فعال: هم اکنون ۷۸۰ واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی در سطح استان فعالیت می‌کنند که از این نظر، آذربایجان شرقی رتبه سوم کشور را به خود اختصاص داده است . براساس برخی گزارش‌های دیگر، این عدد به حدود ۸۰۰ واحد می‌رسد .
– ظرفیت فرآوری: این واحدها قادر به فرآوری حدود ۴ تا ۵/۵ میلیون تن محصول در سال هستند . این ظرفیت قابل توجه، امکان فرآوری، بسته‌بندی و نگهداری طیف وسیعی از محصولات کشاورزی استان را فراهم کرده است.
– دستاودهای ملی: استان آذربایجان شرقی در برخی حوزه‌های خاص تبدیل به قطب کشور شده است:
– رتبه اول بسته‌بندی عسل در کشور
– فرآوری تخم مرغ: از ۸ واحد فرآوری تخم مرغ در کشور، ۳ واحد در آذربایجان شرقی قرار دارد که محصولاتی مانند تخم مرغ مایع پاستوریزه و پودر تخم مرغ تولید می‌کنند
– فرآوری ۹۰ درصد نخودچی آجیلی دنیا در ممقان آذرشهر
– فرآوری و صادرات ۹۰ درصد کشمش استان‌های مختلف کشور
– بزرگترین صادرکننده خرمای کشور از طریق بسته‌بندی و فرآوری در مسیر ترانزیت
زیرساخت‌های پشتیبان
سازمان جهاد کشاورزی استان، توسعه زیرساخت‌های پشتیبانی کننده صنایع تبدیلی را در دستور کار قرار داده است:
– سردخانه‌ها: ظرفیت فعلی سردخانه‌های استان ۴۰۰ هزار تن است که با تکمیل واحدهای در حال احداث، به ۷۰۰ هزار تن خواهد رسید . در گزارش‌های دیگر به وجود ۱۵۰ سردخانه با ظرفیت نیم میلیون تن اشاره شده که زنجیره تولید محصولاتی مانند سیب را پس از برداشت کامل می‌کند .
– کشتارگاه‌ها: استان دارای ۵ واحد کشتارگاه دام سنگین و ۱۳ واحد کشتارگاه طیور و ماکیان است که نیاز استان‌های همجوار را نیز پوشش می‌دهد .
– تأسیسات فرآوری: استان دارای ۲۷ کارخانه تولید آرد با ظرفیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن و سیلوهای فعال با ظرفیت یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن غلات است.
به گزارش داوان نیوز، در همین خصوص شهرام شفیعی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، بیان نکات تحلیلی مهمی، چالش‌های پیشِروی صنایع تبدیلی استان را تشریح کرده است:
شفیعی به صراحت به فاصله مدیران جهاد کشاورزی از کشاورزان اشاره کرده و اعلام نموده است: مدیران جهاد کشاورزی استان در اتاق‌های شیشه‌ای خود نشسته‌اند و ارتباط زیادی با کشاورزان و نیازهای آنان ندارد . این اعتراف صادقانه نشان می‌دهد که یکی از مشکلات اصلی، عدم درک صحیح از شرایط واقعی کشاورزان است.
وی با اشاره به تعریف الگوی کشت برای تمام شهرستان‌ها، به این نکته مهم پرداخته که از سوی کشاورزان به دلایل اقتصادی و تأمین معیشت، اجرا نمی‌شود . این موضوع نشان می‌دهد برنامه‌ریزی‌های بالادستی بدون توجه به ملاحظات اقتصادی کشاورزان، با مشکل مواجه می‌شود.
شفیعی به وضعیت نامناسب برخی محصولات به ویژه سیب اشاره کرده و تأکید نموده است: بخش زیادی از محصولات کشاورزان به ویژه سیب به علت نبود صنایع تبدیلی در کنار جاده‌ها در حال نابودی است . این اظهارات حاکی از آن است که علیرغم آمار و ارقام قابل توجه در زمینه توسعه صنایع تبدیلی، شکاف بین عرضه و تقاضا در این حوزه همچنان وجود دارد.
چالش‌های پیشِروی صنایع تبدیلی استان
براساس مطالعات میدانی و گفت‌وگو با کارشناسان، صنایع تبدیلی و تکمیلی در آذربایجان شرقی با چالش‌های متعددی روبرو هستند:
چالش‌های مالی و اقتصادی
– کمبود سرمایه در گردش به عنوان اصلی‌ترین مشکل واحدهای فعال
– سرمایه گذاری کلان مورد نیاز برای ایجاد واحدهای جدید
– ناکافی بودن تسهیلات دولتی و بانکی برای پوشش نیازهای مالی
چالش‌های مدیریتی و نهادی
– همپوشانی و تداخل وظایف بین سازمان جهاد کشاورزی و سازمان صنعت، معدن و تجارت
– قوانین و مقررات دست و پاگیر
– ضعف در سیستم‌های مدیریتی و کارآفرینی
چالش‌های زیرساختی و فناوری
– عدم تناسب کافی بین ظرفیت‌های فرآوری و تولیدات کشاورزی
– ضعف در سیستم‌های حمل و نقل و نگهداری
– عدم توسعه کافی سردخانه‌ها در کنار واحدهای فرآوری
چشم‌انداز آتی و راهبردهای توسعه
برنامه‌های در دست اجرا
سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با شناخت چالش‌های موجود، راهبردهای متعددی را برای توسعه صنایع تبدیلی در دستور کار قرار داده است:
– توسعه سردخانه‌ها: برنامه افزایش ظرفیت سردخانه‌ها از ۴۰۰ هزار تن به ۷۰۰ هزار تن تا سال آینده
– حمایت مالی: تصویب تسهیلات برای ۱۲ طرح صنایع تبدیلی و تکمیلی به مبلغ ۱۰۳۰ میلیارد ریال و همچنین پرداخت تسهیلات برای ۱۶ طرح با ظرفیت سالانه ۲۶۶ هزار و ۵۹۲ تن
– کشت قراردادی: اجرای سامانه‌های کشت قراردادی برای حذف واسطه‌های غیرضرور و برنامه‌ریزی دقیق تولید
– توسعه فرآوری محصولات جدید: ایجاد ظرفیت‌های جدید برای تولید نشاسته از ذرت، تولید پکتین از ضایعات محصولات و فرآوری میوه‌هایی مانند هلو و زردآلو
چشم‌انداز بلندمدت
با توجه به ظرفیت‌های موجود و برنامه‌ریزی‌های انجام شده، چشم‌انداز صنایع تبدیلی و تکمیلی در آذربایجان شرقی را می‌توان در محورهای زیر ترسیم کرد:
– توسعه صادرات: با توجه به موقعیت جغرافیایی استان به عنوان دروازه اروپا و نزدیکی به بازارهای روسیه و کشورهای منطقه، می‌توان به توسعه صادرات محصولات فرآوری شده امیدوار بود .
– تکمیل زنجیره ارزش: با اجرای قانون انتزاع و یکپارچه‌سازی مدیریت تولید، فرآوری و توزیع، زمینه برای تکمیل زنجیره ارزش محصولات کشاورزی فراهم می‌شود .
– افزایش سهم صادرات فرآوری شده: در حال حاضر ۲۰ درصد صادرات غیر نفتی استان مربوط به محصولات کشاورزی است که ۶۰ درصد از این مقدار مربوط به محصولات فرآوری شده است و با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان این سهم را افزایش داد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی در زمینه توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی دستاوردهای قابل توجهی داشته است. این استان با دارا بودن حدود ۸۰۰ واحد صنایع تبدیلی و کسب رتبه‌های برتر ملی در حوزه‌هایی مانند فرآوری تخم مرغ، بسته‌بندی عسل و تولید نخودچی، ظرفیت بالایی در ایجاد ارزش افزوده برای محصولات کشاورزی ایجاد کرده است. با این حال، بنا به گفته ها و سخنان مسئولان، شکاف بین برنامه‌ریزی و اجرا و همچنین فاصله مدیریتی با کشاورزان از جمله چالش‌های جدی پیشِرو است.
توسعه متوازن صنایع تبدیلی، تکمیل زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، رفع موانع مالی و سرمایه‌ای و تقویت ارتباط بین مدیران و کشاورزان، از جمله عواملی هستند که می‌توانند زمینه تحقق چشم‌انداز روشن این صنایع در استان را فراهم کنند. با برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت دادن کشاورزان در فرآیند توسعه، آذربایجان شرقی می‌تواند به قطب صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در سطح منطقه تبدیل شود.