پاسخ به سؤال کلیدی؛ آیا خودکفایی در ذرت ممکن است؟
پایگاه خبری داوان نیوز: ذرت یکی از کالاهای اساسی و بسیار مهم در سطح جهان است. عمده مصرف آن در درجه اول برای خوراک طیور است؛ یعنی دانه ذرت اصلی‌ترین ماده در خوراک مرغداری‌ها محسوب می‌شود. در مرحله بعد، از علوفه ذرت برای خوراک دام استفاده می‌کنیم که این موضوع نیز بسیار حائز اهمیت است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی«داوان نویز»، دکتر علی ماهرخ، عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر و رئیس بخش تحقیقات ذرت و گیاهان علوفه‌ای در گفت و گو با مجله رادیویی کشاورزی در این خصوص گفت: در برخی کشورهای پیشرفته، از ذرت برای تولید اتانول و سوخت زیستی (بیوفیول) نیز استفاده می‌شود. در نهایت، بخشی نیز به مصرف مستقیم انسان می‌رسد؛ مانند ذرت شیرین، آرد ذرت، نشاسته ذرت در صنایع غذایی و شیرینی‌پزی و البته پاپ‌کورن. این گستردگی مصرف، نشان‌دهنده جایگاه استراتژیک این محصول است.
مشروح گفت و گوی مجله رادیویی کشاورزی با رئیس بخش تحقیقات ذرت و گیاهان علوفه‌ای می آید؛
با توجه به این اهمیت، وضعیت تولید و مصرف ذرت در ایران چگونه است؟
متأسفانه در بخش دانه ذرت، که برای خوراک طیور و کنسانتره دام حیاتی است، ما تنها حدود ۱۰ درصد خودکفا هستیم و ۹۰ درصد نیاز کشور را وارد می‌کنیم. این یعنی ما صنعت دام و طیوری را توسعه داده‌ایم که ماده اولیه اصلی آن وابسته به خارج است. اما در مقابل، در بخش علوفه ذرت وضعیت کاملاً متفاوت است. ما نه تنها وابسته نیستیم، بلکه در برخی سال‌ها حتی بیش از نیاز کشور تولید کرده‌ایم. برای مثال، سال گذشته نیاز اعلام شده ۱۵ میلیون تن بود، ولی ۱۸ میلیون تن تولید شد.
این تفاوت جالب توجه است. دلیل این که برای تأمین خوراک دام باز هم از دانه ذرت وارداتی استفاده می‌کنیم، چیست؟
دلیل اصلی، پایین بودن کیفیت علوفه ذرت تولید داخل از نظر ماده خشک و ارزش غذایی است. بنابراین، دامداران مجبورند این کمبود کیفیت را با افزودن کنسانتره که از همان دانه ذرت وارداتی تهیه می‌شود، جبران کنند. این یک چرخه معیوب است که وابستگی ما را حفظ می‌کند.
میانگین عملکرد در هکتار ذرت در کشور ما چقدر است و در مقایسه با جهان چه وضعیتی داریم؟
میانگین عملکرد ذرت دانه‌ای در کشور ما حدود ۷.۹ تن در هکتار است. این رقم در مقایسه با میانگین جهانی که حدود ۵.۵ تن است، رقم بسیار خوب و قابل قبولی است و حتی به کشورهای پیشرفته مانند آمریکا (۱۰.۵ تن در هکتار) نزدیک است. اما در بخش ذرت علوفه‌ای، میانگین عملکرد ما حدود ۵۳ تن در هکتار است، در حالی که پتانسیل ژنتیکی آن به حدود ۱۰۰ تن در هکتار می‌رسد. این نشان می‌دهد هم می‌توانیم کمیت را افزایش دهیم و هم باید روی ارتقای کیفیت علوفه تمرکز کنیم.
با توجه به محدودیت شدید آب در کشور، کدام استان‌ها پتانسیل بهتری برای کشت ذرت دارند و چگونه می‌توانیم بهره‌وری آب را در این محصول افزایش دهیم؟
استان‌هایی مانند خوزستان، جنوب کرمان، جنوب کرمانشاه و جنوب فارس به دلیل شرایط اقلیمی مناسب، استعداد خوبی دارند. اما نکته کلیدی، مدیریت آب است. بهره‌وری آب یعنی نسبت عملکرد محصول به میزان آب مصرفی. برای افزایش آن، باید مخرج این کسر، یعنی «مصرف آب» را کاهش دهیم.
راهکار اول: استفاده از آب سبز (باران). کشت بهاره ذرت در مناطقی که تا اسفند امکان کشت گندم نیست، می‌تواند از باران‌های فصل استفاده کند.
راهکار دوم: تغییر آرایش کاشت. به جای فاصله ردیف ۷۵ سانتی‌متر مرسوم، استفاده از آرایش کاشت نوین مانند آرایش نیسان با فاصله ۱۱۰ سانتی‌متر و کشت دو ردیف کنار هم با نوار تیپ، می‌تواند تا ۵۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کند.
راهکارهای دیگر شامل استفاده از هیبریدهای مناسب، تاریخ کاشت بهینه، مدیریت تغذیه و علف‌های هرز و توسعه آبیاری تحت فشار است.
با این حساب، آیا اصلاً هدف خودکفایی کامل در ذرت دانه‌ای یک هدف منطقی و در راستای منافع ملی است؟
خیر، متأسفانه این هدف با توان اکولوژیک کشور ما سازگار نیست. برای خودکفایی کامل به حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب آب و ۲ میلیون هکتار زمین نیاز داریم که عملاً غیرممکن است. راهبرد درست این است:
۱. افزایش بهره‌وری آب با تکنولوژی.
۲. جایگزینی بخشی از ذرت با گیاهان کم‌آب‌خواه‌تر مانند ارزن و سورگوم در خوراک دام.
۳. تأمین بخشی از نیاز از طریق واردات.
ما باید به سمت تأمین ۵۰-۴۰ درصد از نیاز داخلی حرکت کنیم و برای بقیه برنامه‌ریزی کنیم.
آیا دستگاه‌های اجرایی و کشاورزان برای پذیرش این راهکارهای نوین آماده هستند؟ مثلاً برای برداشت ذرت با آرایش کاشت جدید، چاپرهای مستقل از ردیف در کشور موجود است؟
بله، خوشبختانه این تکنولوژی در کشور وجود دارد و مراکزی مانند «مرکز توسعه مکانیزاسیون» روی آن کار می‌کنند. در استان‌هایی مانند فارس و البرز این روش در حال ترویج است و از کشت و صنعت‌های بزرگ شروع شده و به تدریج به سمت کشاورزان خرده‌پا نیز در حال گسترش است. البته برای نهادینه شدن آن نیاز به آموزش، ترویج و حمایت‌های اجرایی بیشتری داریم.
دکتر ماهرخ در پایان این گفت و گو گفت: صحبتم این است که همه بر اساس اسناد بالادستی و وظایف خود عمل کنیم. تحقیقات، راهکار ارائه می‌دهد، اما برای اجرا، نیاز به عزم ملی، برنامه‌ریزی اقتصادی-اجتماعی و حمایت از کشاورز داریم تا بتوانیم این راهکارها را در مزرعه عملیاتی کرده و امنیت غذایی کشور را تضمین کنیم.