انار ایران در محاصره خشکسالی و تغییر اقلیم
پایگاه خبری داوان نیوز: ایران با تولید سالانه بیش از یک میلیون و سیصد هزار تن انار، جایگاه سوم جهان را در تولید این میوه دارد، اما تغییرات اقلیمی و کم‌آبی به‌عنوان تهدیداتی جدی، پایداری این بخش را با چالش مواجه کرده‌اند.
به گزارش ناظم رامتین خبرنگار داوان نیوز؛ ایران، این خاستگاه تاریخی و سومین تولیدکننده بزرگ انار در جهان، امروز با چالشی عمیق دست و پنجه نرم می‌کند. یاقوت سرخ باغاتش، که زمانی نماد برکت و سلامت بود، اینک در گیرودار دو تهدید جدیِ «خشکسالی مزمن» و «تغییرات اقلیمی» قرار گرفته است. از باغات افسانه‌ای فارس تا مزارع پرآوازه ساوه، نفس‌های درختان انار به شماره افتاده و زنگ هشدار برای یکی از نمادهای کشاورزی ایران به صدا درآمده است. این گزارش روایتی است از جایگاه، تهدیدها و آینده تولید این میوه بهشتی، با نگاهی ویژه به انار ملس ساوه، که آیینه تمام‌نمای این بحران ملی است.
ایران از دیرباز یکی از خاستگاه‌ها و تولیدکنندگان اصلی انار در جهان بوده است. بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۳:
– سطح زیر کشت: حدود ۹۶ هزار و ۷۲۳ هکتار از باغات کشور به کشت انار (بارور و غیربارور) اختصاص دارد.
– میزان تولید: پیش‌بینی می‌شود برداشت انار در سال جاری به یک میلیون و ۳۴۴ هزار تن برسد. این در حالی است که تولید در سال گذشته یک میلیون و ۳۳۰ هزار تن بود.
– رتبه جهانی: ایران با این حجم تولید، رتبه سوم جهان را پس از هند و چین در اختیار دارد. البته از نظر سرانه تولید، ایران در مقام نخست جهانی قرار می‌گیرد.
استان‌های پیشرو در تولید انار به ترتیب سهم از کل تولید کشور:
| استان | سهم از تولید کشور |
| فارس | ۳۱ درصد |
| مرکزی | ۱۲ درصد |
| یزد | ۹ درصد |
| سمنان | ۸ درصد |
| خراسان رضوی | ۷ درصد |
تهدیدات اقلیمی و محیطی
باغات انار ایران، به‌ویژه در مناطق مرکزی و حاشیه کویر، با چالش‌های طبیعی جدی روبرو هستند که ادامه تولید را با مخاطره مواجه کرده‌اند.
– کم‌آبی و خشکسالی طولانی: انار اگرچه به کم‌آبی نسبتاً مقاوم است، اما استمرار خشکسالی و کاهش جدی منابع آب زیرزمینی، حیات درختان کهنسال را تهدید می‌کند. در مناطقی مانند ابرکوه، کاهش منابع آبی به‌طور مستقیم بر کمیت و کیفیت محصول تاثیر گذاشته است.
– تغییرات اقلیمی و سرمازدگی‌های غیرمنتظره: تغییر الگوهای آب و هوایی منجر به بروز سرمازدگی‌های بهاره و پاییزه خارج از عرف شده است. به عنوان مثال:
– سرمازدگی شدید فروردین ۱۴۰۳ در منطقه خلیل‌آباد استان خراسان رضوی، پیش‌بینی کاهش ۳۰ درصدی تولید را در پی داشت.
– شهرستان ابرکوه نیز در پاییز ۱۴۰۴ کاهش ۴۰ درصدی تولید را به دلیل گرمای بیش از حد تابستان و خاموشی چاه‌های کشاورزی تجربه کرد.
– آفات و بیماری‌ها: با تضعیف درختان به دلیل تنش آبی و گرمایی، آفاتی مانند کرم گلوگاه انار و مگس میوه مدیترانه‌ای خسارات بیشتری وارد می‌کنند.
نمونه: تولید انار در ساوه
شهرستان ساوه از جمله قطب‌های اصلی و نام‌آشنای تولید انار در ایران است که “انار ملس ساوه” از ارقام معروف و پرمتقاضی در بازارهای داخلی و خارجی محسوب می‌شود.
– رقم غالب: رقم غالب و شناخته‌شده این منطقه “ملس ساوه” است که به دلیل طعم بینظیر و کیفیت بالا، از ارقام مهم صادراتی ایران به شمار می‌رود.
– چالش‌های مشترک: اگرچه گزارش مستقیمی از میزان دقیق کاهش تولید در ساوه در نتایج جستجو موجود نیست، اما این شهرستان نیز در مناطق مرکزی ایران واقع شده و به طور قطع از تاثیرات گسترده پدیده خشکسالی و نوسانات دمایی در امان نمانده است. مشکلاتی مانند کمبود آب و خاموشی چاه‌های کشاورزی که در گزارش‌های استان‌های همجوار (مانند ابرکوه و خلیل‌آباد) به آنها اشاره شد، به احتمال فراگیر در منطقه ساوه نیز وجود دارند.
راهکارهای مقابله و سازگاری
برای نجات باغات انار و حفظ این سرمایه ملی، راهکارهای زیر می‌تواند موثر باشد:
– اجرای سیستم‌های آبیاری نوین: گسترش سیستم‌های آبیاری زیرسطحی کم‌فشار برای بهینه‌سازی مصرف آب و افزایش بهره‌وری ضروری است.
– توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری: ایجاد کارخانه‌های صنایع تبدیلی برای تولید آب انار، کنسانتره، لواشک و سایر فرآورده‌ها می‌تواند هم از ضایعات جلوگیری کند و هم ارزش افزوده بالایی ایجاد نماید.
– مدیریت آفات و آموزش باغداران: اجرای برنامه‌های مدون مبارزه با آفات کلیدی مانند کرم گلوگاه انار و آموزش روش‌های نوین مدیریت باغ به باغداران.
– تأمین منابع آبی پایدار: این امر نیازمند عزم ملی و برنامه‌ریزی بلندمدت برای حل بحران آب در بخش کشاورزی است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، انار ایران با برخورداری از تنوع ژنتیکی کم‌نظیر و کیفیت بالا، یک میراث کشاورزی و اقتصادی ارزشمند است. با این حال، این ثروت ملی تحت تاثیر تهدیدات پیچیده تغییرات اقلیمی و کم‌آبی قرار گرفته است.
حفظ این جایگاه و عبور از بحران پیشرو، نیازمند تدبیر، برنامه‌ریزی جامع و تخصیص منابع است. تجربه مناطق مختلف از ساوه تا خلیل‌آاد نشان می‌دهد که تنها با حمایت از باغداران، استفاده از فناوری‌های نوین و حرکت به سمت کشاورزی پایدار می‌توان این یاقوت سرخ ایرانی را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.