پایگاه خبری داوان نیوز: در سومین گردهمایی سراسری اعضای هیأت علمی و محققان مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی، دکتر صالحی جوزانی، معاون پژوهشی و فناوری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات)، با اشاره به جایگاه ممتاز ایران در تولید محصولات باغی، بر لزوم حرکت به سمت پژوهش‌های راهبردی، تحلیل‌محور و اثربخش تأکید کرد.

به گزارش داوان نیوز، صالحی جوزانی در این نشست که با حضور محققان، مدیران و پیشکسوتان حوزه باغبانی، برگزار شد، با بیان اینکه حوزه باغبانی با تولید حدود ۲۶ تا ۲۷ میلیون تن محصول و سهم ۵۰ درصدی در صادرات کشاورزی، از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار است، افزود: در حدود ۳۰ محصول باغی، جزو ۱۰ کشور اول دنیا هستیم و در چهار تا پنج محصول نیز رتبه نخست جهانی را داریم.

چالش‌های پیش رو و ضرورت نگاه جدید
وی در عین حال چالش‌های جدی این حوزه از جمله محدودیت منابع آبی، تغییر اقلیم، فرسایش خاک و شوری را برشمرد و تصریح کرد: این چالش‌ها ایجاب می‌کند با نگاهی جدید به کشاورزی نگاه کنیم و همه برنامه‌ها باید به سمت کشاورزی پایدار و در نظر گرفتن این مخاطرات حرکت کند.

معاون پژوهشی سازمان تات با اشاره به تکالیف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه، مانند افزایش تولیدات گلخانه‌ای به ۱۰ میلیون تن و افزایش سالانه ۲۰ هزار هکتاری سطح زیر کشت زیتون، خاطرنشان کرد: انتظار از پژوهشگران این است که درباره این اهداف و دیگر بندهای برنامه، تحلیل‌های کارشناسی ارائه دهند. باید به مجلس و وزارت جهاد کشاورزی بگوییم اگر ایرادی وجود دارد، اصلاح شود. زیرا پس از پایان برنامه، این پرسش مطرح می‌شود که چرا اهداف محقق نشد.

گذار از مقاله‌محوری به اثربخشی و خروجی کاربردی
دکتر صالحی جوزانی، تغییر رویکرد از «مقاله‌محوری و پروژه‌محوری» به سمت «اثربخشی و خروجی کاربردی» را از سیاست‌های اصلی سازمان تات عنوان کرد و گفت: ما از مرحله خروجی‌های اولیه مانند مقالات عبور کرده‌ایم. در هیئت ممیزه سازمان، پرونده‌هایی با ۳۰۰ امتیاز پژوهشی رد شده‌اند، زیرا خروجی عینی نداشته‌اند، در حالی که پرونده‌هایی با ۱۳۰ امتیاز اما با یک دستاورد کاربردی مشخص، به اتفاق آرا مورد تأیید قرار گرفته‌اند. اولویت اول، خروجی کاربردی است و تولید علم در کنار آن بسیار ارزشمند خواهد بود.

وی از پژوهشگران خواست تا به جای پروژه‌های تحقیقاتی مستقل و تک‌بعدی، در قالب «تیم‌های تحلیلگر» و «نقشه‌راه» برای محصولات استراتژیک فعالیت کنند. یک گزارش تحلیلی و راهبردی به وزیر یا معاون مربوطه، می‌تواند اثربخش‌تر از چندین پروژه تحقیقاتی باشد. باید برای محصولاتی مانند پسته، با تحلیل داده‌های موجود، نقشه راه آینده را ترسیم و موضوعاتی مانند صادرات بر اساس آب مجازی را به دقت بررسی کنیم.

طرح‌های کلان، جهش تولید و تحقیق‌توسعه در دستور کار
معاون پژوهشی سازمان تات به اقدامات انجام شده برای افزایش اثربخشی پژوهش‌ها اشاره کرد و گفت: طرح‌های کلان سازمان با اصلاح شیوه‌نامه و تخصیص بودجه حمایتی، احیا شده‌اند. همچنین، «طرح‌های جهش تولید» با محوریت بخش اجرا در حال انجام است که نمونه آن در بخش غلات منجر به افزایش یک و نیم میلیون تنی تولید شد. انتظار داریم در حوزه باغبانی نیز چنین طرحی برای یکی از محصولات تعریف شود.

وی «طرح‌های تحقیق‌توسعه‌ای» را الگوی دیگری برای تحول دانست و توضیح داد: در این طرح‌ها، تمام دانش‌های حوزه‌های مختلف (تغذیه، گیاه‌پزشکی، آبیاری، به‌نژادی) به صورت یک پکیج منسجم در سطح مثلاً ۲۰۰ هکتار پیاده می‌شود تا اثرات متقابل آنها دیده شود. مشارکت در چنین طرح‌هایی باید مبنای ارتقای پژوهشگران قرار گیرد.

لزوم تعامل بیشتر با بخش خصوصی و دفاع از دستاوردها
دکتر صالحی جوزانی بر گسترش همکاری با بخش خصوصی تأکید کرد و گفت: موسسه باغبانی باید با شبکه‌ای از شرکت‌های خصوصی همکاری کند. تجاری‌سازی دستاوردها از طریق بخش خصوصی، کلید افزایش اثربخشی است.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وی در پایان با اشاره به انتقادات و کم‌لطفی‌های نسبت به سازمان تات، گفت: سازمانی که با بودجه‌ای حدود ۵۰ میلیون دلاری، دستاوردهایی صدها میلیون دلاری مانند تولید واکسن دام و هسته‌های اولیه بذر دارد، سزاوار حمایت بیشتر است. بخشی از این مشکل به خود ما بازمی‌گردد؛ ما باید دستاوردهای خود را بهتر معرفی و از آنها دفاع کنیم. اگر از خود دفاع نکنیم، دیگران این کار را برای ما نخواهند کرد.

پایگاه خبری داوان نیوز: در همایش ملی ملخ صحرایی با محوریت «تهدید زیستی فرامرزی، پاسخ ملی»، رویکرد جدید ایران مبتنی بر پایش پیشگیرانه، همکاری منطقه ای و ادغام دانش نوین با تجربه بومی تشریح شد.

به گزارش داوان نیوز، همایش ملی ملخ صحرایی در شرایطی برگزار شد که تغییرات اقلیمی و افزایش دفعات طغیان این آفت مهاجم، امنیت غذایی کشورهای منطقه از جمله ایران را به طور جدی تحت تأثیر قرار داده است. ملخ صحرایی به عنوان یک «تهدید زیستی فرامرزی» شناخته میشود که مقابله مؤثر با آن مستلزم خروج از رویکردهای صرفاً ملی و اتخاذ استراتژی‌های هماهنگ منطقه ای است. سخنرانی مریم جلیلی مقدم در این همایش، چارچوب مفهومی و عملیاتی پاسخ ایران به این چالش را ترسیم کرد که حاوی نکات تحلیلی قابل توجهی است که در ادامه  این گزارش، به تحلیل ابعاد این استراتژی و پیامدهای مثبت آن برای امنیت غذایی و محیط زیست پرداخته شده است.

تغییر پارادایم: از واکنش انفرادی به پاسخ جمعی فرامرزی
در این همایش جلیلی مقدم تأکید کرد: « این آفت، یک بحران مشترک زیست محیطی برای همه کشورهای منطقه است و غلبه بر آن تنها با همکاری و اشتراک اطلاعات میسر میشود.»

•  این گزاره، هسته مرکزی رویکرد جدید را تشکیل میدهد. به جای محدود کردن مسئله در چارچوب مرزهای ملی، آن را به عنوان یک «مسئله مشترک» تعریف می‌کند. این نگاه، بنیان لازم برای ایجاد یا تقویت پیمانهای همکاری دوجانبه و چندجانبه، ایجاد شبکه‌های هشدار سریع مشترک و انجام عملیات‌های کنترل هماهنگ در مبدأ و مسیر مهاجرت آفت را فراهم میآورد.

نظام یکپارچه پایش و پیش آگاهی: خط مقدم دفاع
رئیس سازمان حفظ نباتات کشور گفت: «سامانه های پایش و پیش آگاهی ما، بر پایه داده های ماهواره ای، مشاهدات میدانی و پیشبینی های هواشناسی، امروز میتوانند زودتر و دقیقتر از گذشته، احتمال هجوم را شناسایی کنند. این فرصت طلایی برای بسیج امکانات و کاهش خسارت است.»

• سرمایه گذاری و تأکید بر بخش «پیشگیری» به جای «درمان»، نشان دهنده نبوغ و بلوغ مدیریت ریسک در حوزه کشاورزی است. این نظام یکپارچه، با کاهش زمان و دقت در شناسایی تهدید، امکان مداخله در مراحل اولیه و با هزینه و سمپاشی کمتر را فراهم میکند که علاوه بر صرفه اقتصادی، آثار زیست محیطی منفی را نیز به حداقل میرساند.

تلفیق دانش نوین و خرد محلی: راهبرد عملیاتی مؤثر
جلیلی مقدم اظهار داشت: «ما به تجربه کشاورزانی که نسل‌ها با این آفت زندگی کرده اند اعتماد داریم و آن را با یافته های پژوهشکده هایمان تلفیق میکنیم. استفاده از پهپادها برای سمپاشی در مناطق صعب العبور، نمونه عینی این ادغام است.»

• این رویکرد دو مزیت کلیدی دارد: اول، افزایش دقت و کارایی عملیات کنترل با استفاده از فناوری. دوم، افزایش پذیرش اجتماعی و مشارکت فعال ذینفعان محلی که اولین شاهدین طغیان آفت هستند. مشارکت جوامع محلی، حس مسئولیت جمعی را تقویت و هزینه های نظارت را کاهش میدهد.

اتصال امنیت زیستی به امنیت غذایی و ملی
وی اظهار داشت: «هر هکتاری که از گزند ملخ در امان بماند، گامی است در جهت استقلال و امنیت غذایی کشور. حفظ نباتات، فقط مبارزه با آفت نیست، بلکه دفاع از سفره مردم و مقاوم سازی اقتصاد کشاورزی است.»

• با این ادبیات، موضوع فنی «کنترل آفت» به یک مسئله راهبردی «امنیت ملی» ارتقا مییابد. این گفتمان‌سازی، توجیه لازم برای جلب حمایت‌های کلان سیاسی، تخصیص بودجه کافی و هماهنگی بین نهادهای مختلف (از جمله وزارت کشور، ستاد کل نیروهای مسلح در مواقع بحران، و سازمان‌های محیط زیست و مدیریت بحران) را ایجاد میکند.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، سخنان مریم جلیلی مقدم در این همایش، فراتر از یک گزارش عملکرد، نقشه راهی مبتنی بر «عقلانیت جمعی» را نشان داد. رویکرد پیشنهادی، سه ضلعی «پیشگیری هوشمند»، «همکاری منطقه ای» و «مشارکت مردمی» را به عنوان اساس مقابله با تهدیدات زیستی فرامرزی معرفی میکند.

این گزارش نشانگر آن است که موفقیت در کنترل آفتی مانند ملخ صحرایی، نه تنها در گرو سمپاشی و اقدامات فوری، بلکه در گرو «دیپلماسی زیست محیطی»، «ساختارهای حکمرانی چابک» و «سرمایه گذاری در فناوری و سرمایه اجتماعی» است. اجرای کامل این راهبرد میتواند ایران را به الگویی موفق در مدیریت بحران های زیستی مشترک در منطقه تبدیل کرده و از خسارات میلیاردی به بخش کشاورزی و منابع طبیعی جلوگیری کند. پایش مستمر اجرایی شدن این تعهدات، گام بعدی رسانه ها و نهادهای ناظر خواهد بود.

پایگاه خبری داوان نیوز: در میانه رویارویی سخت کشاورزی ایران با «بحران کم‌آبی تاریخی» و «ضرورت تأمین امنیت غذایی»، وزارت جهاد کشاورزی در حال بازتعریف اساسی معادلات توسعه باغبانی کشور است؛ نه توسعه بی‌قید، نه توقف کامل، بلکه گذار به سمت الگویی که در آن «بهره‌وری» بر «سطح زیرکشت» اولویت می‌یابد و «مزیت اقلیمی» جایگزین «خواست سنتی» می‌شود. این گزاره مرکزی دیدگاه غلامرضا گل‌محمدی، معاون وزیر و رئیس سازمان تات، است که طی یادداشتی در روزنامه دنیای اقتصاد منتشر شد.

به گزارش داوان نیوز، این گزارش به تحلیل و بررسی یادداشت غلامرضا گل‌محمدی، معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ایران، در خصوص ضرورت بازنگری سیاست‌های باغبانی در شرایط بحران آب می‌پردازد. دیدگاه مطرح‌شده نشان‌دهنده تحول نگرش سیاست‌گذاری از توسعه کمی به مدیریت تلفیقی منابع آب، خاک و نیازهای بازار است.
یادداشت رئیس سازمان تات حاکی از آن است که رویکرد جدید بر چهار محور تأکید بر بهره‌وری به جای توسعه سطحی، سیاست‌گذاری منطقه‌محور، تلفیق محدودیت‌ها و فرصت‌ها و تعادل‌بخشی بین امنیت غذایی و حفظ منابع پایه استوار است.

تغییرات اقلیمی و تشدید محدودیت منابع آبی در دو دهه اخیر، بخش کشاورزی ایران را با چالش‌های ساختاری مواجه ساخته است. در این شرایط، بازتعریف سیاست‌های تولید محصولات باغبانی به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان عمده آب، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. غلامرضا گل‌محمدی، در مقام معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رویکرد جدیدی را در این حوزه تبیین نموده که فراتر از راهکارهای مقطعی، به بازنگری بنیادین در پارادایم توسعه باغبانی کشور نظر دارد.

مبانی نظری و زمینه مسئله

کشاورزی ایران همواره متکی بر منابع آب تجدیدپذیر بوده است، اما برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و کاهش نزولات جوی، «امنیت آبی» را به عنوان پیش‌شرط «امنیت غذایی» به چالش کشیده است. نظریه توسعه پایدار کشاورزی بر هم‌نوایی تولید با ظرفیت‌های اکولوژیک تأکید دارد. همچنین، مفهوم مزیت نسبی اقلیمی اشاره می‌کند که هر منطقه باید در تولید محصولاتی تخصص یابد که بیشترین سازگاری را با شرایط طبیعی آن دارد. دیدگاه گل‌محمدی در تلاقی این مفاهیم با واقعیات اقتصادی (مانند کنترل ارزبری) قرار می‌گیرد و می‌کوشد مدلی عملیاتی برای مدیریت این تقابل ارائه دهد.

تحلیل مؤلفه‌های کلیدی دیدگاه

• گذار از توسعه کمّی به ارتقای بهره‌وری
  مهم‌ترین نقطه تمرکز در یادداشت رئیس سازمان تات، تغییر نگرش از افزایش سطح زیرکشت به افزایش تولید در واحد سطح است. اشاره به طبقه‌بندی باغات پسته به «درجه یک، دو و سه» گویای این واقعیت است که مشکل اصلی، مصرف آب ذاتی محصولات نیست، بلکه بهره‌وری پایین نهاده‌ها به دلیل مدیریت سنتی است. این نگاه، راه را برای سرمایه‌گذاری در نوسازی باغات موجود، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و به‌بود مدیریت تغذیه باز می‌کند.
• سیاست‌گذاری منطقه‌محور و اقلیم‌مبنا
  دیدگاه معاون وزیر به صراحت، سیاست‌های یکسان‌ساز در سطح ملی را رد می‌کند. به جای آن، الگوی کشت مبتنی بر توان اکولوژیک هر منطقه را پیشنهاد می‌دهد. این بدان معناست که:
  – در مناطق با آب شور و محدود، محصولات متحمل مانند پسته اولویت دارند.
  – در مناطق با آب شیرین و مناسب، محصولات با ارزش افزوده بالا یا نیاز داخلی ضروری توسعه یابند.
  – در مناطق دارای تنش آبی شدید، توسعه باغات جدید متوقف یا محدود شود.
• تعادل‌گرایی واقع‌بینانه بین محدودیت و فرصت
  گل محمدی در یادداشت خود از موضع‌گیری‌های افراطی (توسعه بی‌قید یا توقف کامل) اجتناب کرده و راه میانه را پیشنهاد می‌کند. مثال عینی این تعادل‌گرایی، توسعه کنترل‌شده باغات موز در چابهار است. از یک سو، محدودیت آب در سطح کشور شناسایی شده و از سوی دیگر، فرصت اقلیمی منحصربه‌فرد جنوب شرق برای تولید محصولی ارزبر و پرتقاضا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این منطق، کاهش وابستگی وارداتی را بدون نادیده گرفتن بحران آب دنبال می‌کند.
• تلفیق ابزارهای تشویقی و بازدارنده
  گل‌محمدی به درستی به شکست رویکردهای تک‌بعدی اشاره می‌کند:
  – فرهنگ‌سازی صرف بدون پشتوانه اجرایی مؤثر نیست.
  – محدودیت دستوری محض بدون همراه‌سازی بهره‌برداران با مقاومت مواجه می‌شود.
  راه حل ارائه‌شده، سیاست ترکیبی شامل:
  – آموزش و ترویج برای تغییر نگرش.
  – اعمال ضوابط سختگیرانه در مناطق بحرانی.
  – ارائه مشوق‌های مالی و فنی در مناطق دارای ظرفیت توسعه.

چالش‌های پیش‌روی اجرا

۱. چالش نهادی و هماهنگی بین‌دستگاهی: موفقیت این سیاست مستلزم همکاری تنگاتنگ وزارت جهاد کشاورزی با وزارت نیرو (تخصیص آب)، سازمان برنامه و بودجه (اعتبارات) و قوه قضائیه (ضمانت اجرایی) است. تجربه نشان داده که این هماهنگی همواره چالشی بزرگ بوده است.

۲. کمبود شاخص‌های کمّی و برنامه زمان‌بندی: دیدگاه حاضر از نظر مفهومی قوی است، اما برای اجرا نیازمند اهداف کمّی مشخص (مثلاً کاهش ۳۰ درصدی آب مصرفی به ازای هر کیلو پسته در ۵ سال) و برنامه عملیاتی زمان‌بندی‌شده است.

۳. مقاومت ذینفعان و تغییر الگوی کشت: تغییر الگوی کشت باغات موجود، مستلزم پشتیبانی مالی گسترده، تضمین خرید محصولات جایگزین و گذر زمان برای بازدهی اقتصادی است که می‌تواند با مقاومت باغداران روبرو شود.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، یادداشت غلامرضا گل‌محمدی بازتاب‌دهنده تغییر نگرش در سیاست‌گذاری کشاورزی ایران در مواجهه با بحران آب است. این دیدگاه با پذیرش واقعیت‌های اقلیمی و اقتصادی، از رویکردهای ایدئولوژیک و کوتاه‌مدت فاصله گرفته و بر مدیریت خردمندانه تناقض‌ها (مانند تقاضای بازار در مقابل کمبود آب) تأکید می‌ورزد. موفقیت این پارادایم جدید در گرو ترجمه آن به برنامه‌های عملیاتی با ضمانت اجرایی قوی، تأمین منابع مالی پایدار و مهم‌تر از همه، ایجاد وفاق و همکاری بین تمام نهادهای ذی‌ربط است. در صورت تحقق، این الگو می‌تواند نه تنها بحران آب در باغبانی را تخفیف دهد، بلکه الگویی برای سایر زیربخش‌های کشاورزی در مسیر توسعه پایدار و تاب‌آور ارائه کند.