تاریخچه کشت گندم؛ قدیمی‌ترین و مهم‌ترین گیاه زراعی جهان
پایگاه خبری Da1news: گندم از قدیمی‌ترین گیاهانی است که انسان کاشته است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، گندم یکی از اولین گیاهانی است که توسط انسان کاشته شد و شواهد حاکی از آن است که در حدود 12 تا 17 هزار سال پیش از میلاد در منطقه‌ی خاورمیانه گندم می‌کاشته‌اند.
گفته می‌شود کشت این گیاه، که مهم‌ترین گیاه زراعی جهان است، در حدود 10 تا 15 هزار سال پیش از میلاد در دیگر نقاط قاره‌ی آسیا وجود داشته است.
با وجود اینکه هنوز هیچ‌کس نمی‌داند گندم دقیقاً در چه زمانی و توسط چه افرادی شناخته شده، اما بسیاری از پژوهگشران معتقدند که مرکز اصلی گندم‌های اولیه، یعنی تیریتیکوم دیکوکوم و تیریتیکوم مونوکوکوم، در فلسطین و سوریه یا کمی دورتر به سمت شمال در امتداد بخش جنوبی آناتولی بوده و سپس به بین‌النهرین، مصر و ایران برده شده و درنهایت از ایران به کشورهای دیگری مانند ترکستان، هندوستان، روسیه و چین و سپس به اروپا رفته و اروپا نیز آن را به دیگر کشورها صادر کرده است.
بعضی از گیاه‌شناسان مرکز اولیه‌ی گندم را کشور مصر می‌دانند؛ چراکه میزان زیادی دانه‌ی گندم در اطراف رود نیل و مقبره‌های مصریان باستان دیده شده است.
شواهد باستان‌شناسی در منطقه‌ی سیلک (نزدیک کاشان کنونی) نشان می‌دهد که مردم این منطقه کشاورزی می‌کرده و دام هم پرورش می‌داده‌اند. مردم سیلک قدیمی‌ترین مردمان دشت‌نشین فلات ایران بوده‌اند. در هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد مسیح مردمان دشت‌نشین فلات ایران در کار و زندگی پیشرفت‌هایی کرده بودند؛ به‌طوری‌که تجارت نیز در میان آنان باب شده بود. دادوستد در این دوره بیشتر بر پایه‌ی گندم و جو بوده است.
کشت گندم در چین
در حدود 2500 تا 3000 سال پیش از میلاد مسیح در کشور چین نیز گندم کشت می‌شده است. پژوهشگران چینی و استرالیایی پس از بررسی دانه‌های گندم کشف‌شده در یکی از محوطه‌های باستانی چین به این نتیجه رسیدند که این دانه‌ها حدود 5 هزار سال قدمت دارند که این امر نشان می‌دهد مردم متمدن چین باستان مبادلات تجاری گسترده‌ای داشته‌اند که تجارت گندم نیز یکی از این مبادلات بوده است.
تاریخچه‌ی کشت گندم در اروپا
در حدود 6 هزار سال پیش از میلاد کشاورزان اولیه گندم را از خاورمیانه به اروپای کنونی بردند. شواهد باستان‌شناختی نشان می‌دهد که کشت گندم در اروپا در مناطق مدیترانه‌ای ازجمله یونان و ایتالیا آغاز شده است. رومی‌های باستان کشت گندم را به‌عنوان اصلی‌ترین محصول کشاورزی گسترش دادند و مزارع وسیعی در فرانسه، اسپانیا، ایتالیا و بریتانیای کنونی ایجاد کردند.
در قرون وسطی گندم همچنان از مهم‌ترین محصولات زراعی اروپا بود. در قرن‌های هجدهم و نوزدهم میلادی با پیشرفت‌های کشاورزی مانند استفاده از ماشین، کودهای شیمیایی و بذرهای اصلا‌ح‌شده، تولید گندم به‌طرز چشم‌گیری افزایش یافت و انقلاب صنعتی سبب شد تولید آرد گندم با آسیاب‌های مکانیزه کارآمدتر شود.
اصلاح نژاد گندم و فناوری‌های مدرنی مانند آبیاری مکانیزه و استفاده از سموم دفع آفات، تولید گندم را در قرن بیستم میلادی افزایش داد.
کشت گندم در قاره‌ی آفریقا
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، مصریان باستان از نخستین ملت‌هایی بودند که به کشت گندم پرداختند. گندم یکی از گیاهانی بود که به‌جز مصر، در سودان نیز کشت شد. کشت گندم در دوران باستان علاوه‌بر مصر، گندم در فلات اتیوپی پرورش می‌‌یافت؛ اما ارزن و جو اهمیت بیشتری داشت. امپراتوری روم کشت گندم را در شمال آفریقا (لیبی، تونس، الجزایر و مراکش) گسترش داد و این مناطق را به انبار غله‌ی روم تبدیل کرد.
در قرون وسطی پس از ورود اسلام به شمال آفریقا روش‌های کشاورزی بهبود پیدا کرد و گندم همچنان محصول اصلی بود. در این دوران تجارت غلات بین شمال آفریقا و خاورمیانه گسترش یافت.
در دوران استعمار اروپایی همچنان در آفریقا گندم کاشته میشد اما محصول آن بیشتر برای تأمین نیازهای کشاورهای استعمارگر بود. در این دوران استعمارگران هلندی و بریتانیایی مزارع بزرگی برای کشت گندم ایجاد کردند.
امروزه در شمال قاره‌ی آفریقا و بخش‌هایی از جنوب و شرق آن گندم کشت می‌شود اما با وجود افزایش تولید، کشورهای آفریقایی هنوز به واردات گندم، به‌ویژه از اوکرایین و روسیه، وابسته هستند.
کشت گندم در قاره‌ی آمریکا
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که گیاه گندم بومی قاره‌ی آمریکا نبوده و استعمارگران اروپایی آن را وارد این قاره کرده‌اند. تا پیش از قرن پانزدهم میلادی مردم این قاره برای تأمین غذای خود از ذرت، کینوا و سیب‌زمینی استفاده می‌کرده‌اند.
در سال 1521 هرنان کورتس، فاتح اسپانیایی، گندم را به مکزیک آورد که کشت آن به‌سرعت گسترش یافت. در قرن هفدهم میلادی انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها گندم را به مستعمرات خود یعنی کانادا و ایالات متحده‌ی امروزی بردند.
مهاجران اروپایی در قرن هجدهم کشت گندم را در مستعمرات شرقی آمریکا مانند پنسیلوانیا و ویرجینیا گسترش دادند. در قرن نوزدهم با ظهور راه‌آهن و مهاجرت بیشتر کشاورزان اروپایی، گندم به مناطق مرکزی ایلات متحده مانند کانزاس، نبراسکا و داکوتا نیز رسید. در همین دوران کشاورزان کانادایی نیز شروع به کشت‌وکار گندم کردند.
به دلیل پیشرفت تکنولوژی‌های کشاورزی مانند کمباین و تراکتور در آمریکای قرن بیستم، تولید گندم به‌شدت افزایش یافت؛ به‌گونه‌ای که در طول جنگ جهانی اول و دوم، ایالات متحده و کانادا به تأمین‌کنندگان اصلی گندم برای کشورهای درگیر جنگ تبدیل شدند.
امروزه نیز آمریکا همچنان از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گندم جهان است. آرژانتین و برزیل نیز تولید گندم را گسترش داده و به صادرکننده‌ی آن تبدیل شده‌اند.
گندم؛ گیاهی مطابق با شرایط آبوهوایی متفاوت
به دلیل ساده‌تر بودن زراعت گندم و تطابق آن با شرایط آبوهوایی متفاوت در کره‌ی زمین، این گیاه به غذای اصلی اغلب مردم جهان تبدیل شده است.
آنچه مسلم است، این است که طبیعت به خودی خود در اصلاح نژاد گندم دخالت داشته و به مرور زمان در گندم تغییراتی به‌وجود آمده و هیبریداسیون طبیعی در بین ارقام مختلف گندم به وقوع پیوسته است.
تاریخچه‌ی اصلاح نژاد گندم توسط بشر به دوران باستان تا قرون وسطی برمی‌گردد. کشاورزان اولیه، بدون داشتن آگاهی علمی، به‌طور طبیعی دانه‌هایی را که عملکرد بهتری داشتند، برای کشت سال بعد انتخاب می‌کردند. گندم مدرن از گونه‌های امرت و اینگرن توسعه یافت و در طول هزاران سال بهبود یافت. پس از کشف اصول وراثت توسط گرگور مندل در قرن نوزدهم، کشاورزان و دانشمندان موفق شدند مقاومت این گونه‌ی گیاهی را در برابر آفات و شرایط آبوهوایی سخت افزایش دهند و بدین‌ترتیب نژاد گندم اصلاح شد.
انقلاب سبز و اصلاح ژنتیکی گندم در دهه‌ی 1940 و 1950 توسط نورمن بولاگ، دانشمند آمریکایی، صورت گرفت که نتیجه‌ی آن، افزایش تولید گندم در جهان و تولید گندم‌هایی بود که عملکرد بالاتر و مقاومت بیشتری در برابر بیماری‌هایی مانند زنگ گندم داشتند.
پیشرفت در ویرایش ژنوم در آینده، احتمالاً به پرورش گندم‌هایی با کیفیت بالاتر و عملکرد بهتر خواهد انجامید.
گندم و امنیت غذایی
کشت گندم، علفی که به غذایی اساسی تبدیل شد، نقطه‌عطفی در پیشرفت تمدن بشری بوده است و امروزه مهم‌ترین محصول جهان از نظر امنیت غذایی به شمار می‌رود.
داده‌های اتحادیه‌ی اروپا هشدار می‌دهند که تأثیر تغییرات آبوهوایی می‌توانند قیمت این غله را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد و روند تولید آن را در مناطق خاصی از جهان دستخوش تغییر کند.
آینده‌ی کشت گندم در جهان به میزان انطباق کشاورزی با تغییرات اقلیمی و پیشرفت فناوری بستگی دارد. کشورهایی که از امروز در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند، احتمالاً جایگاه بهتری در تأمین غذای جهان خواهند داشت.