تالاب‌ها؛ شریک نامرئی کشاورزی پایدار
پایگاه خبری داوان نیوز: تالاب‌های ایران با ارزش اقتصادی ۲۰۰ برابر زمین‌های کشاورزی، نقشی حیاتی در پایداری کشاورزی ایفا می‌کنند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، خشکیدن ۵۸% مساحت تالاب‌های کشور طی دهه‌های اخیر، نه تنها این اکوسیستم‌ها را تهدید می‌کند، بلکه امنیت غذایی و معیشت میلیون‌ها کشاورز را به مخاطره انداخته است. این گزارش به تحلیل ارتباط تنگاتنگ تالاب‌ها و کشاورزی پایدار می‌پردازد.
نقش تالاب‌ها در پشتیبانی از کشاورزی
– ذخیره‌گاه‌های آبی: تالاب‌ها با جذب سیلاب‌ها و تغذیه آب‌های زیرزمینی، منابع آبی کشاورزی را در دوره‌های خشکسالی تأمین می‌کنند. به‌طور مثال، تالاب گاوخونی سفره‌های زیرزمینی دشت اصفهان را تغذیه می‌کرد .
– حفاظت خاک: پوشش گیاهی تالاب‌ها از فرسایش بادی خاک‌های کشاورزی جلوگیری می‌کند. خشکیدن هامون در سیستان منجر به طوفان‌های نمکی شده که سالانه هزاران هکتار زمین زراعی را بی‌حاصل می‌کند .
– تنظیم اقلیم: تالاب‌ها با جذب کربن و کاهش دمای محلی، شرایط بهینه برای کشت فراهم می‌کنند. هر هکتار تالاب تا ۳۰% کربن جو را جذب می‌کند .
تهدیدهای کشاورزی ناپایدار علیه تالاب‌ها
– مصرف بیرویه آب:
– توسعه اراضی کشاورزی در بالادست رودخانه‌ها (مانند هلیل‌رود در جازموریان) سبب کاهش ۹۹% مساحت تالاب‌ها طی ۳ دهه شده است .
– کشاورزی ناپایدار عامل ۵۰% نابودی تالاب‌های بین‌المللی جهان شناخته شده است .
– آلودگی منابع:
– ورود پساب‌های کشاورزی حاوی نیترات و سموم به تالاب انزلی، حیات آبزیان و کیفیت آب را نابود کرده است .
– تخلیه فاضلاب نیشکرها به تالاب شادگان، این زیستگاه بین‌المللی را به کانون بیماری تبدیل کرده است .
پیامدهای خشکی تالاب‌ها برای کشاورزی
| تهدید | نمونه‌های ایران | پیامد کشاورزی |
| گردوغبار | ۳۱ تالاب خشکیده (مثل هورالعظیم) | کاهش حاصلخیزی خاک تا ۴۰% |
| شوری خاک | دریاچه نمک قم | نابودی ۲۵۰٬۰۰۰ هکتار زمین کشاورزی |
| کاهش آب زیرزمینی | خشکی گاوخونی | فرونشست دشت‌های اطراف تا ۳۰ سانتیمتر در سال |
بر اساس پژوهش‌ها، خشکیدن تالاب‌ها می‌تواند تا ۸۰% درآمد کشاورزان حاشیه‌نشین را کاهش دهد .
بقای کشاورزی ایران در گرو احیای تالاب‌هاست:
هر هکتار تالاب زنده، ضامن بقای ۲۰۰ هکتار زمین کشاورزی است.
راهکارهای احیای همزیستی تالاب‌ها و کشاورزی
– تأمین حق‌آبه:
– طبق ماده ۳ آیین‌نامه حفاظت تالاب‌ها، حق‌آبه تالاب‌ها پس از آب شرب اولویت دارد .
– اجرای ماده ۳۵ برنامه ششم توسعه (تخصیص ۱۱ میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی شده به تالاب‌ها) ضروری است .
– کشاورزی هوشمند:
– پروژه مشترک UNDP و ژاپن در دریاچه ارومیه نشان داد:
– کاهش ۳۰% مصرف آب با روش‌های آبیاری نوین
– افزایش ۲۲.۵% تولید محصول با کشت جایگزین .
– گردشگری تالابی:
– توسعه اکوتوریسم (مانند پرنده‌نگری در میانکاله) به عنوان منبع درآمد جایگزین برای کشاورزان .
نمونه‌های بحرانی: هشدار برای آینده کشاورزی
– هامون: خشکی کامل به دلیل بندهای افغانستان روی هیرمند → مهاجرت ۹۰% کشاورزان سیستان .
– زاینده‌رود: انحراف آب برای کشاورزی اصفهان → خشکی ۹۹% گاوخونی → تبدیل به کانون گردوغبار .
– جازموریان: ساخت سد جیرفت روی هلیل‌رود → نابودی ۱۱۹٬۵۵۲ هکتار تالاب → تهدید مزارع جنوب کرمان .
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، تالاب‌های ایران نه رقیب کشاورزی، بلکه پایه‌های نامرئی پایداری آن هستند. احیای آن‌ها مستلزم تحول در سه حوزه است:
۱. بازنگری الگوی کشت: جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر (مانند طرح‌های موفق در حوضه ارومیه)
۲. اجرای قوانین حق‌آبه: توقف سدسازی‌های غیرکارشناسی در بالادست
۳. دیپلماسی آب: حل اختلافات فرامرزی (مانند هیرمند و هورالعظیم) .