زوال مرکبات؛ فرصت ۵ ساله برای نجات باغها/ چرا کارشناسان فقط عکس میگیرند و میروند

پایگاه خبری DA1news: زوال مرکبات، یکی از چالشهای جدی باغداران در ایران است که از دهه ۱۳۸۰ در استانهای جنوبی مانند کرمان، فارس، هرمزگان و بوشهر شیوع یافته و خسارات اقتصادی و زیست محیطی گسترده ای به همراه داشته است. این عارضه با علائمی مانند زردی و ریزش برگها، پوسیدگی ریشه، کاهش رشد درختان و مرگ ناگهانی آنها همراه است. عوامل متعددی از جمله عوامل بیماریزا، مدیریت نادرست باغداری و تغییرات اقلیمی در بروز آن نقش دارند . در این گزارش ، به بررسی روشهای علمی مقابله با این پدیده در مناطق مختلف کشور پرداخته میشود.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، مبارزه با زوال مرکبات نیازمند رویکردی یکپارچه شامل مدیریت علمی باغات، استفاده از پایه های مقاوم، کنترل عوامل بیماریزا و همکاری بین بخشی است. اجرای دستورالعملهای ارائه شده توسط مراکز تحقیقاتی و ترویج دانش فنی به باغداران، میتواند از گسترش این عارضه جلوگیری کرده و صنعت مرکبات ایران را نجات دهد.

۱. علل و عوامل مؤثر در زوال مرکبات
الف) عوامل بیماریزا:
– نماتدها: نماتد *Tylenchulus semipenetrans* با آسیب به ریشه ها، جذب آب و مواد مغذی را مختل میکند. این نماتد در خاک های آلوده و باغات قدیمی شایع است و در استانهای کرمان، فارس و هرمزگان گزارش شده است .
– باکتریها و قارچها: باکتری *Candidatus Liberibacter asiaticus* (عامل بیماری گرینینگ) در ۹۵ درصد درختان آلوده شناسایی شده است. همزمانی آلودگی با فیتوپلاسما و قارچهای خاکزی مانند *Phytophthora* نیز تشدیدکننده زوال است .

ب) عوامل مدیریتی و محیطی:
– آبیاری نادرست: آبیاری نامنظم (مثلاً آبیاری روزانه بیش از ۵۰ لیتر و قطع ناگهانی) باعث تنش آبی و ضعف ریشه ها میشود .
– استفاده بیرویه از کود و سموم: این عمل تعادل میکروارگانیسمهای خاک را برهم زده و مقاومت درختان را کاهش میدهد .
– پایه های نامناسب: استفاده از پایه های حساس مانند بکرایی و لیموترش به جای پایه های مقاوم مانند نارنج سه برگ یا ولکامریانا .

۲. راهکارهای علمی مقابله با زوال مرکبات
الف) استفاده از نهال های سالم و مقاوم:
– انتخاب پایه های مقاوم مانند نارنج سه برگ یا ولکامریانا که در برابر نماتدها و بیماریهای ریشه مقاومت بالاتری دارند .
– گواهی سلامت نهال ها قبل از کشت و اجتناب از انتقال نهال های آلوده از مناطق مشکوک .

ب) مدیریت آبیاری و خاک:
– آبیاری قطره ای با توزیع یکنواخت و جلوگیری از تنش آبی، به ویژه در تابستان .
– اصلاح خاک با افزودن مواد آلی و کاهش شوری و EC خاک .
– استفاده از مالچ (مانند پودر کائولین) برای حفظ رطوبت و کاهش دمای خاک .

ج) مبارزه با عوامل بیماریزا:
– نماتدکشها: استفاده از ترکیباتی مانند دی-دی یا متیل بروماید برای کاهش جمعیت نماتدها در خاکهای آلوده .
– کنترل حشرات ناقل: مبارزه با پسیل مرکبات (ناقل باکتری گرینینگ) با سموم مناسب و در زمان ظهور جست های جدید .
– استفاده از ترکیبات بیولوژیک: برخی مؤسسات مانند موسسه کشت و صنعت جنوب کرمان با تولید ترکیبات طبیعی موفق به مهار بیماری شده اند .

د) بهبود مدیریت باغداری:
– هرس اصولی: افزایش تابش نور به تنه درخت و بهبود تهویه .
– تغذیه متعادل: استفاده از کودهای NPK متناسب با نیاز درخت و پرهیز از کودهای دامی نپوسیده .
– پایش مستمر: نمونه برداری از ریشه و خاک برای شناسایی زودهنگام عوامل بیماریزا .

۳. اقدامات منطقه ای برای مقابله با زوال مرکبات
– استان فارس:
– تمرکز بر شهرستانهای داراب و جهرم با توصیه به کاشت نهال های مقاوم و آموزش باغداران در مدیریت آبیاری .
– استان کرمان:
– جایگزینی پایه های بکرایی با نارنج و ولکامریانا در شهرستانهای عنبرآباد و جیرفت .
– استان هرمزگان:
– مبارزه با پسیل مرکبات و کاهش تنشهای گرمایی با ایجاد سایه بانهای موقت .

۴. چالشها و راهکارهای آینده
– تغییرات اقلیمی: افزایش دما و کاهش بارندگی، نیازمند توسعه سیستمهای آبیاری هوشمند و کشت ارقام مقاوم به خشکی است.
– همکاری بینالمللی: استفاده از تجربیات کشورهایی مانند اسپانیا در مدیریت باغات و اصلاح پایه ها .
– حمایت از تحقیقات: تقویت پروژههای دانش بنیان برای تولید ترکیبات بیولوژیک و نماتدکش های کم خطر

 

عملکرد استان مازندران در مقابله با زوال مرکبات

استان مازندران به عنوان یکی از قطبهای اصلی تولید مرکبات ایران، با چالشهای جدی ناشی از زوال مرکبات روبه روست. این عارضه که از سالهای اخیر در شمال کشور شیوع یافته، به ویژه در شرق مازندران (شهرستانهایی مانند بابل، ساری، و قائمشهر) خسارات گستردهای به باغات وارد کرده است. عملکرد این استان در مدیریت این بحران را میتوان در چند بخش کلیدی بررسی کرد:

۱. اقدامات اجرایی و توصیه های فنی
– مدیریت زهکشی و خاک:
با توجه بافت سنگین خاک و مشکل مانداب در زمینهای سابقاً شالیزاری، ایجاد سیستم زهکش برای خروج آب اضافی از منطقه ریشه در اولویت قرار گرفته است. همچنین، اصلاح بافت خاک با افزودن کودهای دامی پوسیده و ماسه برای بهبود تهویه توصیه شده است .
– هرس اصولی: هرس شاخههای خشکیده و بهبود تابش نور به تنه درختان به منظور کاهش رطوبت و جلوگیری از گسترش بیماری انجام میشود .
– تغذیه درختان: استفاده از کودهای ماکرو (NPK) و میکرو (آهن، روی) بر اساس آزمون خاک و برگ، بهویژه پس از برداشت میوه، برای جبران کمبودهای تغذیهای پیشنهاد شده است .

۲. مشکلات و چالشهای باقیمانده
– استفاده از پایه های حساس: حدود ۹۰٪ درختان مرکبات شرق مازندران روی پایه نارنج کشت شدهاند که به تنش مانداب و غرقاب بسیار حساس است. این موضوع به تشدید خشکیدگی سرشاخه ها و زوال درختان منجر شده است .
– تأثیر تغییرات اقلیمی: بارندگی های سنگین زمستانه و بهاری باعث غرقاب شدن خاک و کاهش هدایت هیدرولیکی ریشهها میشود. پس از رفع مانداب، علائم زوال مانند ریزش برگ و خشکیدگی سرشاخه ها به طور ناگهانی ظاهر میشوند .
– مدیریت نادرست آبیاری: آبیاری بیشازحد در فصل رشد و قطع ناگهانی آن در پاییز، به ریشه های فیبری آسیب میزند و خشکی فیزیولوژیک ایجاد میکند .
– استفاده از سموم نامناسب: برخی باغداران از سموم تقلبی یا دوزهای نادرست استفاده کرده اند که نه تنها مشکل را حل نکرده، بلکه به تشدید بیماری انجامیده است .

۳. راهکارهای پیشنهادی برای بهبود
– جایگزینی پایه های مقاوم: استفاده از پایه های متحمل به مانداب مانند سوینگل سیتروملو یا کاریزوسیترنج به جای نارنج در مناطق شرقی مازندران .
– آموزش باغداران: برگزاری کلاسهای ترویجی برای آموزش روشهای صحیح آبیاری، کوددهی، و مبارزه با آفات .
– پایش مستمر سلامت خاک و درختان: انجام آزمون های منظم خاک و برگ برای شناسایی زودهنگام کمبودهای غذایی و عوامل بیماریزا .
– همکاری با محققان بین المللی: استفاده از تجربیات کشورهایی مانند اسپانیا در مدیریت باغات و اصلاح پایه ها .

۴. نتایج محدود و نیاز به اقدامات جامعتر
اگرچه توصیه های فنی مانند استفاده از کائولین برای کاهش تنش گرمایی یا سیلیکات پتاسیم برای مقابله با شوری ارائه شده است، اما نبود یک برنامه ملی یکپارچه و کمبود بودجه برای اجرای پروژه های تحقیقاتی، مانع از دستیابی به نتایج ملموس شده است. به گفته باغداران، بسیاری از اقدامات کارشناسی تنها به نمونه برداری و عکسبرداری محدود شده و راه حل عملیاتی ارائه نشده است .

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، استان مازندران با وجود تلاشها برای مدیریت زوال مرکبات، هنوز با چالشهای ساختاری مانند استفاده از پایه های نامناسب، مدیریت نادرست آبیاری، و کمبود آموزش باغداران روبه روست. برای نجات باغات، نیاز به اجرای برنامه های بلندمدت شامل جایگزینی پایه ها، بهبود سیستمهای زهکشی، و تقویت همکاری بین مراکز تحقیقاتی و باغداران است.