پایگاه خبری داوان نیوز: نمودار رشد بخش کشاورزی ایران در یک دهه گذشته، بیش از آنکه تصویری از توسعه پایدار را نشان دهد، نموداری از نوسان و بی‌ثباتی است؛ روندی که امنیت غذایی کشور را به مخاطره انداخته است. حالا، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، با مجموعه‌ای از برنامه‌های تحولی پا به میدان گذاشته تا با شعار ‘افزایش بهره‌وری به جای توسعه سطح کشت’، این کشتی طوفان‌زده را به ساحل ثبات برساند. اما پرسش اینجاست: آیا این سیاست‌ها برای خروج از این بحران چندبعدی کافی است؟

به گزارش داوان نیوز، بررسی آمارهای یک دهه اخیر نشان میدهد بخش کشاورزی ایران با نوسانات رشد قابل توجهی مواجه بوده و با چالشهای ساختاری عمیقی دست و پنجه نرم میکند. در این میان، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، با مجموعهای از راهبردها و برنامه های تحولی پا به عرصه گذاشته که هدف اصلی آنها عبور از این نوسانات و رسیدن به ثبات و توسعه پایدار است.

بر اساس گزارش خبرنگار ما، بخش کشاورزی در اقتصاد ایران نقشی حیاتی ایفا می‌کند؛ این بخش نه تنها تأمین‌کننده امنیت غذایی کشور است، بلکه سهمی قابل توجه در اشتغال و صادرات غیرنفتی دارد. با این حال، بررسی آمار و ارقام در دهه گذشته حاکی از نوسانات شدید در رشد این بخش است. این نوسانات، پیامد چالش‌های متعددی مانند بحران آب، کاهش سرمایه‌گذاری، و ضعف در فناوری است. آگاهی از این روند تاریخی برای ارزیابی سیاست‌های کنونی و جهت‌گیری‌های آتی ضروری است.

تحلیل نوسانات رشد بخش کشاورزی در یک دهه گذشته
بررسی عملکرد بخش کشاورزی در دهه گذشته، یک روند نوسانی و در مجموع، نزولی را نشان می‌دهد. این نوسان تنها به رشد اقتصادی محدود نبوده و بر اشتغال و تولید نیز سایه افکنده است.

– روند رشد اقتصادی: نرخ رشد بخش کشاورزی از ۱۱.۲ درصد در سال ۱۳۹۸ به منفی ۲.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ سقوط کرد. اگرچه در بهار ۱۴۰۳ رشد ۳.۱ درصدی گزارش شده، اما کارشناسان این رشد را ناپایدار می‌دانند و هشدار می‌دهند که این افزایش بیشتر مرهون تورم شدید و افزایش قیمت‌ها بوده تا رشد واقعی در تولید. برآیند کلی رشد این بخش در پنج سال گذشته، نزدیک به صفر ارزیابی شده است.

– افت شدید اشتغال: این بخش در دو دهه گذشته، با خروج بیش از ۱.۵ میلیون نفر از شاغلان خود مواجه شده است. سهم اشتغال کشاورزی از کل اشتغال کشور از ۲۶.۸ درصد در بهار ۱۳۸۴ به ۱۳.۷ درصد در پاییز ۱۴۰۳ کاهش یافته که نشان‌دهنده کاهش شدید جذابیت این بخش برای نیروی کار است. این روند نزولی حتی در دوره‌هایی با رشد اقتصادی مثبت نیز تداوم داشته است.

– تولید ناخالص داخلی: ارزش تولیدات این بخش تا سال ۱۳۹۹ روندی صعودی داشت و به ۵۳ هزار میلیارد تومان رسید، اما از سال ۱۴۰۰ این روند نزولی شد و برآوردها در سال ۱۴۰۲ به ۴۷.۵ هزار میلیارد تومان رسید.

جدول زیر به طور خلاصه این نوسانات را نشان می‌دهد:

ریشه‌یابی چالش‌ها و موانع ساختاری
دلایل این نوسانات و عملکرد ضعیف را باید در چالش‌های عمیق و بلندمدت بخش کشاورزی ایران جستجو کرد:

1. بحران آب و تغییرات اقلیمی: ایران با متوسط بارندگی ۲۲۸ میلی‌متر، کمتر از یک‌سوم متوسط جهانی بارش دارد. کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها و در نتیجه، کاهش تخصیص آب به بخش کشاورزی از ۷۰ میلیارد مترمکعب به ۴۶ میلیارد مترمکعب، فشار عظیمی بر این بخش وارد کرده است. کاهش کیفیت منابع آبی و شوری رودخانه‌ها نیز بر این بحران افزوده است.

2. کاهش سرمایه‌گذاری و ضعف مکانیزاسیون: روند سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کاهشی بوده است. ریسک بالای تولید، هزینه‌های نگهداری، کمبود اعتبارات و نبود نظام تشویقی، از دلایل اصلی عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در این بخش است. ضریب مکانیزاسیون کشاورزی در ایران تنها ۲.۱ واحد است که در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار ناچیز است. خرد بودن اراضی کشاورزی با میانگین یک هکتار، مهم‌ترین مانع در راه مکانیزاسیون عنوان شده است.

3. فقدان ثبات در سیاست‌گذاری و مقررات: مداخلات دولت در قیمت‌گذاری محصولات، عدم تعیین به‌موقع قیمت تضمینی و سیاست‌های شتابزده، باعث نااطمینانی در میان تولیدکنندگان شده است. همچنین، سیاست‌هایی مانند “رفع تعهد ارزی” موجب بی‌انگیزگی صادرکنندگان شده و مزیت نسبی بسیاری از محصولات کشاورزی ایران را از بین برده است.

4. فناوری و دانش پایین: پراکندگی و خردهمالکی باعث شده بخش عمده‌ای از کشاورزی ایران همچنان به روش سنتی اداره شود و توان مالی برای به‌روزرسانی ماشین‌آلات وجود نداشته باشد. این امر بهره‌وری را به شدت کاهش داده است.

سیاست‌ها و برنامه‌های غلامرضا نوری قزلجه
با توجه به این چالش‌های عمیق، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، مجموعه‌ای از راهبردها و برنامه‌های تحولی را برای مهار نوسانات و توسعه بخش کشاورزی ارائه کرده است. این برنامه‌ها را می‌توان در چند محور اصلی دسته‌بندی کرد:

– افزایش بهره‌وری و مدیریت منابع آبی: محور اصلی برنامه‌های وی، افزایش بهره‌وری به جای توسعه سطح زیر کشت است. تاکید بر اجرای الگوی کشت، توسعه کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری از جمله اقدامات در این راستا است. همچنین، بر انجام پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری برای مقابله با خشکسالی تأکید شده است.

– توسعه فناوری و دانش‌بنیان کردن بخش کشاورزی: نوری قزلجه بر نفوذ دانش و فناوری، تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه مکانیزاسیون برای کاهش هزینه تولید تأکید دارد. وی همچنین بر نقش آموزش‌های مهارتی و همکاری با دانشگاه‌ها برای مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها تأکید کرده است.

– اصلاح نظام بازار و توسعه صادرات: از جمله اعلام شده، ایجاد پایانه‌های صادراتی، ساماندهی فرآیند تولید و اصلاح نظام بازار و قیمت‌گذاری برای بهبود رابطه مبادله بخش کشاورزی و سودآوری است. در عمل نیز وی در سفرهای خارجی خود،به عنوان مثال به مسکو، از شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در “هاب غذایی” منطقه دعوت به عمل آورده است.

– تأمین نهاده و حمایت از تولید: وزیر جهاد کشاورزی موضوع تأمین نهاده‌های دامی را یکی از اولویت‌های اصلی دانسته و از تصمیم سران قوا برای تأمین ارز این نهاده‌ها تا پایان سال خبر داده است. همچنین، توزیع یارانه هدفمند و توسعه نظام بیمه کشاورزی از دیگر محورهای برنامه وی برای حمایت از کشاورزان است.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وضعیت بخش کشاورزی ایران در یک دهه گذشته، با نوسانات رشد و روند کلی نزودی در اشتغال و تولید همراه بوده است. چالش‌های ساختاری مانند بحران آب، کاهش سرمایه‌گذاری، فناوری پایین و بی‌ثباتی سیاست‌ها، دلایل اصلی این وضعیت هستند.

برنامه‌های اعلام‌شده توسط غلامرضا نوری قزلجه، بسیار جامع و دربرگیرنده هستند و بر افزایش بهره‌وری، توسعه فناوری و اصلاح مدیریت تأکید می‌کنند. با این حال، شواهد میدانی و گزارش‌های منتشرشده از مشکلاتی مانند افزایش قیمت محصولات اساسی و چالش در تأمین نهاده حاکی از آن است که شکافی عمیق بین اعلام این سیاست‌ها و اجرای موفقیت‌آمیز آنها وجود دارد.

آینده بخش کشاورزی ایران و موفقیت سیاست‌های وزیر کنونی در گروی عزمی ملی و فرابخشی برای رفع چالش‌های زیربنایی است. اجرای بدون تعارف قانون الگوی کشت، تخصیص منابع مالی کافی، مقابله جدی با بحران آب، و ایجاد ثبات در سیاست‌ها، پیش‌شرط‌های اساسی برای خروج این بخش از وضعیت نوسانی کنونی و حرکت به سمت امنیت غذایی پایدار هستند.

پایگاه خبری داوان نیوز: همایش ملی «تغییر اقلیم؛ مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی» با هدف ارائه راهکارهای عملی برای مقابله با آثار تغییرات اقلیمی بر کشاورزی ایران برگزار می‌شود.

به گزارش داوان نیوز، همایش ملی «تغییر اقلیم؛ مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی» که در روزهای ۱۰ و ۱۱ آذرماه ۱۴۰۴ به میزبانی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برگزار میشود، رویدادی مهم در پاسخ به یکی از بحرانیترین چالشهای قرن حاضر است. این همایش با هدف ارائه راهکارهای بومی و نوآورانه برای افزایش تابآوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی در برابر تغییرات اقلیمی سازماندهی شده است. در این مقاله، با بررسی ابعاد مختلف این همایش، اهمیت مقابله با تغییرات اقلیمی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی ایران تبیین شده و راهکارهای مبتنی بر فناوریهای نوین و دانش بومی مورد تحلیل قرار گرفته است. همچنین، با استناد به سخنان غلامرضا صالحی جوزانی، معاون پژوهشی و فناوری سازمان تات، چشم اندازها و اهداف کلان این رویداد ملی تشریح میگردد.

تغییر اقلیم به عنوان یکی از بزرگترین چالشهای قرن حاضر، اثرات مستقیم و عمیقی بر کشاورزی، منابع طبیعی، امنیت غذایی و زندگی مردم دارد. جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط خاص اقلیمی، از جمله کشورهایی است که به طور جدی تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته است. بر اساس آمارهای رسمی، از سال ۱۳۷۳ تاکنون، دمای کشور به طور پیوسته افزایش یافته و بارش ها روندی کاهشی را تجربه کرده اند که نتیجه این امر، خشکسالی های پیاپی، سیلاب های ناگهانی و تهدیدی جدی برای پایداری منابع آب و خاک بوده است. در این شرایط، برگزاری همایش ملی «تغییر اقلیم؛ مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی» گامی اساسی در جهت هم افزایی دانش، تجربه و سیاست برای تابآوری و سازگاری با اقلیم متغیر ایران محسوب میشود.

۱- اهداف و ضرورت های برگزاری همایش

۱.۱ ارائه راهکارهای عملی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی
این همایش با محوریت ارائه راهکارهای نوین و هوشمند برای افزایش تابآوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی برگزار میشود. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عنوان متولی علمی بخش کشاورزی و منابع طبیعی، با درک ضرورت این موضوع، اقدام به برگزاری این همایش ملی کرده است. از جمله اهداف اصلی این رویداد میتوان به ارائه آخرین دستاوردهای پژوهشی محققان کشور در حوزه تغییر اقلیم و مدیریت پایدار و همچنین برگزاری رویداد “ایده های برتر” به منظور شناسایی و پرورش نوآوری ها اشاره کرد.

۱.۲ توجه به آثار ملموس تغییرات اقلیمی در ایران
غلامرضا صالحی جوزانی، معاون پژوهشی و فناوری سازمان تات، با اشاره به نشانه های محسوس تغییرات اقلیمی در کشور میگوید: ما شاهد کاهش محسوس نزولات جوی، افزایش میانگین دما، کاهش بارش های برفی، کاهش روزهای دارای هوای پاک، خشکی و شور شدن اراضی و همچنین خشکیدن قنوات و چشمه ها در سطح کشور هستیم. این شرایط پیچیده، مدیریت هوشمند منابع پایه، بازبینی الگوی کشت و تقویت تاب آوری زنجیره ارزش را بیش از پیش ضروری ساخته است.

۲- محورهای اصلی و ساختار همایش

۲.۱ پنل تخصصی سازگاری با تغییر اقلیم
یکی از بخشهای کلیدی این رویداد، پنل تخصصی سازگاری با تغییر اقلیم در کشاورزی و منابع طبیعی است که بر پایه ترکیب دانش بومی با فناوریهای نوین و هوشمند از جمله اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و سامانه های پیش آگاهی طراحی شده است. به گفته بهاره جمشیدی، معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته های مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، هدف این پنل تبیین و ترویج رویکردهای علمی و فناورانه برای افزایش تابآوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است.

۲.۲ پذیرش ایده ها و نوآوری ها
این همایش پذیرای ایده های نوآورانه در قالب اختراعات ثبت شده، ایدههای نوآورانه و حتی تولیدات علمی، فرهنگی، اجتماعی و هنری با محوریت مدیریت تغییر اقلیم است. این رویکرد فراگیر نشان می دهد که حل چالش تغییر اقلیم نیازمند مشارکت همه جانبه و بین رشته ای است.

۲.۳ شیوه های برگزاری
با توجه به شرایط آلودگی هوای شهر تهران و محدودیت شدید فضای سالن کنفرانس، این همایش به دو صورت حضوری و غیرحضوری (وبینار) برگزار میشود. شرکت کنندگان دارای مقاله میتوانند به شکل حضوری یا وبیناری در همایش شرکت نمایند، در حالی که سایر علاقمندان صرفاً به شکل وبیناری امکان بهره برداری از سخنرانی های همایش را خواهند داشت.

۳- اهمیت مدیریت تغییر اقلیم در کشاورزی و منابع طبیعی ایران

۳.۱ تهدیدات تغییر اقلیم برای امنیت غذایی و ملی
صالحی جوزانی با تأکید بر ارتباط مستقیم امنیت غذایی و امنیت ملی با تولیدات بخش کشاورزی، خاطرنشان میکند: «اگرچه این تغییرات پیچیده به نظر میرسند، اما به هیچ وجه غیرقابل مدیریت نیستند». وی جمهوری خلق چین را نمونه ای موفق از مدیریت این چالش برمی شمرد که توانسته بخش وسیعی از یکی از بیابانهای خود را به عرصه های جنگلی و زراعی تبدیل کند.

۳.۲ ضرورت تاب آوری در شرایط اقلیمی ایران
بهاره جمشیدی با اشاره به شرایط اقلیمی خشک و نیمهخشک کشور و تشدید نوسانات دمایی میافزاید: «سازگاری پایدار و مبتنی بر فناوریهای نو یکی از ضرورت های راهبردی برای حفظ منابع پایه، صیانت از معیشت روستایی و تق

پایگاه خبری داوان نیوز: با وجودی که ۸۶ درصد از کشاورزان ایران هنوز از روش‌های سنتی آبیاری استفاده می‌کنند، حرکت به سمت سیستم‌های نوین نه یک انتخاب، که تنها راه نجات برای پاسداری از منابع آبی در حال اتمام کشور است. آمارهای رسمی از شکافی خطرناک در بخش کشاورزی حکایت دارند.

به گزارش داوان نیوز، با توجه به قرارگیری ایران در منطقه‌ای با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، بهره‌وری از منابع آب به یکی از کلیدی‌ترین چالش‌های بخش کشاورزی تبدیل شده است. این مقاله با استناد به آمار رسمی مرکز آمار ایران، به بررسی سطح اراضی کشاورزی و میزان بهره‌مندی از سیستم‌های نوین آبیاری تحت فشار می‌پردازد. آمارها نشان می‌دهد اگرچه گام‌های اولیه در مسیر نوسازی روش‌های آبیاری برداشته شده، اما هنوز راه درازی برای دستیابی به سطح مطلوب و پایدارسازی مصرف آب در این بخش پیش رو است.

بخش کشاورزی یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود. با این حال، این بخش بزرگترین مصرف‌کننده منابع آب شیرین کشور نیز هست. تغییر الگوهای بارش و افزایش دما ناشی از تغییرات اقلیمی، فشار بر این منابع را تشدید کرده است. در این میان، گذار از روش‌های سنتی آبیاری به سیستم‌های نوین، به عنوان راهکاری اجتناب‌ناپذیر برای افزایش بهره‌وری و مقابله با بحران آب شناخته می‌شود.

وضعیت موجود اراضی کشاورزی ایران:
بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، کل اراضی کشاورزی کشور ۱۷ میلیون و ۳۷۹ هزار هکتار برآورد شده است. ساختار این اراضی به شرح زیر است:
اراضی زراعی: ۸۹ درصد (معادل حدود ۱۵.۵ میلیون هکتار)
اراضی باغ و قلمستان: ۱۱ درصد (معادل حدود ۱.۹ میلیون هکتار)

این ارقام نشان‌دهنده وسعت قابل توجه بخش کشاورزی و حجم تقاضای آن برای منابع آبی است.

میزان بهره‌مندی از سیستم‌های نوین آبیاری:
بر اساس آمار، تعداد ۵۰۹ هزار بهره‌برداری کشاورزی مجهز به سیستم‌های نوین آبیاری تحت فشار هستند. این عدد تنها معادل ۱۴ درصد از کل بهره‌برداری‌های دارای زمین کشاورزی را تشکیل می‌دهد.

تحلیل آمار و چالش‌های پیش رو:
۱. شکاف معنادار در سطح بهره‌مندی: عدد ۱۴ درصدی بهره‌برداری‌های مجهز، گویای یک واقعیت مهم است: ۸۶ درصد از بهره‌برداران کشاورزی هنوز از روش‌های سنتی یا کم‌بازده برای آبیاری استفاده می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که برنامه‌های توسعه سیستم‌های نوین آبیاری اگرچه آغاز شده، اما نتوانسته است پوشش گسترده و لازم را در میان اکثریت کشاورزان پیدا کند.

۲. تمرکز بر تعداد بهره‌برداری به جای سطح زیر کشت: آمار ارائه شده، تعداد بهره‌برداری‌ها را نشان می‌دهد، نه سطح اراضی مجهز به این سیستم‌ها. بسیار محتمل است که بسیاری از این ۵۰۹ هزار بهره‌برداری، کشاورزان خرده‌پا با اراضی کوچک باشند. بنابراین، ممکن است سطح واقعی اراضی تحت پوشش سیستم‌های نوین به مراتب کمتر از ۱۴ درصد کل اراضی باشد. این یک نقطه کور آماری است که برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر، شفافیت در مورد “هکتار مجهز” ضروری به نظر می‌رسد.

۳. فشار بر منابع آب: با در نظر گرفتن اینکه بخش عمده‌ای از اراضی کشاورزی هنوز به روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند، استمرار الگوی مصرف آب با بازدهی پایین ادامه دارد. این امر به معنای هدررفت حجم عظیمی از آب در بخش کشاورزی و تشدید بحران‌های زیستمحیطی مانند فرونشست زمین و خشک شدن قنات‌ها و چاه‌ها است.

راهکارها و پیشنهادات:
تسریع در اجرای پروژه‌ها: دولت و نهادهای متولی باید با تخصیص بودجه کافی و هدفمند، سرعت توسعه سیستم‌های نوین آبیاری را افزایش دهند.
هدف‌گیری اراضی بزرگ و پرآب‌بر: در اولویت قرار دادن اراضی وسیع زراعی و باغی که سهم بیشتری در مصرف آب دارند، می‌تواند در کوتاه‌مدت تاثیر چشمگیری در کاهش مصرف کل آب بخش کشاورزی داشته باشد.
حمایت همه‌جانبه از کشاورزان: ارائه تسهیلات کم‌بهره بلندمدت، یارانه برای خرید تجهیزات و آموزش روش‌های نگهداری و بهره‌برداری بهینه، انگیزه کشاورزان برای گذار به سیستم‌های نوین را افزایش می‌دهد.
شفافیت آمار: انتشار منظم آمار مربوط به “تعداد هکتار” مجهز به سیستم‌های نوین، امکان پایش دقیق‌تر پیشرفت پروژه‌ها و تحلیل اثربخشی آنها را فراهم می‌کند.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، آمارهای رسمی تایید می‌کنند که حرکت به سمت کشاورزی پایدار در ایران با چالش جدی در زمینه مدیریت آب روبرو است. پوشش ۱۴ درصدی سیستم‌های نوین آبیاری در بین بهره‌برداران، اگرچه نقطه آغازی امیدوارکننده است، اما برای همگامی با سرعت بحران آب کافی نیست. عبور از این چالش مستلزم عزمی ملی، برنامه‌ریزی منسجم، سرمایه‌گذاری گسترده و همراه ساختن کشاورزان در این مسیر دشوار اما ضروری است. آینده امنیت غذایی و حفاظت از سرمایه‌های آبی کشور در گرو تسریع در این گذار است.