تحقیقات غلات؛ پیروزی ها در سایه چالشها/ رقم های مقاوم، پاسخ به تغییرات اقلیمی

پایگاه خبری DA1news: بخش تحقیقات غلات مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، با سابقه ای بیش از ۶ دهه، نقش محوری در توسعه ارقام سازگار غلات برای اقلیمهای متنوع ایران ایفا کرده است. دکتر حبیب اله قزوینی رئیس بخش تحقیقات غلات در گفت وگویی اختصاصی، جزئیات فعالیتها، چالشها و چشم انداز این بخش را تشریح کرد.

خبرنگار: جناب دکتر قزوینی، ابتدا لطفاً درباره اهداف و دستاوردهای بخش تحقیقات غلات توضیح دهید.
دکتر قزوینی: هدف اصلی ما معرفی ارقام گندم، جو آبی، تریتیکاله و چاودار متناسب با اقلیمهای مختلف کشور است. از سال ۱۳۳۹ تاکنون ۱۴۳ رقم گندم آبی، ۱۵ رقم گندم دیم، ۴۸ رقم جو آبی و ۳ رقم تریتیکاله و چاودار معرفی و در اختیار کشاورزان قرار دادهایم.

همکاری مراکز تحقیقاتی استانها با بخش غلات چگونه است؟
شبکه تحقیقاتی ما با ۳۰ مرکز و ۴۰ ایستگاه در سراسر کشور فعالیت میکند. محققان استانی نقش کلیدی در انتقال یافته ها به کشاورزان دارند. برنامه های ترویجی مانند PVSانتخاب مشارکتی ارقام و مشارکت با زارعین، به معرفی ارقام مناسب هر منطقه کمک میکند.

آیا بخش خصوصی در تحقیقات غلات مشارکت دارد؟
اخیراً چند شرکت خصوصی وارد حوزه به نژادی شده اند. هرچند تحقیقات زمانبر است و نیازمند حمایت دولتی، اما برخی شرکتها موفق به معرفی ارقام جدید گندم شده اند که هماکنون در کشت استفاده میشود.

با مشکلات مالی و کمبود تجهیزات آزمایشگاهی چگونه مقابله می کنید؟
واحدهای تحقیقاتی ما مانند بیماریشناسی، مولکولی و فیزیولوژی نیازمند تجهیزات پیشرفته اند. به ویژه ماشین آلاتی مانند کمباینهای خاص که در سابق از اتریش وارد می شدند، به دلیل تحریمها قابل واردات نیستند. امیدواریم مسئولان با نوسازی ناوگان تحقیقاتی، این چالش را برطرف کنند.

برای جذب نیروهای جوان چه برنامه هایی دارید؟
نیروی انسانی سنگ بنای تحقیقات است، اما جذب جوانان به دلیل کمبود بودجه محدود است. بیش از ۸۰٪ کارشناسان ما بالای ۲۵ سال سابقه دارند و تنها ۲-۳ نیروی جوان جذب کرده ایم و در این خصوص نیازمند حمایت برای تربیت نسل جدید محققان هستیم.

با وجود چالشها، برنامه های آینده بخش غلات چیست؟
علیرغم مشکلات، سالانه ۵ رقم جدید گندم و جو معرفی میکنیم؛ رقمی که پیشتر به طور متوسط ۲ رقم در سال بود! با تعمیر و بهینه سازی دستگاه های موجود، برونداد تحقیقاتی را حفظ کرده ایم. اما تداوم این روند نیازمند حمایت جدیتر است.

ارتباط بخش تحقیقات غلات با مراکز علمی داخلی و بین المللی چگونه است؟
پیش از تحریمها، با مراکزی مانند «سیمیت» در مکزیک و «ایکاردا» در مراکش همکاری نزدیک داشتیم و تبادل ژرمپلاسم انجام میدادیم. اکنون این ارتباطات کمرنگ شده، اما امیدواریم با بهبود روابط، همکاریها احیا شود.

نقش فناوریهای نوین در تحقیقات چیست؟
از تکنیکهای بیوتکنولوژی مانند مارکرهای مولکولی برای شناسایی ژنهای مقاومت استفاده میکنیم. دو آزمایشگاه نیمه فعال داریم، اما کمبود بودجه محدودیت ایجاد کرده و با به کارگیری دانش نوین، مدت زمان معرفی ارقام را کاهش خواهیم داد.

برای آگاهی رسانی به کشاورزان چه اقداماتی انجام داده اید؟
با همکاری با معاون زراعت با راه اندازی سامانه های دیجیتال مانند «سامانه بذر» و اپلیکیشن «انتخاب رقم» به کشاورزان کمک میکنیم بهترین رقم را برای منطقه خود انتخاب کنند. در استانهایی مانند خوزستان، نقشه های اقلیمیِ ارقام نیز تهیه شده است.

چشم انداز بخش غلات برای رسیدن به خودکفایی چیست؟
سال گذشته به خودکفایی گندم رسیدیم و امیدواریم این روند پایدار بماند. مأموریت ما ارائه ارقام پربازده تر و مقاومتر برای کاهش وابستگی و افزایش بهره وری است.

 

 

*** بر اساس گزارش خبرنگار ما، به عنوان جمع بندی سخنان رئیس بخش غلات میتوان موارد زیر را برشمرد:

چالشهای پیشرو
۱. محدودیت تجهیزات:
– فرسودگی ماشین آلات خاص تحقیقاتی (مانند کمباینهای وارداتی از اتریش) به دلیل تحریم ها و نبود امکان نوسازی.
– نیمه فعال بودن آزمایشگاه های پیشرفته (مولکولی، نژادی سریع) به دلیل کمبود بودجه.

۲. کمبود نیروی انسانی جوان:
– ۸۰٪ کارشناسان با بیش از ۲۵ سال سابقه و جذب تنها ۲-۳ نیروی جوان در سالهای اخیر.
– نیاز فوری به تربیت نسل جدید محققان با حمایت مالی و دورههای آموزشی.

۳. تحریم های بین المللی:
– کاهش شدید همکاری با مراکز جهانی نظیر سیمیت (مکزیک) و ایکاردا (مراکش) و توقف تبادل ژرمپلاسم و اعزام پژوهشگران.

راهکارهای فناورانه
– بیوتکنولوژی: استفاده از مارکرهای مولکولی برای شناسایی ژنهای مقاومت به بیماریها و خشکی.
– دیجیتالیزاسیون:
– راه اندازی سامانه بذر و اپلیکیشن انتخاب رقم برای کمک به کشاورزان در انتخاب ارقام مناسب هر منطقه.
– تهیه نقشه های اقلیمی ارقام در استانهایی مانند خوزستان به صورت پایلوت.

برنامه های آینده
– توسعه ارقام مقاوم: تمرکز بر تولید گندم و جو با مقاومت بالا به تنشهای محیطی و بیماریها.
– نوسازی تجهیزات: پیگیری برای واردات دستگاههای تحقیقاتی پیشرفته با لغو تحریمها.
– احیای همکاریهای بین المللی: بازسازی ارتباط با مراکز پژوهشی جهانی برای انتقال دانش روز.

به گزارش خبرنگار اخبار روزانه کشاورزی، بخش تحقیقات غلات با وجود چالشهای مالی، تحریمی و نیروی انسانی، با تکیه بر تجربه محققان باسابقه و بهینه سازی امکانات موجود، به پیشرفتهای قابل توجهی دست یافته است. تحقق برنامه های آتی نیازمند حمایت جدی مسئولان برای نوسازی زیرساختها، جذب نیروی جوان و بازگشایی مرزهای همکاریهای علمی است. دستیابی به الگوی پایدار خودکفایی غلات، در گرو تبدیل این بخش به یک «قطب فناوریهای نوین کشاورزی» است.

 

****
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، تحقیقات مرتبط با غلات در ایران از سال ۱۳۰۹ خورشیدی با جمع آوری نمونه های بومی گندم از مناطق مختلف کشور و بررسی آنها در شهر کرج آغاز شد. از سال ۱۳۱۵، برنامه های اصلاح بذر غلات با روشهای علمی تر پیگیری شد و مطالعات انجام شده روی ۵۱۰۰ لاین خالص گندم و جو در مدرسه عالی فلاحت کرج، منجر به معرفی ارقامی مانند گندمهای «شاهپسند» و «عطایی» و همچنین جو «کالیفرنیایی» گردید. گندم شاهپسند به دلیل بازدهی بالا و ویژگی های مطلوب کشاورزی، ابتدا در منطقه ساوجبلاغ و سپس در دیگر مناطق سردسیر و معتدل فلات مرکزی ایران گسترش یافت. در ادامه این پژوهشها، رقم گندم موسوم به «۴۸۲۰» که برای کشت در مناطق شمالی ایران (گرگان و مازندران) مناسب بود، از میان گندمهای وارداتی از شمال آفریقا انتخاب شد.
از سال ۱۳۲۷، با استقلال دانشکده کشاورزی کرج از وزارت کشاورزی، فعالیتهای مرتبط با جمعآوری و آزمایش نمونه های بومی گندم و جو در «بنگاه اصلاح نباتات کرج» متمرکز شد. این روند بهویژه پس از آغاز همکاریهای مشترک با سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) گسترش چشمگیری یافت.
همکاریهای علمی و فنی وزارت کشاورزی با فائو در حوزه اصلاح بذر غلات از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۷ ادامه پیدا کرد. در این میان، اقدامات دکتر «کُوکُک» (اولین کارشناس اعزامی فائو) بین سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ بسیار حائز اهمیت بود؛ او موفق به جمع آوری مجموعه ای شامل ۴۴۱ نمونه گندم و ۱۰۵ نمونه جو شد و نقشه جغرافیایی پراکندگی گونه های غلات در ایران را تهیه کرد. دکتر «مودرا» نیز از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷ بهعنوان کارشناس اصلاح بذر غلات و مدیر طرح مشترک ایران و فائو در این زمینه فعالیت نمود.
از سال ۱۳۴۰، با اعزام پژوهشگران ایرانی به مراکز تحقیقاتی بینالمللی، زیرساختهای پژوهشی غلات در کشور تقویت شد. بازگشت این متخصصان به ایران و استقرار آنها در ایستگاههای تحقیقاتی مناطق مختلف، موجب ارتقای کیفیت و کمیت مطالعات در این حوزه گردید.