الگوی کشت؛ آزمون هماهنگی استانی
پایگاه خبری داوان نیوز: طرح الگوی کشت به‌عنوان راهبردی کلیدی برای مدیریت منابع آب، افزایش بهره‌وری و انطباق تولید با شرایط اقلیمی، در سال‌های اخیر با پیگیری سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها در حال اجراست. اگرچه وزیر جهاد کشاورزی از تحقق ۸۰ درصدی این طرح در سال گذشته خبر داده است، اما چالش‌های منطقه‌ای و عدم همراهی کامل بهره‌برداران، اجرای کامل آن را با موانعی مواجه کرده است .
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، به‌گفته اکبر فتحی، معاون برنامه‌ریزی وزارت جهاد: «نباید خدماتی مانند سوخت یا کود را بدون ارتباط با الگوی کشت ارائه کرد؛ این اقدامات برنامه را از مسیر اصلی خارج می‌کند» . این گزاره، محور تحول آتی الگوی کشت در ایران است. گزارش ویژه پایگاه خبری داوان نیوز نگاهی خواهد داشت به اجرای الگوی کشت در استان‌ها و دستاوردهای ۸۰ درصدی و چالش‌های باقی‌مانده. …
۱. عملکرد استانی: از دستورالعمل تا عمل
– اصفهان:
– مهرداد مرادمند، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، با اشاره به رعایت الگوی کشت توسط کشاورزان محلی، انتقاد جدی به استان‌های همجوار وارد کرد: «مشکل مازاد تولید در اصفهان ناشی از عدم رعایت سطح زیر کشت در استان‌های دیگر است» .
– راه‌اندازی سامانه “مزرعه من” با قابلیت هشدار انحراف از الگوی کشت (مانند قرمز شدن پرونده در صورت کشت غیرمجاز) از اقدامات نوین این استان است .
– کردستان:
– توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در ۴۵ درصد اراضی، کشت نشایی محصولات پرآب‌بر (گوجه، خیار)، و تغییر زمان کشت به پاییزه برای بهره‌گیری از بارندگی‌ها، از محورهای اصلی اجرای الگوی کشت است .
– ۹۵ هزار هکتار از اراضی آبی استان تحت پوشش الگوی کشت قرار دارد .
– گلستان:
– بر اساس گزارش نظارتی، ۷۵ درصد شاخص‌های الگوی کشت در سال اول اجرا محقق شده است. با این حال، نبود ابزارهای کنترلی و ضعف صنایع تبدیلی چالش‌های اصلی هستند .
۲. چالش‌های اجرایی: چرا ۲۰ درصد انحراف وجود دارد؟
– عدم همراهی کشاورزان:
– وزیر جهاد کشاورزی علت اصلی انحراف ۲۰ درصدی را عدم اجرا توسط بهره‌برداران می‌داند. بسیاری از کشاورزان بهدلیل نداشتن آگاهی از منافع طرح (مانند قیمت مناسب و جلوگیری از ماندن محصول) یا تمایل به کشت محصولات پرسود سنتی، از الگو تبعیت نمی‌کنند .
– چالش‌های فرابخشی:
– جواد وفابخش، سرپرست سابق معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی، تأکید می‌کند: الگوی کشت نظامی ابلاغی نیست، بلکه مبتنی بر مشوق‌ها و خوانش بازار است. وی حلقه‌های مفقوده‌ای مانند صنایع تبدیلی و بازارهای هدف را مانع ارتباط کف مزرعه با کف بازار می‌داند .
– محدودیت منابع آبی:
– در اصفهان، کم‌آبی شدید اجرای الگو را پیچیده کرده است. مسعود ترابی، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان، خواستار تشکیل کمیته اجرایی ویژه با مشارکت تمام دستگاه‌های مرتبط شده است .
۳. راهکارهای پیشِ رو: مشوق‌ها و فناوری
– محرک‌های اقتصادی:
– تأکید بر شرط‌مند کردن حمایت‌های دولتی (یارانه نهاده‌ها، بیمه، خرید تضمینی) به اجرای الگوی کشت. وزیر جهاد کشاورزی تصریح می‌کند: «امکانات فقط برای متعهدان به الگو ارائه می‌شود» .
– توسعه کشت قراردادی:
– وفابخش بر خوانش بازار توسط کشاورزان و توسعه کشت قراردادی به‌عنوان پایه اجرای الگو تأکید دارد. این رویکرد در استان‌هایی مانند گلستان در حال آزمایش است .
– انطباق با تغییرات اقلیمی:
– در مناطق خشک، جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر مانند پسته، بادام و سنجد به‌جای گونه‌های پرمصرف در دستور کار است. داریوش سالم‌پور، مدیرکل میوه‌های سردسیری وزارت جهاد، این انتقال را «تاب‌آوری در شرایط کم‌آبی» می‌خواند .
۴. جدول مقایسه‌ای عملکرد استان‌ها
| استان | دستاوردهای کلان | چالش‌های اصلی |
| اصفهان | راه‌اندازی سامانه “مزرعه من” | انتقال مازاد تولید از استان‌های دیگر |
| کردستان | پوشش ۴۵ درصدی آبیاری نوین | وابستگی به منابع آب زیرزمینی |
| گلستان | تحقق ۷۵ درصدی شاخص‌ها | نبود ابزارهای کنترلی |
آینده الگوی کشت در گرو همکاری سه‌جانبه
اجرای کامل الگوی کشت نیازمند هماهنگی بیشتر بین استان‌ها (برای جلوگیری از انتقال مشکلاتی مانند مازاد تولید)، توانمندسازی کشاورزان از طریق ترویج مزایای اقتصادی طرح، و تأمین زیرساخت‌ها (صنایع تبدیلی، سامانه‌های نظارتی) است. اگرچه معاون وزیر جهاد کشاورزی، الگوی کشت را «تکلیف قانونی» می‌داند ، اما تحقق ۱۰۰ درصدی آن در گرو تبدیل این الزام به «انتخاب عقلانی» برای کشاورزان است.