تأمین آب کشاورزی؛ از سخنان نیازی تا برنامه عمل
پایگاه خبری داوان نیوز: بحران آب در ایران به عنوان یک مسئله حیاتی، تهدیدی جدی برای بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود. بر اساس آمارهای ارائه شده، کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها در سال زراعی گذشته نسبت به مدت مشابه بلندمدت، وضعیت نامناسبی را برای تأمین آب بخش کشاورزی ایجاد کرده است . در این شرایط، معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به ریاست صفدر نیازی شهرکی مسئولیت مدیریت این بحران و هدایت بخش کشاورزی به سمت پایداری را بر عهده دارد.
به گزارش ناظم رامتین، خبرنگار داوان نیوز: با توجه به چالش‌های فزاینده منابع آبی در ایران و تاثیر مستقیم آن بر امنیت غذایی، معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نقش محوری در مدیریت این بحران ایفا می‌کند. این گزارش به بررسی عملکرد این معاونت به ویژه با تمرکز بر سخنان و اقدامات صفدر نیازی شهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی می‌پردازد. همچنین رویکردهای جدید در مدیریت آب، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوین آبیاری و چالش‌های پیش رو مورد تحلیل قرار گرفته است.
وضعیت منابع آبی و کشاورزی ایران
کاهش بارش و تاثیر بر تولیدات کشاورزی
بر اساس گزارش سازمان هواشناسی، ایران در سال‌های اخیر با کم‌بارشی شدید روبرو بوده است به طوری که از مهر ۱۳۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰، جزو ۵ سال کم‌بارش از سال ۱۳۷۰ به بعد ثبت شده است . این کاهش بارش‌ها تاثیر مستقیمی بر تولید محصولات کشاورزی داشته است:
– پیش‌بینی کاهش ۴ میلیون تنی محصولات باغی و زراعی در ۲۴ استان کشور
– کاهش تولید در ۶ میلیون هکتار اراضی دیم به ویژه تولید گندم
– متأثر شدن حدود ۳.۸ میلیون هکتار اراضی کشاورزی از خشکسالی
وضعیت آب تجدیدپذیر
صفدر نیازی شهرکی در سخنان خود به وضعیت منابع آب تجدیدپذیر کشور اشاره کرده است:
– تنها ۳۰ درصد از کل بارش‌ها به عنوان آب تجدیدپذیر محسوب می‌شود (حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب)
– در شرایط متعارف، حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد
– در سال گذشته به دلیل کاهش بارش‌ها، این حجم به ۴۵ میلیارد متر مکعب کاهش یافت
عملکرد معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی
ماموریت‌ها و مسئولیت‌ها
معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت مدیریت عرصه‌ها و منابع آب و خاک کشاورزی را بر عهده دارد. برخی از مهم‌ترین وظایف این معاونت شامل :
– اجرای سیاست‌های کلان وزارت جهاد کشاورزی در زمینه مدیریت منابع آب و خاک
– توزیع و بهینه‌سازی مصرف آب برای ۸.۵ میلیون هکتار اراضی آبی کشور
– اجرای عملیات اصلاح و نوسازی خاک، تسطیح اراضی، زهکشی و شوری‌زدایی
– نظارت بر فعالیت‌های پیمانکاران بخش آب و خاک
اقدامات انجام شده معاونت آب و خاک
۱. توسعه سیستم‌های نوین آبیاری
– تجهیز ۲.۵ میلیون هکتار از اراضی آبی به سیستم‌های آبیاری تحت فشار، بارانی و قطره‌ای در طول ۸ سال گذشته
– تجهیز و نوسازی ۱.۵ میلیون هکتار از اراضی و احداث شبکه‌های فرعی
– اجرای پروژه‌های متعدد آبیاری نوین در استان‌های مختلف از جمله:
– ۲۰۰ هزار هکتار اراضی گرمسیری در غرب کشور
– پروژه‌های انتقال آب با لوله و لوله‌گذاری در شهرستان‌های مختلف
۲. مدیریت بحران خشکسالی
– ارائه گزارش‌های جامع از خسارت خشکسالی و تدوین برنامه‌های مدیریتی
– استفاده از کشت مناسب هر منطقه، تعیین زمان کشت مناسب و تحویل بذر اصلاح شده به کشاورزان
– پیگیری تخصیص اعتبارات برای مقابله با اثرات خشکسالی
۳. توجه به رویکردهای نرم‌افزاری
تغییر تمرکز از طرح‌های توسعه ای (سخت‌افزاری) به روش‌های نرم‌افزاری مانند:
– بهره‌برداری بهینه از شبکه‌های آبیاری موجود
– توجه به گفت‌وگو و اشتراک مساعی با ذینفعان بخش آب کشاورزی
چالش‌های پیش رو
محدودیت تخصیص منابع آبی
صفدر نیازی شهرکی به سهم محدود بخش کشاورزی از منابع آبی اشاره کرده است:
– تنها ۳۵ درصد از بارش‌های کشور به بخش کشاورزی تخصیص می‌یابد
– منابع آبی و سرمایه‌ای کشور متناسب با تکالیف برنامه هفتم توسعه توزیع نمی‌شود
– مصرف آب در صنایع بسیار بالا است که موجب عقب‌ماندگی حوزه آب و خاک کشاورزی شده است
پروژه‌های راکد و ناکارآمد
برخی پروژه‌های بزرگ آبی با وجود سرمایه‌گذاری کلان، به دلیل مشکلاتی راکد مانده‌اند:
– شبکه آبیاری و زهکشی مدرن ۳۰,۰۰۰ هکتاری فکه و عینخوش در ایلام که قریب به دو سال است تامین آب نشده
– طرح شبکه آبیاری مدرن ۴۵ هزار هکتاری سیستان که به علت تامین نشدن حقابه از طرف کشور همسایه استفاده نمی‌شود
مسائل زیست‌محیطی
فعالیت‌های کشاورزی تاثیرات منفی بر محیط زیست داشته‌اند:
– استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و پایین رفتن سطح آب‌ها
– آلودگی خاک و آب‌ها ناشی از استفاده از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات
– فرسایش خاک و کاهش حاصلخیزی زمین
راهبردهای آینده
طرح تحویل حجمی آب
صفدر نیازی شهرکی از پیگیری طرح تحویل حجمی آب خبر داده است که با عملیاتی شدن آن:
– امکان اندازه‌گیری دقیق میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی فراهم می‌شود
– برنامه‌ریزی مؤثرتری برای افزایش بهره‌وری آب انجام خواهد شد
سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوین
– تخصیص اعتبارات برای مدرنسازی سیستم‌های آبیاری
– احیا و مرمت قنوات در شهرستان‌های مختلف
– اجرایی کردن طرح‌های آبیاری باغات زیتون و نخلستان‌های مکانیزه
توجه به کشاورزی پایدار
– ترویج روش‌های کشاورزی ارگانیک برای کاهش آسیب به محیط زیست
– آموزش کشاورزان در زمینه شیوه‌های کم‌مصرف و دوستدار محیط زیست
– توسعه کشت محصولات مقاوم به خشکی و کم‌آبی
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی با مدیریت صفدر نیازی شهرکی با چالش‌های متعددی در زمینه مدیریت منابع آب و خاک روبرو است. اگرچه اقدامات قابل توجهی در زمینه توسعه سیستم‌های نوین آبیاری و مدیریت بحران خشکسالی انجام شده، اما مسائل زیادی از جمله تخصیص ناعادلانه منابع آبی، پروژه‌های راکد و مشکلات زیست‌محیطی حل باقی مانده‌اند.
تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه ایجاب می‌کند که سرمایه‌گذاری بیشتر و اجرای دقیق‌تر شاخص‌های تعیین‌شده است. همچنین توجه به رویکردهای نرم‌افزاری و مشارکت ذینفعان می‌تواند به مدیریت بهینه منابع آبی و تضمین امنیت غذایی کشور کمک شایانی کند.
جدول خلاصه اقدامات و چالش‌های معاونت آب و خاک
| عنوان | اقدامات انجام شده | چالش‌های پیش رو |
| سیستم‌های آبیاری | تجهیز ۲.۵ میلیون هکتار به سیستم‌های نوین | تخصیص ناکافی اعتبارات |
| مدیریت خشکسالی | ارائه گزارش‌های جامع و تدوین برنامه | کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها |
| پروژه‌های زیربنایی | اجرای پروژه‌های لوله‌گذاری و مرمت قنوات | راکد ماندن برخی پروژه‌های بزرگ |
| محیط زیست | ترویج روش‌های کم‌مصرف | آلودگی آب و خاک ناشی از کشاورزی |