قاچاق خاک؛ تهدیدی برای امنیت غذایی
پایگاه خبری داوان نیوز: قاچاق خاک ایران به عنوان یک تهدید جدی برای امنیت غذایی و محیط زیست کشور، سال‌هاست که ادامه دارد. این گزارش به بررسی سابقه تاریخی، روش‌های قاچاق، نقش نهادهای مسئول و چالش‌های پیش رو می‌پردازد. با وجود تکذیب‌های مکرر دولتی، شواهد متعددی از قاچاق خاک به ویژه به کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد که نیازمند عزم جدی برای مقابله است.
به گزارش ناظم رامتین، خبرنگار داوان نیوز، خاک به عنوان یک منبع تجدیدناپذیر، پایه‌ای‌ترین عنصر امنیت غذایی و محیط زیست هر کشوری محسوب می‌شود. در ایران، قاچاق خاک به مدت چند دهه به عنوان یک معضل جدی مطرح بوده است. اگرچه نهادهای دولتی بارها این موضوع را تکذیب کرده‌اند، اما اظهارات مقامات رسمی و کارشناسان محیط زیست حاکی از واقعیتی تلخ است. این گزاش به تحلیل ابعاد مختلف قاچاق خاک در ایران، سابقه تاریخی آن و عملکرد نهادهای مسئول در جلوگیری از این پدیده می‌پردازد.
سابقه تاریخی قاچاق خاک
بر اساس اسناد و گزارش‌های موجود، قاچاق خاک ایران از دهه ۱۳۸۰ آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. اولین گزارش‌ها در مورد قاچاق خاک در سال ۱۳۹۲ منتشر شد، اما بلافاصله از سوی مسئولان تکذیب گردید. این روند تکذیب و انتشار اخبار تا سال ۱۴۰۰ ادامه یافت، تا اینکه سرانجام سازمان تات، وابسته به وزارت جهاد کشاورزی در آذر ۱۴۰۰ به طور رسمی قاچاق خاک را تأیید کرد.
جزیره هرمز به عنوان یکی از کانون‌های اصلی قاچاق خاک شناخته می‌شود. بر اساس گزارش‌ها، صادرات خاک این جزیره بین ۲۰ تا ۳۰ سال سابقه دارد و شرکت‌هایی با بهره‌گیری از ارتباطات خود به برداشت و صادرات خاک مشغول بوده‌اند. همچنین، استان‌های جنوبی مانند فارس، بوشهر و هرمزگان به دلیل نزدیکی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، بیشترین آسیب را از قاچاق خاک متحمل شده‌اند.
روش‌های قاچاق خاک
قاچاقچیان خاک از روش‌های متنوع و گاهی عجیبی برای انتقال خاک استفاده می‌کنند:
– پوشش صادرات سیمان: یکی از متداول‌ترین روش‌ها، استخراج خاک در پوشش صادرات سیمان است.
– صادرات گیاهان تزئینی: قاچاقچیان با بهانه صادرات گل و گیاه، مقدار قابل توجهی از خاک مرغوب را به همراه ریشه گیاهان خارج می‌کنند.
– فروش به عنوان خاک معدنی: اگرچه صادرات خاک معدنی با مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز است، اما در بسیاری از موارد، خاک زراعی و مرتعی به جای خاک معدنی صادر می‌شود.
– استخراج غیرقانونی از معادن: خریداران معادن شن و ماسه در هنگام برداشت از معادن، مقداری از خاک منطقه را به صورت قاچاق خارج می‌کنند.
نقش نهادهای مسئول و عملکرد آنها
سازمان حفاظت محیط زیست
این سازمان به طور مکرر نسبت به قاچاق خاک هشدار داده است. معصومه ابتکار، رئیس سابق این سازمان، در سال ۱۳۹۵ به صراحت از قاچاق خاک جزیره هرمز انتقاد کرد. عیسی کلانتری، رئیس بعدی سازمان، در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که برخی دست‌اندرکاران بخش دولتی در قاچاق خاک دخیل هستند. با وجود این هشدارها، این سازمان توانایی لازم برای جلوگیری کامل از قاچاق خاک را نداشته است.
وزارت جهاد کشاورزی
این وزارتخانه اغلب موضوع قاچاق خاک را تکذیب کرده است. علی مراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی وقت کشور، در سال ۱۴۰۰ گفت: «هیچ گزارش مستندی مبنی بر قاچاق خاک کشاورزی به دست ما نرسیده است». با این حال, در تضاد با این ادعا، حمیدرضا پیروان، رئیس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک سازمان تحقیقات کشاورزی (زیرمجموعه وزارت جهاد)، قاچاق خاک را بر اساس مشاهدات عینی تأیید کرد.
مجلس شورای اسلامی
برخی نمایندگان مجلس مانند سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست، خواستار برخورد با قاچاقچیان خاک شده‌اند. با این حال , پرویز اوسطی، نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد که هیچ گزارش مستندی در این زمینه به کمیسیون کشاورزی نرسیده است. این دوگانگی نشان‌دهنده فقدان عزم جدی در مجلس برای حل معضل قاچاق خاک است.
وزارت صنعت، معدن و تجارت
این وزارتخانه به عنوان متولی صدور مجوز برای صادرات خاک معدنی، مورد انتقاد سازمان محیط زیست قرار گرفته است. علی مریدی، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست، اعلام کرد که وزارت صنعت در مقابل درخواست‌های این سازمان برای جلوگیری از صادرات خاک مقاومت می‌کند.
پیامدهای قاچاق خاک
– تخریب محیط زیست: برداشت بی‌رویه خاک به اکوسیستم مناطق به ویژه جزایر جنوبی مانند هرمز آسیب جدی وارد می‌کند.
– تهدید امنیت غذایی: ایران از لحاظ خاک حاصلخیز برای کشاورزی کشوری فقیر محسوب می‌شود. تنها ۱۰-۱۱ درصد از خاک ایران مستعد کشاورزی است و ادامه قاچاق، امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.
– تخریب سرمایه ملی: خاک یک منبع تجدیدناپذیر است و تشکیل هر سانتیمتر آن صدها سال زمان می‌برد. قاچاق خاک به معنی فروش سرمایه ملی با قیمتی ناچیز (کامیونی ۸ دلار) است.
– آسیب به روابط بین‌المللی: قاچاق خاک می‌تواند به تنش‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه دامن بزند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی«داوان نیوز»، قاچاق خاک در ایران پدیده‌ای است که به رغم تکذیب‌های مکرر دولتی، برای بیش از دو دهه ادامه داشته است. به نظر می‌رسد ضعف نظارتی، فقدان عزم سیاسی، از عوامل تداوم این معضل هستند. برای مقابله با قاچاق خاک، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
1. تقویت قوانین و مقررات: قانون حفاظت از خاک که در سال ۱۳۹۷ تصویب شد، باید به طور جدی اجرایی شود و مجازات‌های سنگینی برای قاچاقچیان در نظر گیرد.
2. هماهنگی بین نهادها: ایجاد هماهنگی بین سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت و دستگاه‌قضایی برای مقابله مؤثر با قاچاق خاک ضروری است.
3. افزایش نظارت بر مبادی خروجی: نظارت بر بنادر، گمرکات و مرزها باید افزایش یابد تا از خروج خاک تحت پوشش‌های مختلف جلوگیری شود.
4. افزایش آگاهی عمومی: آگاهی‌بخشی درباره ارزش خاک و پیامدهای قاچاق آن می‌تواند جامعه را نسبت به این موضوع حساس کند.
5. توسعه فناوری‌های تشخیص: استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای تشخیص نوع خاک صادراتی می‌تواند از خروج خاک زراعی تحت عنوان خاک معدنی جلوگیری کند.
قاچاق خاک تنها یک مسئله زیست‌محیطی یا اقتصادی نیست، بلکه به معنی فروش تدریجی سرمایه ملی و به خطر انداختن آینده نسل‌های آینده است. مقابله با این پدیده نیازمند عزم ملی و همکاری همه نهادهای مسئول است.
این گزارش بر اساس گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های داخلی و اظهارات مقامات رسمی تهیه و تنظیم شده است.