زعفران؛ سلطه بی‌رقابت بر تولید، شکست در عرصه ارزآوری
پایگاه خبری داوان نیوز: زعفران ایرانی، با وجود جایگاه بی‌رقیب در تولید جهانی، با چالش‌های متعددی در مسیر دستیابی به جایگاه واقعی خود در تجارت جهانی روبه‌روست.
محسن شکربیگی/ خبرنگار داوان نیوز: در تقویم رسمی ایران، پنجم آبان‌ماه به عنوان «روز ملی زعفران» نامگذاری شده است. این نامگذاری با هدف پاسداشت و حمایت از این محصول ملی و استراتژیک و همچنین جلوگیری از تصاحب نام این محصول توسط سایر کشورها انجام شده است. این روز فرصتی ارزشمند برای تجلیل از کشاورزانی است که در طول سال، با تلاش فراوان، این طلای سرخ را تولید می‌کنند.
برجسته‌ترین رویداد مربوط به این مناسبت، «جشنواره ملی زعفران» است که هرساله در مشهد، پایتخت طلای سرخ ایران، برگزار می‌شود. این جشنواره مجموعه‌ای از برنامه‌های فرهنگی، نمایشگاهی و آموزشی را دربر می‌گیرد و بستری برای هم‌افزایی تولیدکنندگان، صادرکنندگان و فعالان علمی این حوزه فراهم می‌کند.
اهمیت اقتصادی زعفران
زعفران به دلایل متعددی نقش بی‌بدیلی در اقتصاد ایران ایفا می‌کند:
– اشتغال‌زایی گسترده: صنعت زعفران به نیروی کار زیادی در بخش‌های کاشت، داشت، برداشت و فرآوری نیاز دارد. این موضوع به ایجاد اشتغال، به‌ویژه در مناطق روستایی و برای بانوان، کمک شایانی کرده است. برداشت زعفران که نیازمند دقت و ظرافت فراوان است، در فصل خود هزاران کارگر فصلی را به کار می‌گیرد.
– مناسب برای اقلیم کم‌آب: زعفران به دلیل مقاومت در برابر خشکی و نیاز آبی کم، گزینه‌ای ایده‌آل برای کشت در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران مانند خراسان جنوبی و رضوی است. این ویژگی در شرایط کنونی بحران آب، بر اهمیت استراتژیک این محصول می‌افزاید.
– درآمدزایی بالا برای کشاورزان: درآمد حاصل از هر هکتار کشت زعفران می‌تواند چندین برابر محصولات کشاورزی رایج مانند گندم و جو باشد. این امر، زعفران را به گزینه‌ای سودآور برای کشاورزان تبدیل کرده و به بهبود معیشت آنان کمک می‌کند.
صادرات و ارزآوری: یک موقعیت منحصر به فرد با چالش‌های بزرگ
اگرچه ایران با تولید بیش از 90 درصد زعفران جهان، سلطه بی‌رقابتی در این بازار دارد، اما در بخش صادرات و ارزآوری با موانع جدی روبرو است.
مقایسه وضعیت صادرات و ارزآوری زعفران ایران در گذشته و حال
شاخص: قیمت هر کیلوگرم در بازار جهانی
• وضعیت گذشته (حدود سال 139۰): حدود ۳۰۰۰ دلار
• وضعیت فعلی (سال‌های اخیر): کمتر از ۹۰۰ دلار
شاخص: ارزش کل صادرات
• وضعیت گذشته (حدود سال 139۰): ۳۵۶ میلیون دلار (برای ۱۱۳ تن)
• وضعیت فعلی (سال‌های اخیر): کمتر از ۱۸۵ میلیون دلار (برای ۲۱۰ تن)
شاخص: سهم ایران از گردش مالی جهانی
• وضعیت گذشته: داده‌ای در دسترس نیست.
• وضعیت فعلی: حدود ۳۵۰ میلیون دلار از کل گردش مالی ۲ تا ۳ میلیارد دلاری.
این ارقام به وضوح نشان می‌دهد که با وجود افزایش حجم فیزیکی صادرات (از ۱۱۳ تن به ۲۱۰ تن)، ارزآوری کل این محصول سقوط چشمگیری داشته است. این به معنای از دست رفتن شدید ارزش طلای سرخ ایران در بازارهای جهانی است.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صادرات زعفران
– خام‌فروشی و فقدان برند ملی: بخش عظیمی از زعفران ایران به صورت فله‌ای و خام به کشورهایی مانند امارات، اسپانیا و چین صادر می‌شود. این کشورها پس از بسته‌بندی مجدد و برندزنی، آن را با قیمتی بسیار بالاتر به بازارهای جهانی می‌فروشند و ارزش افزوده اصلی را تصاحب می‌کنند. فقدان یک برند ملی قدرتمند یکی از اصلی‌ترین مشکلات شناسایی شده در پژوهش‌ها است.
– مشکلات کیفی و استاندارد: گاهی گزارش‌هایی از صادرات زعفران بی‌کیفیت و عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی می‌رسد. برای نمونه، اخیراً برخی محموله‌های صادراتی به دلیل عدم مطابقت با استانداردهای سختگیرانه در گمرک چین توقیف شده‌اند. این امر اعتبار تجاری زعفران ایران را به شدت خدشه‌دار می‌کند.
– تحریم‌ها و موانع ارزی: تحریم‌های بین‌المللی، نقل و انتقال ارز و دسترسی به بازارهای جهانی را برای صادرکنندگان ایرانی با دشواری مواجه کرده است.
– وجود واسطه‌ها و عدم سازماندهی مناسب: نبود تشکیلات منسجم برای خرید، توزیع و قیمت‌گذاری، باعث شده دلالان نقش پررنگی پیدا کنند و سود اصلی به جیب تولیدکننده نرود.
راهکارهای بهبود وضعیت
– توقف خام‌فروشی و توسعه صنایع فرآوری: باید با ایجاد برندهای معتبر ایرانی و بسته‌بندی استاندارد و جذاب، زعفران را به صورت محصولی نهایی به بازار جهان عرضه کرد. توسعه محصولات با ارزش افزوده بالاتر مانند عصاره زعفران نیز از اولویت‌هاست.
– نظارت سختگیرانه بر کیفیت صادرات: سازمان‌های ملی استاندارد و گمرک باید با نمونه‌برداری و آزمایش دقیق تمامی محموله‌های صادراتی، از بروز هرگونه مشکل کیفی که به اعتبار ملی لطمه می‌زند، جلوگیری کنند.
– حمایت دولتی و سیاست‌گذاری هوشمند: دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات ارزی و مالی به صادرکنندگان، و همچنین کمک به بازاریابی بین‌المللی و حضور در نمایشگاه‌های جهانی، زمینه را برای رونق این صنعت فراهم کند.
امید است با برنامه‌ریزی بلندمدت و عزم ملی، «طلای سرخ» ایران بار دیگر به جایگاه واقعی خود در عرصه جهانی بازگردد و سهم خود را در رشد و توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.
عکس: رضا کامرانی سامانی