افق‌های تازه در مدیریت دیجیتال آفتکشها
پایگاه خبری داوان نیوز: راه‌اندازی سامانه هوشمند یکپارچه ملی مدیریت و رهگیری سموم کشاورزی، مهم‌ترین ابتکار سازمان حفظ نباتات کشور برای خروج از بحران کنونی مدیریت آفتکشها است. این سامانه که با تأکید مریم جلیلی‌مقدم بر شفاف‌سازی زنجیره تأمین و مقابله با قاچاق سموم طراحی شده، نویدبخش تحولی اساسی در مسیر داده‌محور کردن مدیریت سموم است. اما پرسش اساسی اینجاست: آیا این سامانه می‌تواند بر چالش‌های پیچیده فنی، فرهنگی و اجرایی غلبه کند و به وعده خود برای ایجاد انقلابی دیجیتال در مدیریت نهاده‌های کشاورزی عمل نماید؟”
ناظم رامتین/ خبرنگار داوان نیوز: کشاورزی پایدار یکی از ارکان اساسی امنیت غذایی و توسعه اقتصادی در هر کشوری محسوب می‌شود. در این میان، مدیریت صحیح آفت‌کش‌های کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که هم بر سلامت محصولات کشاورزی و هم بر سلامت مصرف‌کنندگان تأثیر مستقیم دارد. اخیراً سازمان حفظ نباتات کشور از راه‌اندازی «سامانه هوشمند یکپارچه ملی مدیریت و رهگیری سموم کشاورزی» خبر داده که می‌تواند تحولی اساسی در این حوزه ایجاد کند. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این سامانه و تحلیل چالش‌های پیش روی اجرای آن می‌پردازد.
وضعیت موجود مدیریت آفتکشها در ایران
پیش از بررسی سامانه جدید، ضروری است به تصویری از وضعیت موجود مدیریت آفتکشها در ایران اشاره کنیم. همانطور که رئیس پیشین سازمان حفظ نباتات کشور اشاره کرده است، سیاه بازار حاکم بر آفتکشها یکی از مشکلات عمده این حوزه است. در استان کرمان به تنهایی ۳۵۰ سمفروش قانونی فعال هستند، اما در کنار آنها افراد غیرقانونی، زیرپلهای و پشت وانتی نیز به فروش سموم می‌پردازند که این آمار بسیار زیاد و نگران‌کننده است .
از دیگر مشکلات موجود می‌توان به تعدد نامعقول سموم با نام‌های مشابه اشاره کرد. برخی شرکتها سموم را با نام عمومی عرضه می‌کنند و محصولاتی با یک نام اما در ۵۰ نوع مختلف در بازار عرضه می‌شود که باعث سردرگمی کشاورز در انتخاب سم مناسب می‌شود . این وضعیت به ویژه در محصول استراتژیک پسته مشهود است، جایی که توصیه‌های غیرکارشناسی منجر به سمپاشی بی‌رویه و ایجاد موانع صادراتی شده است .
سامانه هوشمند یکپارچه ملی: اهداف و قابلیت‌ها
سامانه هوشمند یکپارچه ملی مدیریت و رهگیری سموم کشاورزی به عنوان یکی از ارکان تحقق حکمرانی هوشمند در حوزه مدیریت آفت‌کش‌های کشاورزی معرفی شده است . دکتر مریم جلیلی‌مقدم، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور، اهداف اصلی این سامانه را تبیین رویکرد داده‌محور در ارتقای شفافیت، مقابله مؤثر با قاچاق سموم و افزایش ضریب امنیت غذایی کشور بیان کرده است .
قابلیت‌های کلیدی سامانه
بر اساس اطلاعات منتشر شده، این سامانه دارای قابلیت‌های متعددی است که می‌تواند مدیریت آفتکشها را متحول کند:
– شفاف‌سازی زنجیره تأمین سموم: ردیابی دقیق از مرحله واردات تا مصرف نهایی
– رصد کشوری آفتکشها: امکان رصد آفت‌کش براساس بچ و پارت و رصد توزیع با QR کد
– ثبت نیازهای کشوری: ثبت نیازهای سالیانه هر استان به آفتکشها به تفکیک
– مدیریت واردات و تولید: تنظیم میزان واردات و تولید براساس نیازهای اعلام شده
– ایجاد امکان رهگیری الکترونیک: ارائه الگویی کارآمد از ردیابی الکترونیک نهاده‌های کشاورزی
تحلیل چالش‌های پیش روی اجرای سامانه
اگرچه سامانه هوشمند یکپارچه ملی وعده تحولی اساسی در مدیریت آفتکشها را می‌دهد، اما اجرای موفقیت‌آمیز آن با چالش‌های متعددی روبرو خواهد بود که در ادامه به تحلیل آنها می‌پردازیم.
۱. چالش‌های فنی و زیرساختی
اجرای چنین سامانه گسترده‌ای نیازمند زیرساخت‌های فنی مناسب در سراسر کشور است. در حالی که برخی مناطق روستایی ممکن است با مشکلات دسترسی به اینترنت یا نداشتن دستگاه‌های لازم برای استفاده از سامانه مواجه باشند. همچنین، یکپارچه‌سازی این سامانه با سایر سامانه‌های موجود مانند «پنجره واحد تجارت» و «پنجره واحد کشاورزی» نیازمند طراحی معماری اطلاعاتی منسجم و استانداردهای فنی یکپارچه است.
۲. چالش‌های سازمانی و هماهنگی بین‌بخشی
دکتر جلیلی‌مقدم به درستی اشاره کرده‌اند که موفقیت این طرح در گرو هم‌افزایی و همکاری بخش‌های مختلف سازمان با بخش خصوصی و دستگاه‌های نظارتی است. این سامانه ذینفعان متعددی دارد؛ از تولیدکنندگان و واردکنندگان سموم گرفته تا توزیع‌کنندگان، کشاورزان، نهادهای نظارتی و تحقیقاتی. ایجاد هماهنگی بین این ذینفعان متنوع و گاه با منافع متعارض، یکی از چالش‌های عمده پیش رو خواهد بود.
۳. چالش قاچاق و بازار غیررسمی
بازار غیررسمی و قاچاق سموم در ایران بسیار فعال است. همانطور که اشاره شد، در کنار سمفروشی‌های قانونی، افراد غیرقانونی بسیاری به فروش سموم می‌پردازند . مبارزه با این پدیده نیازمند همکاری نهادهای قضایی و امنیتی است و صرف راه‌اندازی سامانه، بدون برخورد قاطع با شبکه‌های قاچاق، نمی‌تواند مشکل را به طور کامل حل کند.
۴. چالش فرهنگی و مقاومت در برابر تغییر
کشاورزان و حتی برخی از توزیع کننده گان ممکن است در برابر استفاده از این سامانه مقاومت نشان دهند. این مقاومت می‌تواند ناشی از عادت به روش‌های سنتی، ناآشنایی با فناوری‌های جدید، یا نگرانی از شفافیت‌سازی باشد. آموزش و فرهنگ‌سازی برای پذیرش سامانه توسط کلیه ذینفعان ضروری است.
۵. چالش تامین منابع مالی و تداوم اجرا
اجرای چنین سامانه گسترده‌ای نیازمند تامین منابع مالی پایدار است. نوسانات بودجه‌ای در دستگاه‌های دولتی می‌تواند ادامه راه و به‌روزرسانی سامانه را با مشکل مواجه کند. همچنین، جلب مشارکت بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد.
راهکارهای پیشنهادی برای موفقیت سامانه
برای غلبه بر چالش‌های فوق و تضمین موفقیت سامانه هوشمند یکپارچه ملی، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
– آموزش تدریجی و فرهنگ‌سازی: طراحی برنامه‌های آموزشی برای کلیه ذینفعان، به ویژه کشاورزان و توزیع کننده‌گان
– تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات: توسعه زیرساخت‌های لازم در مناطق محروم و روستایی
– تقویت همکاری‌های بین‌بخشی: ایجاد کمیته‌های مشترک با حضور نمایندگان تمام نهادهای مرتبط
– استقرار نظام انگیزشی: طراحی نظام انگیزشی برای تشویق ذینفعان به استفاده از سامانه
– پایش و ارزیابی مستمر: ایجاد سازوکار برای پایش مستمر عملکرد سامانه و رفع مشکلات به موقع
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، راه‌اندازی سامانه هوشمند یکپارچه ملی مدیریت و رهگیری سموم کشاورزی می‌تواند نقطه عطفی در مدیریت نهاده‌های کشاورزی در ایران باشد. در صورت اجرای موفقیت‌آمیز، این سامانه خواهد توانست به شفافیت زنجیره تأمین، کاهش قاچاق سموم، ارتقای کیفیت محصولات کشاورزی و تقویت امنیت غذایی کشور کمک شایانی کند.
همانطور که دکتر جلیلی‌مقدم تصریح کرده‌اند: اگر داده‌ها به‌موقع و دقیق در دسترس باشند، تصمیم‌گیری‌ها واقع‌نگر و سیاست‌گذاری‌ها اثربخش خواهد بود. این سامانه می‌تواند زیرساخت لازم برای دستیابی به این داده‌های دقیق و به‌موقع را فراهم کند.
با این حال، موفقیت این سامانه منوط به عزم جدی تمامی ذینفعان، تامین منابع مالی پایدار، و اجرای مرحله‌ای با درنظرگیری تمامی چالش‌های پیش‌رو است. در صورت تحقق این شرایط، می‌توان امیدوار بود که این سامانه الگویی کارآمد از ردیابی الکترونیک نهاده‌های کشاورزی ارائه دهد که در نهایت به نفع تولیدکننده محصولات کشاورزی و حافظ امنیت غذایی کشور خواهد بود .