سینمای کشاورزی: روایت زمین روی پرده نقره ای
پایگاه خبری داوان نیوز: سینما به عنوان هنر هفتم، همواره بازتابی از واقعیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه بوده است. فیلم‌های با موضوع کشاورزی و باغبانی، چه در سینمای ایران و چه در سینمای جهان، به مسائل عمیق‌تری از جمله رابطه انسان با طبیعت، چالش‌های معیشتی، تضادهای طبقاتی و بحران‌های زیست‌محیطی می‌پردازند. این گزارش به بهانه روز سینما، به تحلیل و بررسی این گونه فیلم‌ها می‌پردازد و نقش آنها در افزایش آگاهی عمومی و تأثیر بر سیاست‌ها را مورد کنکاش قرار می‌دهد.
ناظم رامتین، خبرنگار داوان نیوز؛ کشاورزی و باغبانی نه تنها به عنوان منبع تغذیه و معیشت، بلکه به عنوان بخشی از فرهنگ و هویت جوامع در سراسر جهان شناخته می‌شود. سینما با نگاهی هنرمندانه، این موضوع را در قالب داستان‌های مختلف به تصویر کشیده است. از زندگی سخت کشاورزان در مناطق خشک گرفته تا مبارزه آنها با شرکت‌های بزرگ سرمایه‌داری، همه و همه سوژه‌هایی بوده‌اند که فیلم‌سازان را به خود جلب کرده‌اند.
1. سینمای کشاورزی در ایران: روایت دردها و امیدها
1.1. فیلم‌های شاخص ایرانی
– گاو (۱۹۶۹) – کارگردان: داریوش مهرجویی: این فیلم نمادین که بر اساس داستانی از غلامحسین ساعدی ساخته شده، به رابطه عمیق روستاییان با حیوانات و زمین‌های کشاورزی می‌پردازد. مرگ گاو که منبع اصلی درآمد خانواده است، منجر به بحران روانی برای شخصیت اصلی می‌شود. این فیلم از اولین آثار سینمای هنری ایران محسوب می‌شود که در جشنواره‌های بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت .
– دونده (۱۹۸۵) – کارگردان: امیر نادری: این فیلم به بحران کم‌آبی و تأثیر آن بر زندگی کشاورزان می‌پردازد. شخصیت اصلی فیلم، امیرو، در جست‌وجوی آب برای زمین‌های خشک‌شده روستا می‌دود. این فیلم نمادی از مقاومت انسان در برابر طبیعت خشن است .
– آواز گنجشک‌ها (۲۰۰۸) – کارگردان: مجید مجیدی: این فیلم به مسئله از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و باغات به دلیل شهرسازی می‌پردازد. داستان فیلم حول محور پیرمردی می‌گردد که به دلیل توسعه شهری، خانه و باغش را از دست می‌دهد .
– زمین (۱۹۹۸) – کارگردان: محمدعلی سجادی: این فیلم درباره اختلاف بین دو خانواده روستایی بر سر مالکیت زمین‌های کشاورزی است و به جنگ بر سر آب و زمین می‌پردازد .
– ابر و آفتاب (۲۰۲۲) – کارگردان: محمدحسین مهدویان: این فیلم به زندگی یک خانواده کشاورز در منطقه‌ای خشک می‌پردازد که با چالش‌های طبیعی و انسانی روبرو هستند .
1.2. درون‌مایه‌های مشترک
فیلم‌های ایرانی با موضوع کشاورزی معمولاً به رابطه انسان با زمین، آب و طبیعت می‌پردازند و مشکلاتی مانند خشکسالی، توسعه شهری و فقر روستایی را بررسی می‌کنند . این فیلم‌ها همچنین به طور غیرمستقیم به سیاست‌های نادرست کشاورزی و محیط‌زیستی انتقاد می‌کنند و باعث افزایش آگاهی عمومی در این زمینه می‌شوند.
2. سینمای کشاورزی در جهان: از آرمان‌گرایی تا انتقاد اجتماعی
2.1. فیلم‌های شاخص خارجی
– خوشه‌های خشم (۱۹۴۰) – کارگردان: جان فورد: این فیلم که بر اساس رمان جان اشتاین بک ساخته شده، به مهاجرت کشاورزان آمریکایی during the Dust Bowl می‌پردازد که به دلیل خشکسالی و وام‌های بانکی، مجبور به ترک زمین‌های خود می‌شوند.
– کشور (۱۹۸۴) – کارگردان: ریچارد پیرس: این فیلم به چالش‌های یک خانواده کشاورز در دهه ۱۹۸۰ در آمریکا می‌پردازد. در این دوره، شرکت‌های بزرگ به کسب‌وکارهای محلی تسلط یافتند و مزارع کوچک از بین رفتند .
– رودخانه (۱۹۸۴) – کارگردان: مارک رایدل: این فیلم شبیه به کشور است و به رابطه بین یک خانواده و مزرعه آنها تحت تهدید طبیعت و نیروهای سیاسی و دنیای سرمایه‌داری می‌پردازد. این فیلم نامزد اسکار شد و از نظر بصری زیبا است .
– چهل جریب زمین (۲۰۲۴) – کارگردان: آر. تی. تورن: این فیلم درام پساآخرالزمانی، داستان خانوادهای سیاهپوست و بومی را روایت می‌کند که پس از یک بحران کشاورزی جهانی، برای حفظ زمین‌های اجدادی خود مبارزه می‌کنند. عنوان فیلم اشارهای به وعده تاریخی «چهل جریب زمین و یک الاغ» دارد که به بردگان سابق داده شد ولی عملی نشد .
– سرزمین رویاها (۱۹۸۹) – کارگردان: فیل آلدن رابینسون: این فیلم داستان کشاورزی را روایت می‌کند که در مزرعه خود یک زمین بیسبال می‌سازد تا روح ستاره‌های مشهور بیسبال را جذب کند. این فیلم از پتانسیل کشاورزی برای انزوا و زندگی آرام استفاده می‌کند .
2.2. درون‌مایه‌های مشترک
فیلم‌های خارجی با موضوع کشاورزی often به تضاد بین مزارع کوچک و شرکت‌های بزرگ سرمایه‌داری می‌پردازند . همچنین، این فیلم‌ها به رابطه انسان با حیوانات و طبیعت توجه دارند و گاه به مسائل زیست‌محیطی می‌پردازند.
3. تحلیل تطبیقی: سینمای ایران و جهان در پرداخت موضوع کشاورزی
3.1. شباهت‌ها
– تأکید بر رابطه انسان و زمین: هر دو سینما بر رابطه عمیق انسان با زمین و طبیعت تأکید می‌کنند. در فیلم‌های ایرانی مانند «گاو» و «دونده»، این رابطه با حسی از عشق و وابستگی نشان داده می‌شود، در حالی که در فیلم‌های خارجی مانند «سرزمین رویاها» و «رودخانه»، این رابطه کاربردی تر و اقتصادی است.
– انتقاد از سیاست‌های نادرست: هردو سینماها به سیاست‌های نادرست کشاورزی و محیط‌زیستی انتقاد می‌کنند. در سینمای ایران، این انتقاد بیشتر معطوف به مدیریت آب و تغییر کاربری اراضی است , در حالی که در سینمای جهان، انتقاد بیشتر متوجه شرکت‌های بزرگ سرمایه‌داری است .
3.2. تفاوت‌ها
– نوع چالش‌ها: در سینمای ایران، چالش‌های کشاورزان بیشتر مرتبط به طبیعت (مانند خشکسالی) و سیاست‌های داخلی است , در حالی که در سینمای جهان، چالش‌ها بیشتر ناشی از نظام سرمایه‌داری و جهانی شدن است .
– پایان‌بندی: فیلم‌های ایرانی اغلب پایان‌های باز یا تلخ دارند (مانند «گاو» و «دونده»), در حالی که فیلم‌های خارجی گاهی اوقات پایان‌های امیدوارکننده‌تر دارند (مانند «سرزمین رویاها»).
4. تأثیر فیلم‌های کشاورزی بر جامعه و سیاست‌ها
فیلم‌های با موضوع کشاورزی تأثیرات قابل‌توجهی بر جامعه داشته‌اند. به عنوان مثال، در ایران، فیلم‌هایی مانند «آواز گنجشک‌ها» باعث بحث‌های گسترده درباره مدیریت آب و تغییر کاربری اراضی شدند . در برخی موارد، این فیلم‌ها حتی منجر به تغییر سیاست‌ها یا تصویب قوانین حمایتی شده‌اند.
در سطح جهانی، فیلم‌هایی مانند «کشور» و «رودخانه» به افزایش آگاهی درباره مبارزات مزارع کوچک در برابر شرکت‌های بزرگ کمک کرده‌اند . همچنین، فیلم‌های مانند«چهل جریب زمین» به مسائل نژادی و تاریخی مربوط به کشاورزی می‌پردازند .
5. نتیجه‌گیری
فیلم‌های با موضوع کشاورزی و باغبانی، چه در سینمای ایران و چه در سینمای جهان، آینه‌ای از چالش‌ها و آرمان‌های جوامع هستند. این فیلم‌ها نه تنها سرگرمی فراهم می‌کنند، بلکه بیننده را به تفکر درباره مسائل مهمی مانند عدالت اجتماعی، محیط‌زیست و رابطه انسان با طبیعت وا می‌دارند. به بهانه روز سینما، می‌توان از این فیلم‌ها به عنوان ابزاری برای آموزش و افزایش آگاهی عمومی استفاده کرد.