حفظ میراث ژنتیکی؛ اسب کاسپین، گنجینه‌ای در آستانه فراموشی
پایگاه خبری داوان نیوز: در گستره متنوع ذخایر ژنتیکی ایران، گونه‌های ارزشمندی وجود دارند که نه تنها از نظر زیست‌شناسی حائز اهمیت هستند، بلکه بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی این مرز و بوم محسوب می‌شوند. در این میان، اسب کاسپین به عنوان یکی از اصیل‌ترین و نادرترین نژادهای اسب در جهان، جایگاهی بی‌بدیل دارد. نژادی که با قدمتی بیش از پنج هزار سال، در نقش‌برجسته‌های تخت جمشید جاودانه شده و منشأ پیدایش اسب‌های خونگرم امروزی شناخته می‌شود.
متأسفانه این میراث ارزشمند ملی، به رغم شهرت جهانی، در داخل کشور با چالش‌های جدی مواجه است. کاهش جمعیت، محدودیت تنوع ژنتیکی و فقدان برنامه اقتصادی پایدار، بقای این نژاد منحصربه‌فرد را با تهدید روبرو ساخته است.
این گزارش که بر اساس بیانات دکتر هوشنگ دهقان‌زاده، معاون پژوهشی و رئیس بخش تحقیقات علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان تهیه شده، به بررسی تاریخچه، اهمیت و اقدامات در دست اجرا برای حفظ و احیای این گنجینه ژنتیکی می‌پردازد. در ادامه، جزئیات علمی، چالش‌های پیش‌رو و راهکارهای نوین برای تضمین آینده اسب کاسپین را از زبان مباشر این پروژه ملی خواهیم شنید.
وی در ابتدای این گزارش با معرفی مسئولیت خود گفت: «به عنوان مسئول بخش تحقیقات علوم دامی، یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های ما مدیریت مجتمع تحقیقات و آموزش حفظ ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین است که یک مجتمع کاملاً منحصربه‌فرد در سطح کشور محسوب می‌شود.»
دهقان‌زاده با اشاره به پیشینه تاریخی این نژاد ارزشمند افزود: «اسناد و شواهد تاریخی از جمله نقوش برجسته در تخت جمشید، نشان می‌دهد که اسب کاسپین با قدمتی بیش از ۵۰۰۰ سال، یکی از اجداد اصلی اسب‌های خونگرم امروزی است. تحقیقات پروفسور گازکاسکی از آمریکا نیز این موضوع را از نظر ژنتیکی تأیید کرده است.»
معاون پژوهش مرکز تحقیقات گیلان در ادامه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نژاد اشاره کرد و گفت: «مهم‌ترین ویژگی ظاهری اسب کاسپین، قد کوتاه آن است که آن را به استانداردی جهانی برای آموزش سوارکاری به کودکان و نوجوانان تبدیل کرده است.»
وی با بیان چالش‌های پیش‌روی حفظ این نژاد اظهار داشت: «متأسفانه تمامی اسب‌های کاسپین خارج از ایران، از نوادگان تعداد محدودی هستند که دهه‌ها پیش از کشور خارج شدند. این امر باعث کاهش شدید تنوع ژنتیکی و افزایش هم‌خونی در جمعیت جهانی آنان شده است.»
دهقان‌زاده در بخش دیگری از گزارش خود به اقدامات عملی صورت گرفته پرداخت و توضیح داد: «پس از انتقال گله اصلی از ایستگاه تحقیقاتی خوجیر به مجتمع فعلی در سال ۱۳۹۰، برنامه‌ریزی ما بر دو محور اصلی متمرکز شده است: اول، حفظ و توسعه گله تحت مدیریت با اجرای برنامه‌های دقیق اصلاح نژادی، و دوم، شناسایی و ثبت اسب‌های کاسپین در سراسر کشور که تاکنون منجر به میکروچیپ‌گذاری حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ رأس شده است.»
وی در ادامه پروژه‌های تحقیقاتی در دست اجرا را برشمرد و افزود: «پروژه‌های مهمی از قبیل “ثبت و پایش اسب کاسپین” و “بررسی پروفایل مولکولی با استفاده از نشانگرهای میکروساتلایت” در حال انجام است. هدف نهایی ما تدوین نخستین کتاب توارنامه این نژاد ارزشمند است.»
این مقام مسئول در پایان با اشاره به ضرورت توسعه اقتصادی این نژاد، راهکار استراتژیک خود را اینگونه تشریح کرد: «برای خروج از چالش انقراض، باید توجیه اقتصادی ایجاد کنیم. با توجه به ممنوعیت‌های نسبی صادرات، ما پیشنهاد داده‌ایم که صادرات اسپرم و انتقال جنین در دستور کار قرار گیرد. یک طرح ملی نیز با همکاری نهادهای پژوهشی معتبر کشور پیشنهاد شده که امیدواریم با تأمین اعتبار، شاهد اجرایی شدن آن باشیم.»
وی در پایان تأکید کرد: «حفظ اسب کاسپین تنها یک وظیفه تحقیقاتی نیست، بلکه یک مسئولیت ملی برای نگهداری از میراث ژنتیکی و تاریخی کشورمان است.»