غبار بر سفره‌ها؛ بحران گرد و غبار و پیامدهای کشاورزی
پایگاه خبری داوان نیوز: گرد و غبار به‌عنوان یکی از بحران‌های زیست‌محیطی ایران، سالانه بیش از ۲ میلیارد تن ذرات معلق را به جو زمین وارد می‌کند . این پدیده علاوه بر تهدید سلامت ۳۳۰ میلیون نفر در جهان، امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی ایران را به مخاطره انداخته است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، گرد و غبار تنها یک پدیده طبیعی نیست، بلکه نشانه‌ای از تخریب اکوسیستم توسط انسان است. این گزارش با استناد به آخرین گزارش‌های اجرایی، عملکرد دولت و نهادهای مسئول را تحلیل می‌کند.
عملکرد دولت در مقابله با گرد و غبار
الف) اقدامات عملیاتی:
– احیای تالاب‌ها و کانون‌های بحران:
اجرای ۹۰ هزار هکتار نهال‌کاری و بوته‌کاری در خوزستان، ۲۷۰ هزار مترمکعب لایروبی مسیل‌ها در سیستان و بلوچستان، و مدیریت ۲ میلیون هکتار مراتع غبارخیز .
– پایش و نظارت:
افزایش ۴ برابری پایش‌های زیست‌محیطی به ۵۲,۰۰۰ مورد در سال، شناسایی ۳۲,۲۴۳ واحد متخلف، و تجهیز ۱۸۰ ایستگاه پایش کیفی هوا با فناوری داخلی .
ب) اقدامات قانونی:
– تصویب آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت از خاک (۱۴۰۲) و قانون هوای پاک در بودجه ملی .
– تدوین استانداردهای آلایندگی خودروها و مقابله با خودروهای فرسوده .
نهادهای مسئول و تقسیم وظایف
بر اساس آیین‌نامه ملی مقابله با گرد و غبار (مصوب ۱۳۸۸ هیئت وزیران)، مسئولیت‌ها به شرح زیر تقسیم شده است:
| نهاد مسئول | وظایف کلیدی |
| سازمان حفاظت محیط زیست | هماهنگی ملی، پایش کیفی هوا، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی |
| سازمان جنگل‌ها و مراتع | مالچ‌پاشی، نهال‌کاری در کانون‌های بحران، ایجاد کمربند سبز |
| وزارت نیرو | تأمین حقابه تالاب‌ها، احداث کمربند سبز پیرامون تأسیسات آبی |
| وزارت بهداشت | تجهیز مراکز درمانی در استان‌های غبارخیز (خوزستان، سیستان) |
| استانداری‌ها | اجرای برنامه‌های آموزشی و آماده‌سازی جوامع محلی |
کارگروه ملی گرد و غبار زیر نظر معاون اول رئیس‌جمهور بر هماهنگی بین‌دستگاهی نظارت می‌کند .
تأثیر گرد و غبار بر کشاورزی: تهدیدها و راهکارها
الف) تهدیدهای مستقیم:
– کاهش بهره‌وری خاک: رسوب ذرات ریز بر زمین‌های کشاورزی، کاهش حاصلخیزی و تغییر ترکیب شیمیایی خاک .
– اختلال در فتوسنتز: پوشش غبار بر برگ گیاهان، کاهش ۲۰-۳۰ درصدی محصولات باغی و زراعی در استان‌هایی مانند کرمان و اصفهان.
– تشدید کم‌آبی: خشک‌شدن تالاب‌ها (مثل هورالعظیم) به دلیل گرد و غبار، کاهش منابع آب زیرزمینی را تسریع می‌کند .
ب) راهکارهای تطبیقی:
– کشاورزی حفاظتی: استفاده از مالچ‌های طبیعی و کشت گونه‌های مقاوم به کم‌آبی (مانند اکالیپتوس).
– مدیریت آب‌های نامتعارف: جایگزینی آب‌های غیرشرب با آب شیرین برای آبیاری (پیشنهاد در لایحه برنامه هفتم) .
> نکته کلیدی: طبق گزارش UNCCD، ۲۵ درصد منشأ گرد و غبار جهان ناشی از فعالیت‌های انسانی شامل کشاورزی ناپایدار است .
چالش‌ها و راهکارهای آینده
– چالش‌ها:
– کمبود بودجه برای پروژه‌هایی مانند کمربند سبز مرزی (نیاز سالانه ۶۰۰ کیلومتر مربع نهال‌کاری) .
– عدم مشارکت کشاورزان در برنامه‌های احیای تالاب‌ها به دلیل تضاد منافع.
– راهکارها:
– همکاری منطقه‌ای: استفاده از ظرفیت “ائتلاف سازمان ملل برای مبارزه با طوفان‌های شن” (UNCCD) جهت تبادل فناوری هشدار زودهنگام .
– اقتصاد چرخشی: تبدیل پساب صنعتی به منابع آبی قابل استفاده در کشاورزی (الگوی موفق در ارمنستان) .
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، عملکرد دولت ایران در افزایش پایش‌ها، احیای تالاب‌ها، و تقویت قوانین قابل تقدیر است، اما پاسخگویی مؤثر نیازمند:
۱. تقویت همکاری‌های فرامرزی (به‌ویژه با عراق و افغانستان)،
۲. تلفیق دانش بومی با فناوری‌های نوین در کشاورزی،
۳. تخصیص حداقل ۱.۵ درصد بودجه ملی به پروژه‌های مقابله با بیابان‌زایی.
همان‌گونه که ایران پیشنهاددهنده نامگذاری ۱۲ ژوئیه به‌عنوان روز جهانی مبارزه با گرد و غبار بود، اکنون می‌تواند الگویی برای دیپلماسی محیط‌زیستی در منطقه باشد.
بدون اصلاح الگوی کشاورزی، ایران تا ۲۰۳۰ با کاهش ۳۰ درصدی محصولات استراتژیک (گندم، جو) روبرو خواهد شد.