نقش آفرینی «تات» در زنجیره تحقیق، تولید و ترویج بذر
پایگاه خبری داوان نیوز: بذور اصلاح شده به عنوان یکی از مهمترین نهاده‌های کشاورزی، نقش حیاتی در افزایش تولیدات زراعی و تضمین امنیت غذایی ایفا می‌کنند. این گزارش به بررسی سهم بذور اصلاح شده در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و نقش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) در تولید و ترویج این بذور می‌پردازد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی«داوان نیوز»، با مرور روش‌های مختلف اصلاح بذر، مزایا و چالش‌های مرتبط با آن، و همچنین تحلیل اقدامات سازمان تات در این حوزه، نشان داده می‌شود که چگونه توسعه و گسترش بذور اصلاح شده می‌تواند به پایداری تولیدات زراعی در ایران منجر شود.
به گزارشخبرنگار ما، کشاورزی به عنوان پایه اصلی اقتصاد بسیاری از کشورها، همواره با چالش‌های متعددی از جمله تغییرات اقلیمی، کمبود آب، و آفات و بیماری‌ها مواجه بوده است. در این میان، بذر به عنوان اساسی‌ترین نهادۀ کشاورزی، نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش تولید و بهره‌وری دارد. استفاده از بذور اصلاح شده با ویژگی‌های مطلوب مانند مقاومت به خشکی، آفات و بیماری‌ها، و همچنین عملکرد بالاتر، می‌تواند تحولی عظیم در بخش کشاورزی ایجاد کند. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) به عنوان بازوی علمی و تحقیقاتی بخش کشاورزی ایران، مأموریت دارد تا با تولید و ترویج بذور اصلاح شده، به افزایش تولیدات زراعی کمک کند.
انواع بذور اصلاح شده و روش‌های تولید آنها
1. بذر آزاد گرده‌افشان یا استاندارد
این بذور به طور طبیعی و از طریق گرده‌افشانی توسط باد، حشرات یا پرندگان تولید می‌شوند و تنوع ژنتیکی طبیعی دارند. کشاورزان می‌توانند این بذور را ذخیره کرده و برای کشت در سال‌های بعد استفاده کنند. این روش قدیمی‌ترین روش تولید بذر است و بسیاری از گیاهان زراعی و سبزیجات از این طریق اصلاح شده‌اند .
2. بذر هیبرید
بذور هیبرید حاصل تلاقی هوشمندانۀ دو والد مختلف برای ایجاد پدیدۀ هتروزیس یا قدرت هیبرید هستند. این بذور دارای ویژگی‌های برتر نسبت به والدین خود هستند، اما قابل ذخیره‌سازی برای کشت سال بعد نیستند، زیرا گیاهان حاصل از بذرگیری شده از آنها یکنواخت نخواهند بود. تولید این بذور نیازمند تکنولوژی پیشرفته است، اما معمولاً در مزارع و گلخانه‌ها انجام می‌شود .
3. بذر تراریخته (GMO)
این بذور با استفاده از تکنولوژی DNA نوترکیب و دستکاری ژنتیکی تولید می‌شوند. در این روش، ژن‌های موجودات مختلف (مانند باکتری) به گیاه منتقل می‌شوند تا ویژگی‌های مطلوب مانند مقاومت به آفات ایجاد شود. برای مثال، ذرت تراریخته حاوی ژن باکتری Bt برای مقاومت در برابر آفات است. این روش باعث عبور از مرزهای گونه‌ای می‌شود که در طبیعت امکان‌پذیر نیست .
سهم بذور اصلاح شده در افزایش تولیدات کشاورزی
1. افزایش عملکرد محصولات
بذور اصلاح شده با بهبود ویژگی‌های ژنتیکی، باعث افزایش عملکرد در واحدمی‌شوند. برای مثال، استفاده از بذور هیبرید می‌تواند عملکرد محصولات را تا ۲۰-۳۰ درصد افزایش دهد .
2. مقاومت به شرایط نامساعد
این بذور به خشکی، شوری، و آفات و بیماری‌ها مقاوم هستند، که این امر باعث کاهش تلفات و افزایش پایداری تولید می‌شود. برای مثال، ارقام مقاوم به خشکی گندم می‌توانند در مناطق کم‌آب نیز کشت شوند .
3. کاهش مصرف سموم و کودها
با استفاده از بذور مقاوم به آفات و بیماری‌ها، مصرف سموم کاهش می‌یابد، که علاوه بر کاهش هزینه‌ها، باعث حفظ محیط زیست نیز می‌شود. همچنین، برخی از بذور اصلاح شده با کارایی بالاتر در جذب ، نیاز به کود کمتری دارند .
4. انعطاف‌پذیری در بازار
بذور اصلاح شده دارای دورۀ رشد کوتاه‌تر هستند، که باعث می‌شود محصول زودتر به بازار رسیده و قیمت بالاتری داشته باشد. همچنین، برخی از این بذور باعث بهبود کیفیت محصولات شده و بازارپسندی آنها را افزایش می‌دهند .
چالش‌های استفاده از بذور اصلاح شده
1. وابستگی کشاورزان به شرکت‌ها
از آنجا که بذور هیبرید و تراریخته قابل ذخیره‌سازی نیستند، کشاورزان مجبورند هر ساله بذر جدید خریداری کنند، که این امر باعث وابستگی شدید به شرکت‌های تولیدکننده بذر می‌شود .
2. هزینه بالای تولید و خرید
تولید بذور اصلاح شده، بذور تراریخته، نیازمند تکنولوژی پیچیده و گران‌قیمت است، که این هزینه به کشاورزان منتقل می‌شود. بنابراین، قیمت این بذور بسیار بالاتر از بذور معمولی است .
3. نگرانی‌های بهداشتی و محیط زیستی
در مورد بذور تراریخته، نگرانی‌هایی تاثیر آنها بر سلامت انسان و محیط زیست وجود دارد. برای مثال، برخی مطالعات نشان داده‌اند که سم حاصل از باکتری ممکن است در دستگاه گردش خون یافت شود .
4. تغییر در طعم و کیفیت محصولات
کشاورزان و مصرف‌کنندگان معتقدند که محصولات حاصل از بذور اصلاح شده طعم و کیفیت پایین‌تری نسبت به محصولاتی دارند .
نقش سازمان تات در تولید و ترویج بذور اصلاح شده
1. تحقیقات و تولید ارقام مقاوم
سازمان تات با انجام تحقیقات پیشرفته در زمینه‌ای مختلف، ارقام مقاوم به خشکی، شوری، و آفات و بیماری‌ها را تولید کرده است. این ارقام به کشاورزان کمک می‌کنند تا با چالش‌های محیطی مقابله کنند . برای مثال، تولید ارقام مقاوم گندم که می‌توانند در شرایط سخت نیز رشد کنند.
2. آموزش و ترویج کشاورزان
سازمان تات برنامه‌های آموزشی و ترویجی، کشاورزان را با مزایا و روش‌های استفاده از بذور اصلاح شده آشنا می‌کند. این برنامه‌ها شامل کارگاه‌های آموزشی، روزهای مزرعه، و تهیه نشریات ترویجی است .
3. ایجاد شبکه‌های یادگیری
سازمان با ایجاد شبکه‌های یادگیری کشاورز به کشاورز، امکان تبادل تجربیات و دانش بین کشاورزان را فراهم می‌کند. این شبکه‌ها باعث می‌شوند که کشاورزان پیشرو به عنوان الگو برای دیگران عمل کنند .
4. همکاری با مراکز بین‌المللی
سازمان تات با مراکز علمی بین‌المللی همکاری می‌کند تا از آخرین پیشرفت‌های علمی در زمینۀ تولید بذور اصلاح شده بهره‌مند شود. این همکاری‌ها includes تبادل دانش و فناوری است .
5. توسعه کشاورزی هوشمند اقلیمی
سازمان تات با ترویج کشاورزی هوشمند اقلیمی، که استفاده از بذور مقاوم و روش‌های نوین آبیاری است، به کشاورزان کمک می‌کند تا با تغییرات اقلیمی سازگار شوند .
جدول: طبقات مختلف بذرهای اصلاح شده بر اساس استانداردهای بین‌المللی
| طبقه بندی بذر | توضیحات | ویژگی‌ها |
| بذر اولیه (بذر اصلاح گر) | زیر نظر مستقیم بهنژادگر تولید می‌شود | برچسب سفید، مقدار ناچیز، برای تولید بذر پایه |
| بذر پایه (سوپر الیت) | از کشت بذر اولیه تولید می‌شود | زیر نظر اصلاح کننده، قابل تکثیر |
| بذر ثبت شده (مادری) | از تکثیر بذر پایه به دست می‌آید | قابل تهیه چندین بار، هدف افزایش مقدار بذر |
| بذر گواهی شده | آخرین محصول برنامه گواهی بذر | برچسب آبی، وسیع‌ترین سطح تولید، خصوصیات تعیین‌شده |
جدول: مزایا و معایب بذور اصلاح شده
| مزایا | معایب |
| افزایش عملکرد محصول | وابستگی کشاورزان به شرکت‌ها |
| مقاومت به شرایط نامساعد | هزینه بالای تولید و خرید |
| کاهش مصرف سموم و کودها | نگرانی‌های بهداشتی و محیط زیستی |
| انعطاف‌پذیری در بازار | تغییر در طعم و کیفیت محصولات |
به گزارش داوان نیوز، بذور اصلاح شده به عنوان عامل کلیدی در افزایش تولیدات کشاورزی و تضمین امنیت غذایی نقش ایفا می‌کنند. با وجود چالش‌هایی مانند وابستگی کشاورزان و نگرانی‌های بهداشتی، مزایای این بذور باعث شده است که غالب بذور مورد استفاده در ایران اصلاح شده باشند. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) با تولید ارقام مقاوم، آموزش کشاورزان، و ایجاد شبکه‌های یادگیری، پیشران اصلی در توسعه و ترویج این بذور است. برای آینده، تمرکز بر تولید بذور مقاوم به شرایط سخت و کاهش وابستگی به شرکت‌های خارجی ضروری به نظر می‌رسد.