انگور در گذر زمان؛ از خاستگاه های ایران باستان تا گسترش جهانی

پایگاه خبری DA1news: انگور، یکی از قدیمیترین میوه های کشت شده در جهان، نقش محوری در تاریخ کشاورزی، اقتصاد و فرهنگ بسیاری از تمدنها داشته است. این میوه که در منابع دینی و اساطیری نیز جایگاه ویژه ای دارد، از غرب آسیا تا اروپا و آمریکا گسترش یافته و امروزه به عنوان یک محصول استراتژیک در صنایع غذایی و دارویی شناخته میشود.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، کشت انگور در ایران و جهان داستانی از همزیستی انسان با طبیعت است. از باغهای باستانی بین النهرین تا تاکستانهای مدرن کالیفرنیا، این میوه مسیر طولانی را پیموده و امروزه به عنوان نمادی از تمدن و نوآوری شناخته میشود. ایران با پیشینه غنی و روشهای ترکیبی سنتی-مدرن، جایگاه خود را به عنوان یکی از قطبهای مهم تولید انگور در جهان تثبیت کرده است.در این گزارش، تاریخچه کشت انگور در ایران و جهان بررسی میشود.

تاریخچه کشت انگور در جهان
۱. منشاء اولیه و گسترش جهانی
انگور از نظر گیاهشناسی به خانواده *Vitis* تعلق دارد و منشاء آن به مناطق غرب آسیا و مرکز اروپا بازمیگردد. قدیمیترین شواهد کشت انگور به ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش در اروپا میرسد، جایی که گونه *Vitis vinifera* به عنوان اصلیترین گونه شناخته شد. فنیقیها در ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد انگور را از آسیا به یونان وارد کردند و با گسترش امپراتوری روم، کشت این میوه در سراسر مدیترانه رواج یافت.
در قاره آمریکا، گونه های بومی مانند *Vitis labrusca* و *Vitis rotundifolia* وجود داشتند، اما با ورود اروپاییان، گونه های جدیدی مانند انگور کونکورد (ترکیبی از گونه های اروپایی و آمریکایی) توسعه یافتند. در قرن ۱۸، اسپانیاییها انگور را به کالیفرنیا معرفی کردند و امروزه این ایالت ۹۰ درصد تولید انگور آمریکا را در اختیار دارد.

۲. چالشها و تحولات
در قرن نوزدهم، بیماری شته فیلوکسرا (*Phylloxera vastatrix*) باغهای اروپا را نابود کرد. این آفت که از آمریکا وارد شده بود، ریشه گیاهان را آلوده میکرد و تنها با پیوند زدن گونه های مقاوم آمریکایی به پایه های اروپایی، مشکل حل شد. این بحران نقش مهمی در تکامل روشهای باغداری مدرن ایفا کرد.

تاریخچه کشت انگور در ایران
۱. قدمت چند هزارساله
ایران از قدیمیترین خاستگاه های کشت انگور است. بر اساس شواهد باستانشناسی، کشت انگور در ایران به ۶۰۰۰ سال پیش میرسد و در دوره هخامنشیان، این میوه به همراه خرما و انجیر از محصولات اصلی کشاورزی بود. در اوستا نیز به اهمیت انگور اشاره شده و در قرآن کریم ۴۲ بار از آن نام برده شده است.

۲. دورههای طلایی
– ساسانیان: در این دوره، باغبانی و تولید انگور به اوج خود رسید. سیستم آبیاری قناتها بهبود یافت و گونه های متعددی از انگور کشت شدند.
– صفویان: با گسترش تجارت، انگور ایرانی به کشورهایی مانند هند صادر میشد. خرمای جهرم و انگور یزد و شیراز از معروفترین محصولات این دوره بودند.
– دوره معاصر: امروزه ایران نهمین تولیدکننده انگور جهان است و سالانه بیش از ۳ میلیون تن انگور تولید میکند. استان همدان، به ویژه شهر ملایر، به عنوان شهر جهانی انگور شناخته شده و نظام تولید انگور آن در سازمان فائو ثبت جهانی شدهاست.

۳. روشهای سنتی و نوین
– خاک کردن موهای انگور: در ملایر، باغداران با روشی ۷۰۰ ساله، شاخه های انگور را زیر خاک پنهان میکنند تا از سرمای زمستان محافظت شوند. این روش نه تنها از گیاه در برابر آفات محافظت میکند، بلکه باعث افزایش کیفیت محصول میشود.
– تحقیقات مدرن: ایستگاه تحقیقات انگور ملایر با تولید نهال های گلدانی و استفاده از کشت بافت، گام بزرگی در اصلاح نژاد و افزایش بهره وری برداشته است. این مرکز میزبان ۲۸۵۰ پایه ژنتیکی از انگور است.

انواع انگور و کاربردها
ایران با ۶۰۰ گونه انگور، تنوع بی نظیری دارد. برخی از معروفترین انواع آن عبارتند از:
– یاقوتی: میوهای درشت و تابستانی.
– بی دانه: برای تولید کشمش استفاده میشود.
– شاهانی و عسگری: از ارقام قدیمی با طعم منحصربه فرد.
از انگور در تولید کشمش، شیره، سرکه، شراب و حتی ذغال از شاخه های خشکیده آن استفاده میشود. برگ مو نیز در غذاهایی مانند دلمه کاربرد دارد.

نقش اقتصادی و فرهنگی
انگور نه تنها یک محصول اقتصادی مهم است، بلکه بخشی از هویت فرهنگی مناطق تولیدکننده محسوب میشود. جشنواره های انگور در ملایر و ثبت جهانی این شهر، گردشگری کشاورزی را رونق بخشیده است. همچنین، صنایع تبدیلی مانند تولید شیره و کشمش، اشتغالزایی قابل توجهی در مناطق روستایی ایجاد کرده اند.