اسلایدر
کشاورزی ایران ظرفیت تولید غذا برای ۵۰۰میلیون نفر را دارد
پایگاه خبری Da1news: رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران گفت: کشاورزی ایران ظرفیت تولید غذا برای ۵۰۰میلیون نفر را دارد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی به نقل از خبرگزاری تسنیم، ارسلان قاسمی رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران در برنامه مجله اقتصادی از رادیو اقتصاد به بررسی رشد و خودکفایی تولیدات کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی ایران پرداخت.
سؤال: وضعیت صنایع تبدیلی و بستهبندی و صنایع نوپا در بخش کشاورزی در این 44 سال را چگونه ارزیابی میکنید و چه آیندهای را برای صنایع تبدیلی، بستهبندی و صنایعی که مبتنی بر دانش است در حوزه کشاورزی پیشبینی میکنید؟
قاسمی: قبل از این که جواب این سؤالتان را بدهم میخواهم به دو سه تا نکته اشاره کنم و آن هم این است که براساس آماری که منتشر شده است ما در واقع در سال 1355 تولید محصولات کشاورزی و صنایع غذایی یک چیزی حدود 25 تا 26 میلیون بود امروزه براساس آماری که منتشر شده است ما بیش از 120 میلیون تن محصول کشاورزی در کشور داریم تولید میکنیم و این تولیدات خوب بخش عمدهایاش برمیگردد به بهرهوریهایی که در بخش کشاورزی و استفاده از فناوریهایی که در کشاورزی به آن دست پیدا کردیم صورت گرفته است، همین جوری که شما هم اشاره داشتید ما هنوز ظرفیتهای مغفول و خالی زیادی داریم و همچنین بهرهوری در بخش کشاورزی به آن حد مطلوب که مورد توجه کارشناسان فن است نرسیدیم و هنوز جای کار داریم که امیدوار هستیم که انشاءالله به این نقطه مطلوب هم برسیم، اما در مورد بحث صنایع تبدیلی که شما اشاره داشتید، شاید خیلی از شنوندگان شما روزهای اول انقلاب و دهه اول انقلاب را خاطرشان باشد، ما در بسیاری از محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی واردکننده بودیم و پنیرهایی که به نام پنیر دانمارکی معروف بودند الآن خودمان تولید میکنیم و تبدیل شدیم به یکی از صادرکنندگان پنیر در منطقه ودر دنیا، ما مرغ را وارد میکردیم از کشورهای اروپایی و با وجود اینکه جمعیت آن موقع کشور حدود 35، 36 میلیون نفر بود درست است که الآن فقط برای تنظیم بازار گهگاهی مرغ را وارد میکنیم این است که صنایع تبدیلی تا آنجایی که البته مطلوب نیست، ولی رشد بسیار مناسبی گرفته است. ما قبل از انقلاب شاید یکی دو تا برند صنایع غذایی داشتیم الان شما ملاحظه کنید برندهای مختلفی داریم که در بازارهای جهانی حضور پیوسته و دائم دارند با وجود این که ما در شرایط تحریمی هم تحریمی ظالمانه بهسر میبریم قبل از انقلاب ما حدود 22، 23 میلیون دلار فقط صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذاییمان بود در سال گذشته ما بیش از 6 میلیارد دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به بیش از 90 کشور دنیا صادرات داشتیم حالا هر کدامشان هر کالایی بهتناسب به کشورهای مختلف و بازارهای هدف صادر شده، ولی در مجموع به حدود 90 کشور دنیا صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذاییمان در همین شرایط تحریمی داشتیم و داریم در حالی که قبل از انقلاب این شرایط تحریمی در کشور حاکم نبود و فقط در آن شرایط ما 25 میلیون دلار صادرات ـ طبق آخرین آماری که منتشر شده بود ـ داشتیم، خوب، این همه نشان میدهد که ظرفیتهایی ما برای بحث صنایع تبدیلی داریم، چون محصول خام معمولاً صادر نمیشود خیلی کم محصولات خام ما صادر میشود بیشتر محصولات را بهصورت فرآوریشده داریم صادر میکنیم، حالا این فرآوری ممکن است یک بستهبندی ساده باشد یا اینکه نه، ایجاد ارزش افزوده کاملی را هم در این محصول داشته باشیم.
سؤال: درحوزه لبنیایی فرمودید این اتفاق رقم خورد، اما ظرفیت خیلی زیاد است.
قاسمی: بله، ظرفیتهای کشور فراوان است در این منطقه با وجود اینکه این نکته همیشه باید مدنظرمان باشد که با وجود اینکه ما در منطقه خشک و نیمهخشک قرار داریم و در این دهه بیشتر سالها را ما با خشکسالی روبهرو بودیم، اما اینکه توانستیم تولید را از 25 میلیون تن به 125 میلیون تن برسانیم با وجود همه این شرایط ناشی از این است که ما دانش را وارد فعالیت کردیم، کاهش ضایعات را داشتیم و صنایع تبدیلی وارد این داستان شده است یعنی اگر صنایع تبدیلی ما در رشتههای مختلف کشاورزی وارد نمیشد و نمیتوانستیم از آنها استفاده کنیم، خوب، عملاً امکان این تولید را نداشتیم، چون الآن تولید معنا ندارد تولید برای بازار معنا دارد و اگر بازار را نداشته باشیم.
من یک نکته را عرض کنم در دهه 60 و 70 و همین طور قبل از پیروزی انقلاب یکی از مشکلاتی را که ما در بحث محصولات کشاورزی و در واقع صنایع غذایی داشتیم بحث بستهبندی بود یعنی یکی از چالشهای عمده ما بستهبندی بود، الآن سیستم تولید و صنایع ما با آخرین تکنولوژی بستهبندیهای روز هم مجهز هستند یعنی ما چیزی در بستهبندی در دنیا عقب نیستیم شاید در بعضی از کارها جلوتر هم باشیم، ولی خوب بههرحال بایستی برویم بهسمت اینکه به این تحریمهای ظالمانه غلبه کنیم و بتوانیم یک تجارت ساده و روان را داشته باشیم محصولات ایران در شرایط فعلی علاوه بر اینکه 85، 86 میلیون جمعیت کشور را دارد پوشش میدهد کشورهای همسایه را هم دارد پوشش میدهد، خیلی از کشورهای همسایه ما اصلاً امکان کشاورزی را ندارند و وابسته هستند به محصولات ما یعنی عملاً در زمان حاضر بخواهیم سرانگشتی حساب کنیم کشاورزان و تولیدکنندگان و صنعتگران ما نزدیک به 300 میلیون نفر الآن دارند تولید میکنند و هنوز همانطوری که شما بهدرستی اشاره کردید هنوز ظرفیتهای محصول را بسیار داریم که باید استفاده کنیم، ما در شیلات رشد عجیب و غریبی داشتیم صنایع جدیدی را وارد کردیم، پرورش میگو در کشور و استفاده از مزارع لمیزرعی که در 4 استان جنوبی کشور وجود دارد یکی از فعالیتهایی بود که از دهه 73، 74 در دولت سازندگی راه افتاد و الآن در واقع یکی از تولیدکنندگان مهم میگو در منطقه و در واقع یکی از صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی این صنعت در منطقه هستیم یا پرورش ماهی در قفس از فعالیتهایی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت و دارد گسترش پیدا میکند، تولید 1.1میلیون تنی محصولات شیلاتی را میشود قیاس کرد با تولید کمتر از 40، 50 هزار تن در بحث پرورش در صید دریایی در همان سالها ما حدود 250، 300 هزار تن داشتیم، ولی در بحث پرورش یک فعالیتی بوده است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به آن دست پیدا کردیم.
سؤال: ولی باز هم نگاه میکنیم و مقایسه میکنیم میتوانست خیلی کارهای بهتری صورت بگیرد برای بهرهمندی از آنچه ما در بخش شیلات داشتیم در بحث باغداری و شیلات و دامپروری. گروهی نقطه کور این موضوع را در این میدانند که اگر سرمایه را ما بهجای اینکه در یک سری صنایعی که شاید ارزش افزوده خیلی بالایی هم برای ما نداشت هدایت میکردیم به بخشهای کشاورزی مثل شیلات، دامپروری، همان صنایع تبدیلی که عنوان کردید میتوانستیم از ظرفیتها بهتر استفاده کنیم و بهرهمندی بهتری را داشته باشیم، نظر حضرتعالی را دراینباره بشنویم که؛ آیا میتوانیم بگوییم مشکل سرمایه بوده و یا خیر؟
قاسمی: متأسفانه در بخش کشاورزی مهمترین چالشی را که الآن داریم در واقع رشد منفی سرمایهگذاری است، این فرمایش شما بهجا و متین است که ما در بخش کشاورزی از مهمترین آسیبهایی که رنج میبریم سرمایهگذاری است و متأسفانه این عدم سرمایهگذاری کافی هم بخشی ناشی از این مطلب است که ما بیش از اندازه به صنایعی که بهرهور نیستند توجه کردیم و بیشتر بهاعتقاد من سرمایهگذاریها در صنایع به سمت و سویی رفته است که منابع ما را در بخش صنعت بیشتر به هدر میدهد تا اینکه بخواهد بهرهوری را داشته باشد بخش کشاورزی یک مشکل دیگر هم دارد و آن مشکل دیگری که دارد تنها بخش اقتصادی است که در واقع بخش اقتصاد مردمی است، در بخش کشاورزی بیش از 97، 98 درصد از فعالیتها توسط بخش تعاونی و بخش خصوصی صورت میگیرد و شرکتهای دولتی کمتر در این حوزه ورود دارند.
سؤال: در تولید؟
قاسمی: در تولید در صادرات در صنایع فرآوری و بستهبندی.
سؤال: چون گاهی اوقات در تجارت گویا نقش بزرگتری دارد.
قاسمی: در بحث واردات بله، در این سالها بهدلیل وجود رانت در ارز ترجیحی دولت یک مقدار نقشش پررنگتر بود، ولی در تولید شما ملاحظه بفرمایید در واقع همهاش در اختیار بخش مردمی است، خوب، این هم اتفاق خیلی خوبی است و هم از جهت سرمایهگذاری اتفاق بدی است، چرا؟ چون بسیاری از صنایع ما که دولتی و خصولتی هستند با فشارهایی که دارند با لابیهایی که دارند سرمایه را به آن سمت هدایت میکنند، متأسفانه باید برای این چارهای پیدا کنیم.
همان طور که شما هم چندبار تأکید کردید ما ظرفیتهای مغفول در بخش کشاورزی و صنایع غذایی بسیار داریم با وجود اینکه عرض کردم کشور در منطقه خشک و نیمهخشک قرار دارد، هنوز اینقدر ظرفیت داریم که بتوانیم برای حدود 500 تا 600 میلیون نفر جمعیت تولید بکنیم، با افزایش بهرهوری و حفظ منابع آب و خاکمان یعنی اینکه سرمایههایمان را در واقع هدر ندهیم و از آن سرمایهها استفاده بهینه بکنیم، این امکان وجود دارد خیلی در منطقه شمال کشور قبل از انقلاب ما اصلاً کیوی نداشتیم الآن دومین و سومین تولیدکننده کیوی در سطح دنیا هستیم، خوب، همه اینها با این پیشفرض پیش رفته که سرمایهگذاری هم در این بخش بسیار کم بوده است و اگر شما ملاحظه بفرمایید سرمایهگذاری را ما حمایت کنیم در بخش کشاورزی و بخش کشاورزی را بیشتر از این زاویه مورد حمایت قرار بدهیم مطمئناً به آمار و ارقام و تولیداتی میتوانیم دست پیدا کنیم که شاید خیلیها برایشان روی کاغذ عملیاتی بوده باشد.
سؤال: در حوزه دانشبنیان توضیح بفرمایید.
قاسمی: در همین چند سال اخیر نوع سیستمهای آبیاری تحت فشار را از آبیاری قطرهای به آبیاری قطرهای زیرسطحی در بعضی از استانها با توجه به ورود دانش در این حوزه درواقع تغییر مسیر داده است این باعث شده است ما در این مناطقی که از آبیاری زیرسطحی دارد استفاده میکنیم 50 درصد آبیاری آن را ببریم بالا، و ما هنوز در ورود دانش به بخش کشاورزی دچار مشکل هستیم با وجود اینکه بهاستناد آمار آموزش عالی ما شاید بیش از حدود 60 تا 70 هزار فارغالتحصیل بیکار بخش کشاورزی داریم، خوب، یعنی اینها را از آدمهایی که اینکاره هستند بهقول خودمان بهرهمند هستیم در داخل کشور و بایستی ازشان استفاده کنیم سمت و سو و جهت به آنها بدهیم که وارد حوزه تولیدات دانشمحور، دانشبنیان و همچنین وارد فضاهایی بشوند که ما بتوانیم با حضور دانش افزایش بهرهوری بهخصوص در زمینه بهرهوری آبوخاک را که در واقع پایه اصلی کشاورزی هستند ما به آن دست پیدا کنیم، یک نکته دیگر اینکه ما، چون راجع به بحث دستاوردهای بخش کشاورزی صحبت میکنیم الآن امروزه بیش از 80 درصد تولیدات مورد نیاز کشور در حوزه ایجاد امنیت غذایی در کشور توسط کشاورزان و صنعتگران صنایع غذایی دارد تولید میشود و ما یکی از کشورهایی هستیم که امنیت غذاییمان را با هیچی عوض نکردیم با وجود همه این مشکلات و چالشهایی که شما اشاره داشتید کمبود سرمایهگذاری، نبود دانش در بخش کشاورزی و…، ولی با همه این اوصاف ما الآن امنیت غذاییمان را در شرایط تحریمی که در آن بهسر میبریم و امیدوار هستیم که بهزودی این شرایط ظالمانه حذف بشود بهسمتوسویی رفتیم که امنیت غذایی کشور را کشاورزان ما بهخوبی با همه این مشکلات و با همه این سختیهایی که بوده حفظ کردند و داریم به سمتوسویی حرکت میکنیم که انشاءالله از بحث امنیت غذایی هم عبور پیدا کنیم و برویم بهسمت اقتدار غذایی که یکی از کشورهای قدرتمند در زمینه اقتدار غذایی در عرصه بینالملل باشیم.
پایگاه خبری داوان نیوز: غلامرضا صالحی جوزانی، معاون پژوهشی و فناوری سازمان تات، از برگزاری همایش ملی «تغییر اقلیم؛ مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی» خبر داد.
به گزارش داوان نیوز، صالحی جوزانی با اشاره به چالشهای جدی ناشی از تغییرات اقلیمی، اظهار داشت: در شرایط حاضر، تغییر اقلیم و گرمایش جهانی از موضوعات بسیار مهم و تأثیرگذاری است که افکار جامعه علمی و اجرایی را به خود معطوف کرده است. شاهد کاهش قابل توجه بارشها، افزایش دما، کمرنگ شدن بارش برف، کاهش روزهای آسمان آبی، خشکی و شور شدن زمینها و خشکیدن چشمهها هستیم.
وی با تأکید بر پیوند امنیت غذایی و امنیت ملی با تولید محصولات کشاورزی، خاطرنشان کرد: این تغییرات اگرچه پیچیده به نظر میرسند، اما غیرقابل مدیریت نیستند. نمونه موفق جهانی در این حوزه، جمهوری خلق چین است که توانسته بخش وسیعی از یکی از بیابانهای خود را به جنگل و مزارع محصول تبدیل کند.
معاون پژوهش و فناوری سازمان تات تصریح کرد: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عنوان متولی و مرجع علمی بخش کشاورزی و منابع طبیعی، با درک عمیق اهمیت این چالش، همایش ملی تغییر اقلیم را برگزار خواهد کرد.
به گفته صالحی جوزانی، این همایش دو فرصت مهم برای جامعه پژوهشی و محققان کشور فراهم میآورد:
1. ارائه سخنرانی و ارائه آخرین دستاوردهای پژوهشی کشور در حوزه تغییر اقلیم و مدیریت پایدار.
2. برگزاری رویداد «ایدههای برتر» با هدف شناسایی و شکوفایی نوآوریها.
وی از تمامی پژوهشگران، اساتید دانشگاهها، شرکتهای دانشبنیان، دانشجویان و حتی کشاورزان پیشرو دعوت کرد تا ایدههای نوآورانه خود را در زمینههای مدیریت و فناوری برای مقابله با تغییرات اقلیمی ارسال نمایند.
معاون پژوهش و فناوری سازمان تات در توضیح این ایدهها گفت: این ایدهها میتوانند در قالب اختراعات جدید محققین، ایدههای بکر و تست نشده، یا حتی تولیدات علمی، فرهنگی، اجتماعی و هنری با محوریت مدیریت تغییر اقلیم باشند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، این همایش ملی با هدف یافتن راهکارهای بومی و نوآورانه برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و حرکت به سمت کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی پایدار برگزار میشود.
بر اساس این گزارش و بر پایه اطلاعیه سازمان تات، مهلت نهایی ارسال مقالات کامل، ۲۵ آبانماه بوده و این همایش در روزهای ۱۰ و ۱۱ آذر ۱۴۰۴ برگزار میگردد.
اسلایدر
طرح دیمزارها؛ پایان فاز اول و آغاز جهشی نوین
اجرای «طرح جهش تولید در دیمزارها» در پایان برنامه پنجساله اول، به طور کلی مثبت ارزیابی میشود و این طرح هماکنون وارد فاز دوم پنجساله خود با تأکید بر تولید پایدار شده است. هدفگذاری جدید، افزایش سطح زیر پوشش از ۴.۵ میلیون هکتار به ۵.۳ میلیون هکتار است تا سهم این طرح در تأمین امنیت غذایی کشور بیش از پیش تثبیت شود.
پایگاه خبری داوان نیوز: اجرای موفقیتآمیز «طرح جهش تولید در دیمزارها» در پایان برنامه پنجساله اول، نه تنها نقش بیبدیلی در افزایش ۳۶ درصدی عملکرد محصولات دیم و تأمین امنیت غذایی کشور ایفا کرده، بلکه با ورود به فاز دوم، افقهای تازهای از کشاورزی پایدار را در ۵.۳ میلیون هکتار از اراضی کشور ترسیم میکند.
به گزارش محسن شکربیگی، خبرنگار داوان نیوز؛ طرح «جهش تولید در دیمزارها» به عنوان یک برنامه ملی و بخشی از جهش تولید در بخش کشاورزی، با هدف افزایش پایداری و بهرهوری در زمینهای دیم، پس از پایان برنامه پنجساله اول خود، به مرحله دوم اجرا وارد شده است. این گزارش به بررسی چگونگی اجرا و دستاوردهای این طرح در استانهای مختلف میپردازد.
چشمانداز ملی و اجرای استانی
این طرح با پوشش میلیونها هکتار از اراضی دیم کشور، در استانهای متعددی به اجرا درآمده است. بر اساس گزارشهای رسمی، این طرح در فاز اول خود با استقبال و موفقیت چشمگیری در بسیاری از استانها روبرو شده است.
نمونهای از اجرای استانی طرح:
استان اردبیل: این استان با تحت پوشش بردن ۴۳۲ هزار هکتار از اراضی دیم، به عنوان استان برتر کشوری در دو سال متوالی شناخته شده است. گزارشها حاکی از افزایش ۷۰ درصدی تولید در طول چهار سال اجرای طرح است.
استان آذربایجان شرقی: طرح در ۶۹۰ هزار هکتار از اراضی این استان در حال اجراست. برگزاری بیش از ۲۳۴۵ دوره آموزشی-ترویجی و توسعه مکانیزاسیون از مهمترین اقدامات همراه طرح بوده است.
استان لرستان: سطح زیر پوشش طرح در این استان از ۲۷۰ هزار هکتار به ۴۲۰ هزار هکتار افزایش یافته که نشان از توسعه کمی و کیفی برنامه دارد.
استان آذربایجان غربی: این استان نیز با ۴۱۰ هزار هکتار اراضی زیر پوشش، از جمله مناطق پیشرو در اجرای کامل زیرپروژههای مختلف طرح است.
استان فارس: طرح در ۱۷ شهرستان این استان و در مساحتی بالغ بر ۲۷۰ هزار هکتار در حال اجراست و تسهیلات کمبهره به کشاورزان اختصاص یافته است.
استان مازندران: اگرچه استان مازندران به کشت برنج و باغات معروف است، اما اجرای این طرح در ۶۰ هزار هکتار از اراضی دیم کوهپایهای این استان، با هدف توسعه کشت گیاهان دارویی، غلات و دانههای روغنی در دستور کار قرار دارد.
دستاوردها و پیامدهای کلان طرح
اجرای این طرح در سطح ملی منجر به نتایج مثبت و ملموسی شده است:
افزایش بهرهوری و عملکرد: بر اساس آمارها، این طرح موجب رشد ۳۶ درصدی عملکرد در واحد سطح در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ نسبت به سال قبل از آن شده است. در سال سوم اجرا، یک و نیم میلیون تن به بهرهوری محصولات دیم اضافه شد.
تغییر الگوی کشت و تنوعبخشی: علاوه بر غلات اصلی مانند گندم و جو، کشت گیاهانی مانند حبوبات (نخود و عدس)، گیاهان علوفهای، دانههای روغنی و گیاهان دارویی به منظور غنیسازی خاک و درآمدزایی بیشتر برای کشاورزان ترویج شده است.
مدیریت پایدار منابع آب و خاک: ترویج روشهای نوینی مانند کشت مستقیم (No-Till) و کاشت روی خطوط تراز، نقش بسزایی در حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از فرسایش و ارتقای سلامت اراضی داشته است.
پشتیبانی مالی و فنی: پرداخت تسهیلات کمبهره (۴ درصد) برای خرید نهادهها و ماشینآلات، برگزاری دورههای آموزشی گسترده و توسعه بیمه محصولات دیم، از جمله حمایتهای کلیدی برای کشاورزان بوده است.
چالشهای پیش رو
با وجود موفقیتها، این طرح با چالشهایی نیز مواجه است:
تغییرات اقلیمی و خشکسالی: استانهایی مانند آذربایجان شرقی با کاهش ۵۱ درصدی بارشها مواجه بودهاند که ادامه کار را با دشواری روبرو میکند.
مسائل قیمتگذاری و بیمه: برخی کشاورزان از پایین بودن قیمت تضمینی دولت برای محصولاتی مانند جو و عدس و نیز تأخیر در پرداخت خسارات بیمه گلایه دارند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، اجرای «طرح جهش تولید در دیمزارها» در پایان برنامه پنجساله اول، به طور کلی مثبت ارزیابی میشود و این طرح هماکنون وارد فاز دوم پنجساله خود با تأکید بر تولید پایدار شده است. هدفگذاری جدید، افزایش سطح زیر پوشش از ۴.۵ میلیون هکتار به ۵.۳ میلیون هکتار است تا سهم این طرح در تأمین امنیت غذایی کشور بیش از پیش تثبیت شود.
پایگاه خبری داوان نیوز: تغییر اقلیم به عنوان یکی از بزرگترین چالشهای زیستمحیطی قرن حاضر، تأثیرات عمیقی بر بخش کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی داشته است. این پدیده با نمود افزایش دما و کاهش بارش، امنیت غذایی و معیشت خانوارهای روستایی را با مخاطره مواجه ساخته است.
ناظم رامتین؛ خبرنگار داوان نیوز: این مقاله با بررسی ابعاد مختلف تغییرات اقلیمی در ایران، به تبیین اهمیت مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی پرداخته و راهبردهای سازگاری و کاهش اثرات این پدیده را ارائه مینماید. همچنین، برنامهها و سیاستهای سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به عنوان نهاد متولی در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است.
بخش کشاورزی در ایران با سهم ۱۸ درصدی در تولید ناخالص داخلی، بیش از ۲۰ درصد اشتغال و ۸۵ درصد عرضه مواد غذایی، نقش حیاتی در اقتصاد و امنیت غذایی کشور ایفا میکند. با این حال، ایران در منطقهای خشک و نیمهخشک واقع شده و پیشبینیها حاکی از افزایش ۲ تا ۳.۵ درجهسانتیگراد دمای هوا و کاهش بارش در دهههای آینده است. این تغییرات اقلیمی، پایداری تولیدات کشاورزی را با تهدید جدی مواجه ساخته و لزوم حرکت به سمت مدیریت پایدار را بیش از پیش ضروری ساخته است. همایش ملی “تغییر اقلیم؛ مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی” توسط سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در آذر ۱۴۰۴، فرصتی برای بررسی علمی این چالش و ارائه راهکارهای عملی است.
تأثیرات تغییرات اقلیمی بر کشاورزی و منابع طبیعی
تأثیر بر منابع آبی
افزایش دما منجر به افزایش سطح تبخیر و تعرق سالانه و کاهش منابع آبی قابل دسترس شده است. بهرهوری پایین آب در بخش کشاورزی ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی، این آسیبپذیری را تشدید کرده است.
تأثیر بر تولید و امنیت غذایی
بر اساس پژوهشها، تغییرات اقلیمی میتواند بر عملکرد محصول در واحد سطح و مجموع تولید به ویژه در مناطق نیمهخشک که ۷۷ درصد محصولات زراعی کشور را تولید میکنند، اثر منفی بگذارد. این امر از طریق تأثیر بر میزان تولیدات کشاورزی، بر قیمت، صادرات و واردات این محصولات نیز اثرگذار خواهد بود.
تخریب خاک و کاهش تنوع زیستی
استفاده نامتعادل از منابع خاک و آب و کاربرد بیرویه نهادههای شیمیایی، منجر به فرسایش خاک و کاهش حاصلخیزی شده است. این عوامل در کنار تغییرات اقلیمی، تنوع زیستی و تعادل اکولوژیکی را با مخاطره مواجه ساخته است.
راهبردهای مدیریت پایدار در برابر تغییرات اقلیمی
مدیریت پایدار زمین (SLM)
مدیریت پایدار زمین به عنوان یک راهبرد کلیدی، شامل استفاده از منابع زمین (خاک، آب، حیوانات و گیاهان) برای تولید کالاها جهت رفع نیازهای انسانی، در حالی که پتانسیل تولید بلندمدت این منابع و عملکردهای زیست محیطی آنها حفظ شود، تعریف میشود. پژوهشها نشان میدهد روشهایی مانند شخم زدن عمود بر جهت شیب، ایجاد بند در بالادست زمین و استفاده از کود حیوانی بیشترین تأثیر را در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی داشتهاند.
مؤلفههای کلیدی مدیریت پایدار زمین:
– سیاستهای حمایتی و نهادی: توسعه مکانیسمهای انگیزشی برای پذیرش مدیریت اراضی پایدار
– روشهای کاربری زمین مشارکتی: involvement of local communities
– استفاده یکپارچه از منابع طبیعی: توسط کشاورزان و در مقیاس اکوسیستم
کشاورزی هوشمند به اقلیم
کشاورزی هوشمند به اقلیم شامل مجموعهای از practices است که به کشاورزان در سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش پیامدهای منفی آن کمک میکند. این راهبرد شامل انتخاب ارقام مناسب، تغییر تاریخ کاشت، تناوب زراعی، حرکت به سمت روشهای مدرن آبیاری و کشت محصولات با نیاز آبی کمتر است.
مدیریت تلفیقی آفات (IPM)
مدیریت تلفیقی آفات به عنوان یک رویکرد جامع و پایدار، با ترکیب روشهای زیستی، مکانیکی، زراعی و شیمیایی، سبب کاهش وابستگی به آفتکشهای شیمیایی و حفظ تعادل بومشناختی میشود. از مهمترین مزایای این روش میتوان به کاهش هزینههای تولید، افزایش کیفیت و بازدهی محصولات، امنیت غذایی، کاهش آلودگی منابع طبیعی و حفظ تنوع زیستی اشاره کرد.
برنامهها و سیاستهای سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
راهبردهای تخفیف و سازگاری
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاوری، راهبردهای تخفیف (Mitigation) و سازگاری (Acclimation) را به عنوان دو روش شناخته شده برای کاهش اثرات منفی تغییر اقلیم ترویج میدهد:
– راهبردهای تخفیف: کاهش انتشار گازهای گلخانهای از طریق فعالیتهای مدیریتی مختلف از قبیل کاهش کاربرد کودهای شیمیایی، مکانیزاسیون، افزایش ترسیب کربن، حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک
– راهبردهای سازگاری: تنظیم رشد و نمو گیاه به گونهای که کمتر در معرض تغییرات اقلیمی قرار بگیرد از طریق انتخاب رقم مناسب، تغییر تاریخ کاشت، تراکم کاشت، تناوب زراعی و الگوی کشت
توسعه و ترویج فناوریهای پایدار
این سازمان بر تأمین فناوریهای کشاورزی و حمایتهای نهادی از کشاورزان و روستاییان به عنوان عوامل مهم در مدیریت پایدار زمین تأکید دارد. این امر از طریق در اختیار قرار دادن فناوریهای جدید به کشاورزان و حمایت دولتی و مشارکتی محقق میشود.
تقویت بنیه اقتصادی کشاورزان
تقویت بنیه اقتصادی کشاورزان از طریق برنامههای آموزشی ترویجی برای افزایش عملکرد در واحد سطح، تعیین قیمت تضمینی متناسب با هزینههای تولید هر محصول، و حمایتهای اعتباری، بیمهای و نهادی با مشارکت کشاورزان از دیگر برنامههای این سازمان است.
ترویج کشت گونههای مقاوم
سازمان، کشت و توسعه گونههای مقاوم به خشکی و شوری را به عنوان یکی از محورهای اصلی برنامههای خود دنبال میکند. از جمله این گونهها میتوان به درختان بنه، بادام کوهی، گز، ارس و کهور اشاره کرد که هر کدام دارای ویژگیهای منحصر به فرد مقاومتی در برابر شرایط سخت محیطی هستند.
جدول ۱: گونههای درختی مقاوم و ویژگیهای آنها
توسعه نظامهای بهرهوری آب
با توجه به پایین بودن بهرهوری آب در بخش کشاورزی ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی， این سازمان بر توسعه و ترویج روشهای مدرن آبیاری و کشت محصولات کمآببر مانند زعفران، پسته، گیاهان دارویی و موسیر تأکید دارد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، تغییرات اقلیمی به عنوان یک چالش جدی، پایداری بخش کشاورزی و منابع طبیعی ایران را با تهدید مواجه ساخته است. با این حال، با اتخاذ راهبردهای مناسب مدیریت پایدار میتوان این تهدید را به فرصتی برای تحول در نظام کشاورزی تبدیل کرد. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با محور قرار دادن مدیریت پایدار زمین، کشاورزی هوشمند به اقلیم، توسعه فناوریهای پایدار و تقویت بنیه اقتصادی کشاورزان، برنامهریزی جامعی برای مقابله با اثرات تغییرات اقلیمی تدوین کرده است.
همایش ملی “تغییر اقلیم؛ مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی” در آذر ۱۴۰۴، فرصت ارزشمدی برای تبادل دانش بومی و علمی، معرفی راهکارهای عملی و تقویت همکاریهای بینبخشی در این زمینه است. موفقیت این راهبردها مستلزم مشارکت فعال کشاورزان، حمایت نهادی پایدار و عزم ملی برای حرکت به سمت کشاورزی پایدار است تا از این طریق، هم امنیت غذایی نسل حاضر تأمین شود و هم منابع برای نسلهای آینده حفظ گردد.
منابع گزارش
1. بر اساس پژوهشهای منتشر شده در نشریات علمی داخلی (۱۳۹۱)
2. مطالعات مؤسسه تحقیقات خاک و آب (۱۳۹۳)
3. پژوهشهای بینالمللی در زمینه مدیریت پایدار زمین
4. گزارشهای هیئت بینالدولی تغییر اقلیم (IPCC)
5. مطالعات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
گل محمدی تاکید کرد: تمرکز بر پژوهش، راهبرد توسعه انار
فناوری خشکسازی پوست انار رونمایی شد
ساری میزبان بیستوششمین دوره «تاثریا»
رشد کشاورزی؛ آرزوی دستنیافتنی یا مأموریت ممکن
آغاز یک همگرایی؛ ترسیم نقشهراه همکاریهای دانشبنیان
تغییر پارادایم در اقتصاد کشاورزی؛ از محدودیت منابع تا سازوکارهای نوین توسعه
همایش ملی «تغییر اقلیم»؛ یافتن راهکارهای مدیریت پایدار
انتقاد تند آنجفی؛ «دستفرمان خطا» ما را به بحران کشانده
سردخانه طبیبی؛ از تولید تا صادرات انار
جشنواره انار ساوه؛ فرصتی برای جهش اقتصادی
پاسخ تریتیکاله به خشکی و کمبود علوفه در گلستان
دستاوردهای بیوتکنولوژی کشاورزی در قالب ایبوک
خواستار نظارت و «انقلاب مدیریتی» هستیم
سردخانه طبیبی؛ از تولید تا صادرات انار
وضعیت خاک «بسیار وخیم» است
-
اقتصاد2 هفته پیشتغییر پارادایم در اقتصاد کشاورزی؛ از محدودیت منابع تا سازوکارهای نوین توسعه
-
دانستنی ها9 ماه پیشکسب و کار؛ شرایط ورود به شغل سم فروشی چیست؟
-
آموزش8 ماه پیشگام به گام با کاشت نهال های کشت بافتی خرمای مجول (قسمت اول؛ انتخاب زمین)
-
بازرگانی1 سال پیشآیا قیمت کود یارانه ای را می دانید؟
-
اسلایدر3 هفته پیش
همایش ملی «تغییر اقلیم»؛ یافتن راهکارهای مدیریت پایدار
-
اسلایدر8 ماه پیشروش های کشت، صادرات و استان های فعال در کشت تنباکو
-
خبرهای سازمانی3 هفته پیشانتقاد تند آنجفی؛ «دستفرمان خطا» ما را به بحران کشانده
-
استان ها7 ماه پیشکشت، صادرات و مناطق مهم تولید سیر در ایران