تولید سموم کشاورزی؛ توازن بین کمیت و کیفیت
پایگاه خبری داوان نیوز: ایران با ظرفیت تولید عظیم و مصرف پایین سم، پتانسیل تبدیل شدن به الگویی برای کشاورزی پایدار را دارد. اما تحقق این امر مستلزم غلبه بر چالش‌های ساختاری نظیر نظام نظارتی، آموزش کشاورزان، و شفاف‌سازی در توزیع یارانه‌هاست.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی (DA1news): تولید سموم کشاورزی در ایران با تناقضی چشمگیر مواجه است: از یک سو، ظرفیت تولید داخلی ۱۰ برابر نیاز کشور (حدود ۴۰۰ هزار تن در سال) را داراست و ۷۵ درصد سموم مصرفی را تأمین می‌کند ، و از سوی دیگر، چالش‌های کیفیت، نظارت، و انطباق با استانداردهای جهانی، سلامت محصولات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این گزارش نگاهی دارد به وضعیت تولید سموم کشاورزی در ایران و چالش‌های تطبیق با استانداردهای جهانی.
وضعیت تولید و مصرف سموم
آمار کلیدی:
– مصرف پایین در هکتار: میانگین مصرف سم در ایران ۴۰۰ گرم در هکتار است؛ یک‌چهارم میانگین جهانی (۱.۷ کیلوگرم) و بسیار کمتر از ژاپن (۱۲ کیلوگرم) یا آمریکا (۱۱.۵ کیلوگرم) .
– تولید داخلی غالب: ۷۵ درصد سموم مصرفی در داخل فرموله می‌شوند، هرچند ماده اولیه اغلب وارداتی است .
– ظرفیت مازاد: تولیدکنندگان توان تولید ۴۰۰ هزار تن سم را دارند که امکان صادرات و ارزآوری را فراهم می‌کند .
شرکت‌های شاخص:
بعضی از کارخانه‌هایی نمنه شیمیایی داخلی با تمرکز بر سازگاری اقلیمی، سمومی شامل حشره‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، و قارچ‌کش‌ها تولید می‌کنند. این واحدها مجوزهای سازمان حفظ نباتات را دارند ولی کیفیت مواد اولیه و نظارت بر تولید، چالش اصلی است.
استانداردهای ثبت و مصرف: ادعاها و واقعیت‌ها
ضوابط سختگیرانه ثبت سم:
– الزام مصرف در اروپا: مطابق اعلام معاون وزیر جهاد کشاورزی، هیچ سمی در ایران ثبت نمی‌شود مگر اینکه حداقل ۲ سال در اتحادیه اروپا مصرف شده باشد.
– حذف سموم پرخطر: سموم کم‌خطر اولویت دارند و سموم پرخطر از چرخه خارج می‌شوند .
– کنترل MRL (حد مجاز باقیمانده): سازمان حفظ نباتات بر رعایت حد مجاز باقیمانده سم در محصولات نظارت دارد .
شکاف بین استاندارد و اجرا:
– تقلب در بازار: وجود سموم تقلبی و بیکیفیت به دلیل فقدان نظارت مؤثر بر فروشندگان .
– عدم رعایت دوره کارنس (PHI): کشاورزان به‌ویژه در گلخانه‌ها، به دلیل آگاهی ناکافی یا فشار بازار، فاصله سمپاشی تا برداشت را رعایت نمی‌کنند. این امر منجر به باقیمانده سم بیش از حد مجاز و بازگشت محموله‌های صادراتی می‌شود .
– آموزش ناکافی: طبق اتحادیه گلخانه‌داران، کشاورزان آموزش لازم برای مصرف بهینه کود (مثلاً کنترل نیترات در گوجه‌فرنگی) را ندارند.
چالش‌های ساختاری
1. نظام توزیع معیوب:
– فروشندگان سم مسئولیتی در قبال سلامت محصول نهایی ندارند و تنها به فروش متمرکزند .
– پیشنهاد راه‌حل: ایجاد سیستم “کارشناسان پهنه” برای نظارت بر خروجی محصول و پاسخگویی به جای فروشندگان .
2. یارانه‌های ناعادلانه:
– به واردات سموم آماده مصرف، یارانه کامل تعلق می‌گیرد، اما تولیدکنندگان داخلی تنها ۳۰ درصد یارانه برای ماده اولیه دریافت می‌کنند. این امر رقابت را مخدوش می‌کند.
3. تضاد منافع و مافیای واردات:
– به گفته بازرس اتحادیه گلخانه‌داران، “مافیای واردات سم” با تخریب محصولات داخلی، از ارز دولتی سود می‌برد .
تطبیق با استانداردهای جهانی: نقاط قوت و ضعف
نقاط قوت:
– سیاست‌های کاهش مصرف: استفاده از ارقام مقاوم گیاهی، کنترل بیولوژیک آفات، و تناوب کشت .
– پایین‌بودن مصرف کلی: مصرف پایین سم در هکتار نشان‌دهنده پتانسیل برای کشاورزی پایدارتر است .
نقاط ضعف:
– نظارت ناکافی بر تولید داخل: استانداردسازی کود و سم توسط تولیدکنندگان داخلی به‌طور کامل رعایت نمی‌شود.
– عدم انطباق با پروتکل‌های بین‌المللی: علیرغم ادعای تطابق با استاندارد اروپا، موارد متعدد بازگشت محموله‌های صادراتی به دلیل باقیمانده سم، شکاف در اجرا را نشان می‌دهد.
جدول مقایسه‌ای مصرف سم در ایران و جهان
| شاخص | ایران | میانگین جهانی | ژاپن و چین |
| مصرف سم (کیلوگرم/هکتار) | ۰.۴ | ۱.۷ | ۱۲ |
| سهم تولید داخلی | ۷۵٪ | – | – |
راهکارهای ارتقای کیفیت و استانداردها
1. نظام نظارتی متمرکز بر خروجی:
– استقرار کارشناسان مستقل در مزارع و گلخانه‌ها برای آزمایش باقیمانده سم و نیترات قبل از برداشت .
2. افزایش آگاهی کشاورزان:
– آموزش دوره‌های اجباری رعایت کارنس، دوز صحیح سمپاشی، و خطرات سموم تقلبی.
3. تعدیل سیاست‌های یارانه‌ای:
– تخصیص یارانه به تولیدکنندگان داخلی بر اساس کیفیت، نه صرفاً حجم تولید .
4. تقویت زیرساخت‌های آزمایشگاهی:
– گسترش آزمایش‌های باقیمانده سموم در محصولات صادراتی و داخلی.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی،تطبیق استانداردهای تولید داخل با معیارهای جهانی نه‌تنها سلامت مصرف‌کننده داخلی را تضمین می‌کند، بلکه راه را برای صادرات محصولات کشاورزی و سموم باکیفیت هموار خواهد کرد. در این مسیر، همکاری سه‌جانبه دولت (نظارت)، تولیدکنندگان (ارتقای کیفیت)، و کشاورزان (اجرای اصولی) کلید موفقیت است.